De Siciliaanse maffiabaas Bernardo Provenzano gaf decennialang leiding aan omvangrijke organisatie. De jaaromzet bedroeg op het hoogtepunt enkele tientallen miljarden euro’s per jaar. Hij stuurde zo’n drieduizend mensen aan.
Toch zagen ze hem nauwelijks. Sommige maffialeden vroegen zich af of Provenzano nog wel leefde. Hij communiceerde uitsluitend via briefjes, zogeheten ‘pizzini’. Die tikte hij vanuit zijn onderduikadressen op een oude typemachine. Via loopjongens kwamen de directieven terecht bij managers, politici en zijn eigen familie.
Voor Jan-Joost Kroon (39) is dit een voorbeeld van hoe efficiënt de maffia opereert. Een organisatie aansturen hoeft niet met lange vergaderingen en eindeloze mailwisselingen. Als je goed nadenkt over je kernboodschap kan het ook via briefjes.
Kroon schreef het boek ‘Van capo tot ceo’ over wat bedrijven kunnen leren van de Italiaanse maffia. Dat werd gepresenteerd op 15 maart, vijftig jaar (en een dag) na de première van de legendarische film The Godfather. Kroon had daarvoor vrienden en familie uitgenodigd in De Lik, een voormalige gevangenis in Utrecht.
Jan-Joost Kroon schreef het boek ‘Van capo tot ceo’. Foto: Bram Schilling
Van maffiafilms naar een boek: ‘Van capo tot ceo’
De fascinatie voor de maffia begon bij Kroon rond zijn twaalfde. Toen zag hij de film Scarface met Al Pacino in de rol van misdadiger Tony Montana. In 1997 speelde diezelfde Pacino een hoofdrol in Donnie Brasco, een waargebeurd verhaal over de Amerikaanse maffia. ‘Toen ging er bij mij een knop om’, zegt Kroon. ‘Ik vond het zo’n interessante wereld.’
Hij verzamelde alles wat hij kon vinden over de maffia: videobanden, dvd’s, boeken en artikelen in tijdschriften. Later, na een opleiding verandermanagement en een carrière als organisatieadviseur, zag hij allerlei managementboeken over geslaagde bedrijven. ‘Ik dacht: ik ken ook een succesvolle organisatie waar andere bedrijven iets van kunnen leren.’
De maffia is streng in wie ze toelaten; ze hebben een hoge standaard
De lessen van de Italiaanse maffia vatte Kroon samen in een boek van 192 pagina’s, getiteld ‘Van capo tot ceo’. Het is niet zijn bedoeling om geweld te verheerlijken, benadrukt hij meerdere malen. ‘Maar als je de criminele elementen van de bedrijfsvoering bevriest, dan blijven er organisatiestructuren over die slim en effectief zijn.’
Wat is er zo slim aan hoe de maffia georganiseerd is?
‘De maffia heeft een duidelijke hiërarchie. Mensen weten wat hun plek is. Wat ik kan waarderen is dat ze vertrouwen op de kwaliteiten van hun medewerkers. Daar leunt de organisatie op. Micromanagen zul je absoluut niet tegenkomen. Mensen krijgen een opdracht, een doorlooptijd en een geëist resultaat. Daarmee moeten ze aan de slag. Ze krijgen de vrijheid om hun eigen expertise in te zetten om hun werkzaamheden goed uit te voeren, zonder dat een manager of directeur meekijkt over hun schouder.’
Dan moet je wel zeker weten dat je met juiste mensen werkt.
‘Absoluut. De maffia is streng in wie ze toelaten. Of dat nu leden zijn of partners en leveranciers met wie ze samenwerken. Ze hebben een hoge standaard. Als onderdeel van de maffia behoor je tot de criminele topelite, dus je moet wel mee kunnen doen binnen die organisatie.’
Wat kunnen bedrijven daarvan leren?
‘Dat ze vooraf selectiever zijn. Soms werken bedrijven samen met externe partners waarvan ze achteraf zeggen: was dit nu wel de juiste partij? Of van de honderd nieuwe medewerkers is binnen een jaar de helft vertrokken. Dan ben je denk ik niet kritisch genoeg geweest. Bij de maffia zijn ze heel precies in hun keuzes.’
Wat valt je nog meer op aan de maffia?
‘Dat de manier waarop ze omgaan met informatie superefficiënt is. Bij Nederlandse bedrijven en ook de overheid klinkt steeds vaker de roep om transparantie. Werknemers moeten van alles op de hoogte zijn. De maffia werkt andersom. Medewerkers krijgen alleen de informatie die ze nodig hebben om hun taak uit te voeren. Ze hoeven zich niet bezig te houden met processen die ze niet begrijpen of waar ze geen invloed op hebben. Dat leidt tot meer focus en hoge effectiviteit. Overleggen wordt ook tot een minimum beperkt. Als ze er al zijn, dan is het vaak een-op-een. Ook weer om de hoeveelheid informatie te beperken.’
Bij de maffia kunnen er consequenties verbonden zijn aan fouten
Hoe kijkt de maffia naar de ontwikkeling van medewerkers?
‘Voor de maffia is het belangrijk om de kwaliteiten van hun leden optimaal te benutten. Als de juiste mensen op de juiste plek in de organisatie zitten, kunnen ze het maximale resultaat behalen. Daarbij kijken ze zeker naar de ontwikkeling van medewerkers. Je moet niet vergeten dat de meeste jongens laagopgeleid zijn. Ze gaan niet op cursus, maar ze laten zich wel door een extern iemand bijscholen over bijvoorbeeld het aankopen van vastgoed.’
Een criminele organisatie is ook een harde wereld. Hoe gaat de maffia om met fouten?
‘Het is niet zo dat je bij een fout direct wordt neergeschoten. De maffia heeft ook gewoon mensen nodig, dus er zit nog een aantal stappen voor. Bijvoorbeeld een gesprek met een hoge baas. Wel kunnen er consequenties verbonden zijn aan fouten. Als de organisatie omzet misloopt of meer kosten maakt dan verwacht, dan kan het zijn dat een medewerker dat uit eigen zak moet vergoeden. Dat is best pittig.’
Is dat ook een les voor Nederlandse bedrijven?
‘Dat zou kunnen. Soms denk ik: bij normale bedrijven mogen de gevolgen wel wat duidelijker zijn als iemand zijn werk niet goed doet. Er zijn genoeg mensen die de kantjes er vanaf lopen en ermee wegkomen.’
Als de maffia in het nieuws komt, dan heeft er iemand een grote fout gemaakt
Zijn er ook dingen die bedrijven beter niet kunnen kopiëren van de maffia?
‘Natuurlijk alle vormen van geweld. Los daarvan denk ik de omgang met mensen. Alles wat wij gewend zijn qua prettig menselijk contact slaan zij het liefst over. Ze zien elkaar zo min mogelijk.’
De film Scarface leidde uiteindelijk tot het boek ‘Van capo tot ceo’. Foto: Getty Images
Als je elkaar nauwelijks ziet, hoe bouw je dan een eenheid? Doet de maffia aan teambuilding?
‘Nee, dat niet. Het belangrijkste is denk ik het hebben van een gezamenlijke vijand: de overheid en de regering in Rome. Ze trekken mensen aan die dat gevoel delen. En ze winnen de sympathie van de bevolking. Tijdens de coronacrisis werden veel bedrijven in Zuid-Italië gered door lokale maffiosi die geld leenden aan ondernemers. Daarmee kochten ze goodwill binnen de samenleving.’
Hoe dicht ben je zelf bij de maffia geweest?
‘Ik ben meerdere keren op Sicilië geweest. Ik wilde de plekken opzoeken waarover ik zoveel heb gelezen, plekken waar de gemiddelde toerist niet komt. Adressen, dorpjes of stadscentra waar een keer iets is gebeurd. Soms had ik het gevoel dat ik werd bekeken. Of staarden er een paar mannen mij aan met een blik van: wat doe jij hier? Maar over het algemeen zie je niks van de maffia. Ze opereren onder de radar. Als de maffia in het nieuws komt, dan heeft er iemand binnen de organisatie een grote fout gemaakt.’
Dus je bent voor ‘Van capo tot ceo’ niet geïnfiltreerd?
‘Nee, dat zou ik ook niet kunnen. Een van de criteria om onderdeel te worden van die wereld is dat je op de een of andere manier Italiaans moet zijn. En ik heb geen spoortje Italiaans bloed in mij.’
‘Van capo tot ceo – Leerzame inzichten van de Italiaanse maffia‘ is geschreven door Jan-Joost Kroon. Het boek is onder meer te koop bij managementboek.nl.
