De Stichting Hulptroepen Alliantie
Zo heette de non-profitorganisatie die de ondernemers Sywert van Lienden, Camille van Gestel en Bernd Damme begin vorig jaar oprichtten. Ze boden aan de overheid ‘om niet’ te helpen aan de mondkapjes waaraan op dat moment een schreeuwend tekort was. Van Lienden was tot dat moment vooral commentator en lobbyist, een bekende Nederlander, die bovendien had meegeschreven aan het CDA-verkiezingsprogramma.
Van Gestel werd bekend als de man achter WakaWaka. Dat is het bedrijf dat hij tien jaar geleden samen met ondernemer Maurits Groen oprichtte om schoolkinderen in arme landen van voldoende licht te voorzien. Dankzij de WakaWaka-lampjes op zonne-energie – share the sun is het motto – zouden die tenminste ‘s avonds hun huiswerk kunnen maken.
Het bedrijf ging in 2018 failliet, maar maakte daarna een succesvolle doorstart. Ook hulporganisaties werken tegenwoordig met de lampjes. Ze zijn bovendien te koop in outdoorwinkels en op de sites voor goede doelen.
Meest succesvolle deal ooit?
Voor Bernd Damme was het leveren van mondkapjes aan de overheid alweer zijn zoveelste initiatief. ‘Wel eentje waar hij misschien meer mee verdiend heeft dan aan alle andere’, zegt hoogleraar bedrijfsethiek Muel Kaptein van de Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit.
‘Dat ondernemers winst willen maken is logisch. Maar of wat hier gebeurd is nu een voorbeeld van goed ondernemerschap is? Ik denkt dat je daar moreel wel vraagtekens bij kunt zetten’.
Damme werd door Sprout in 2012 nog uitgeroepen tot beste jonge ondernemer, samen met zijn compagnon Steijn Pelle. Die prijs had het tweetal te danken aan Pelliano, een bedrijf dat via een webwinkel, retailers en een pop-up store Italiaanse stropdassen verkocht. Het bedrijfje was zijn tijd waarschijnlijk te ver vooruit, want het ging na twee jaar failliet.
Er volgde een conflict met de Rabobank over de schulden, maar de kwestie werd na een rechtszaak geschikt. Vervolgens richtte Damme House of Eléonore op, een online juweliersbedrijf in synthetische diamanten. Ook dat redde het niet.
We kwamen er pas vorige zomer achter dat het resultaat veel positiever zou uitvallen
De mondkapjesaffaire
Daarna was het even stil rond Damme, die gelukkig nog wel geld heeft dankzij de eerdere verkoop van Eye Wear, de online zonnebrilketen die hij in 2006 oprichtte. Tot zijn naam opdook in wat inmiddels de mondkapjesaffaire is gaan heten.
Samen met Sywert van Lienden (net als Damme nog maar net dertig) en Camille van Gestel (die in de veertig is) blijkt hij miljoenen aan de verkoop van mondkapjes aan de Nederlandse overheid te hebben verdiend. Vorig jaar zomer kwamen ze erachter, gaf Van Lienden kortgeleden toe, dat ‘het resultaat veel positiever zou uitvallen dan was verwacht.’
Slimme constructies
Terwijl de Hulptroepen Alliantie overal beweerde belangeloos mondkapjes te regelen, werden achter de schermen constructies opgezet om er wel degelijk geld aan te verdienen. De Nederlandse overheid, die aan het begin van de coronacrisis om mondkapjes zat te springen, plaatste uiteindelijk een order ter waarde van 100 miljoen euro. Daarvan blijkt dus nu bijna 20 procent aan de strijkstok van het trio Van Lienden, Damme en Van Gestel te zijn blijven hangen.
Als je samen in dit schuitje zit, wil je niet met zijn drieën ten onder gaan
Toch is het vooral Van Lienden die nu in de media en de politiek onder vuur ligt. Zijn partners houden zich opmerkelijk stil. ‘Je kunt je afvragen waarom ze Van Lienden alle klappen laten opvangen’, zegt Kaptein.
‘Maar als je samen in dit schuitje zit, wil je niet met zijn drieën ten onder gaan. Ook al zijn het zakenpartners, de rollen die ze in deze affaire spelen zijn verschillend.’ Dat zie je ook terug in de bedragen die de partners uiteindelijk hebben getoucheerd.
Sywert Van Lienden had volgens de Rotterdamse hoogleraar meerdere petten tegelijk op, die hij niet goed van elkaar heeft gescheiden. Van Lienden bekritiseerde de aanpak van de overheid als mediapersoonlijkheid, is bovendien politicus (het CDA onderzoekt nu of ze hem moeten royeren) én hij is ondernemer. ‘Als je zo’n hoge boom bent, vang je veel wind. Mensen verwachten dan meer van je qua deugdzaamheid en principes. Vooral als je je daarop laat voorstaan’.
Geen gewone zakendeal
Toen Van Lienden die verwachtingen niet waarmaakte, kreeg hij een storm aan kritiek over zich heen. ‘Als je ster zo hoog gerezen is, val je nu eenmaal dieper. Mensen identificeerden zich met die bevlogen man. Toen dat beeld niet bleek te kloppen, waren mensen des te meer teleurgesteld’, analyseert Kaptein. ‘Kort gezegd: dan ga je de bietenbrug op.’
Slim zakendoen en opportunisme en egoïsme liggen dicht bij elkaar
Toch gaan ook Damme en Van Gestel volgens hem niet vrijuit. ‘Zij hebben niet die verschillende petten op, het zijn gewoon ondernemers. Maar slim zakendoen en opportunisme en egoïsme liggen dicht bij elkaar. Het heeft er alle schijn van dat ze als ondernemers verblind zijn geraakt door de hoge winst die ze konden maken en konden houden.’
Kaptein: ‘Grote vraag is: wie is de initiatiefnemer voor dit hele verhaal geweest? Dat weten we niet. Ik denk wel dat als Van Lienden hier niet bij betrokken was geweest, dat er dan veel minder ophef over deze mondkapjesdeal was geweest. Maar het excuus dat ze er toch ook niks aan konden doen dat de winst zo hoog uitviel, is natuurlijk niet geloofwaardig. Daarvoor ben je juist ondernemer.’
Reputatieschade Van Gestel en Damme
Ook Van Gestel en Damme moeten volgens de Rotterdamse hoogleraar ernstig rekening houden met reputatieschade. Voor Camille van Gestel geldt dat als sociaal ondernemer misschien nog wel meer dan voor Bernd Damme. Want willen mensen straks nog wel WakaWaka-lampjes kopen bij Bol.com of outdoorwinkel Bever? ‘Er kan ook nog steeds een heksenjacht op die andere twee ontstaan’, denkt Kaptein. ‘Dan zullen ook de repercussies voor hen niet mals zijn.’
Het verhaal dat ze zelf een goed doel willen uitkiezen, suggereert dat ze het alleen maar doen om hun reputatie te redden
De Rotterdamse hoogleraar adviseert de politiek een moreel appèl op het drietal te doen. Het kabinet moet hen vragen de geboekte winst volledig terug te storten, net zoals het dat bij Booking heeft gedaan. ‘Van Lienden en zijn partners moeten het geld zo snel mogelijk terugstorten aan VWS om de schade nog enigszins te beperken.
Het verhaal dat ze zelf een goed doel willen uitkiezen waar ze (een deel) van het geld willen terugstorten, suggereert dat ze het alleen maar doen om hun reputatie te redden.’ Ook de suggestie van Van Lienden dat hij misschien niet het hele bedrag terugstort, vanwege de mediastorm die is ontstaan, versterkt de suggestie dat van echte spijt eigenlijk geen sprake is.’
