Poëzie vereist van haar lezers een andere manier van denken, weidser, flexibeler. Je wordt gedwongen de afwezigheid van antwoorden te accepteren. Je moet het doen zonder een afgebakend en duidelijk ‘einde’. Een gedicht heeft niet één betekenis, maar meerder betekenissen. Het staat daarom open voor vele – vaak tegenstrijdige – interpretaties. En je kunt je afvragen wat het gedicht nu werkelijk betekent, maar het antwoord is nooit in beton gegoten. Het heeft allemaal bijzonder veel weg van de situatie waarin we leiders zich momenteel bevinden en de uitdagingen waarvoor ze staan.
Ver voordat we van Covid-19 hadden gehoord, was de overtuiging al dat flexibele en veerkrachtige denkwijzen essentieel zijn om te kunnen dealen met een steeds complexere, vluchtigere en onzekere wereld. En die complexiteit neemt voor beslissers al jaren toe. Kijk bijvoorbeeld naar de prestatie indicatoren van organisaties. Tegen 2014 was dit aantal sinds 1955 verzesvoudigd. Volgens de Boston Consulting Group steeg de complexiteit voor beslissers de afgelopen vijftien jaar met, afhankelijk van de sector, 50 tot 350 procent. Ondertussen steeg de The Global Economic Policy Uncertainty Index boven 250 (een absoluut record), na ongeveer 90 in de jaren nul en 156 in de jaren tien.
Positief effect
De wetenschap heeft aangetoond wat dichters al lang beweren en wat anderen empirisch hebben ontdekt: lezen van poëzie heeft een meetbaar en positief effect op het versterken van denk- en besluitvormingsprocessen. Poëzie en het bedrijfsleven is geen onbekende combinatie. Zo vertelde een business executive in een artikel van Harvard Business Review, getiteld The Benefits of Poetry for Professionals, dat hij het liefst dichters als managers had. ‘Dat zijn de originele systeem-denkers. Ze kijken naar de meest complexe situaties en brengen dat terug tot iets wat beter te begrijpen is.’
Of neem Rabobank, dat zelfs een ‘Dichter des Rabolands’ in de gelederen heeft. Willem Smit schrijft wekelijks een gedicht voor het personeel van de Rabobank. Dagblad Trouw publiceerde eerder dit jaar een interview met Smit. ‘Er zullen mensen zijn die dit zweverige onzin vinden, of vinden dat ik eens ‘echt’ moet gaan werken. Maar ik wil een bezield leven leiden, en dit al schrijvend aan de dag leggen, daar wil ik in volharden’, vertelt Smit. ‘Gedichten zijn prikkelarm van vorm: een paar regels op papier. Dat kan een verademing zijn tussen alle andere, schreeuwerige prikkels die mensen de hele dag te verstouwen krijgen.’
Overigens is Rabobank niet de eerste organisatie die een dichter in dienst nam. In 2016 schreef MT al eens over de Brits-Ierse poet in residence David Whyte die Boeing en andere multinationals beter leerde communiceren. Rabobank zelf schakelde eerder ook al filosoof Gabriël van den Brink in, die een leergang ‘Wijsheid in tijden van transitie’ voor de bankbestuurders verzorgde.
Stimulans hersengebieden
Terug naar de wetenschap. Een studie uit 2015 van de University of Liverpool bewees dat bij poëzie-liefhebbers vaker verschillende delen van het brein wordt geactiveerd. ‘Verbeterd literair bewustzijn houdt verband met grotere flexibiliteit van interne betekenismodellen, verbeterd emotioneel bewustzijn van verandering, en een verbeterd vermogen om over gebeurtenissen te redeneren’, concluderen de onderzoekers. Poëzie in het bijzonder stimuleerde hersengebieden die mogelijk verband houden met tolerantie voor onzekerheid. Van mensen die geregeld poëzie lezen mag worden verwacht dat die gewoonte ‘rigide verwachtingen en gefixeerde gedachten uitdaagt en de mentale flexibiliteit vergroot door het proces van herbeoordeling van betekenis en de acceptatie van nieuwe betekenissen’.
De ‘eisen’ die een gedicht aan de lezer stelt, kunnen de mentale lenigheid van de lezer ontwikkelen. Een mentaliteit die cruciaal is om nieuwe paden voor groei te identificeren, om nieuwe kansen te grijpen en te creëren, schrijven Massimo Portincaso, partner bij de Boston Consulting Group en Clare Morganis, auteur van het boek What Poetry Brings to Business, in een artikel op Fast Company. Het is een mentaliteit die effectiever kan omgaan met de uitdagingen van het nemen van beslissingen op basis van onvolledige informatie in een vluchtige en complexe post-COVID-omgeving, stellen zij.
Ambiguïteit
De auteurs organiseerden gezamenlijk een reeks workshops die gedurende meerdere jaren voorafgaand aan de COVID-19-uitbraak zijn gehouden. Zo’n 80 procent van de deelnemers geeft na afloop aan het eens te zijn met de stelling dat werken met poëzie anders denken stimuleert, het flexibeler maakt en deelnemers zich zelfverzekerder laat voelen. In een project met een Brits overheidsbestuur meldde twee derde van de deelnemers te hebben geprofiteerd van het proces, specifiek op het gebied van betere acceptatie van ambiguïteit, een erkenning van meerdere perspectieven en een grotere waardering voor het belang van taal. Hoewel deze gegevens afkomstig zijn van kleine aantallen, komen ze overeen met de uitkomsten van de fMRI-studie in Liverpool.
Onze post-coronawereld vereist kwalitatieve en creatieve beslissingen, nieuwe, ongekende oplossingen en fantasierijke behendigheid. Poëzie kan haar lezers trainen in het ontwikkelen van deze eigenschappen en vaardigheden die daaraan bijdragen.
