Pas zondagavond werd het demissionaire kabinet ingelicht. Dat lijkt overrompeld door de aankondiging dat Shell zijn hoofdkantoor van Den Haag naar Londen verplaatst. De multinational versimpelt de bedrijfsstructuur en wordt, als het aan Shell-topman Ben van Beurden ligt, volledig Brits. Mits de aandeelhouders op 10 december tenminste ‘ja’ zeggen tegen dit plan.
Dat de Shell-baas erover nadacht om het voorbeeld van Unilever te volgen, is overigens niet nieuw. Van Beurden zinspeelde er anderhalf jaar geleden al op in een interview met het FD. ‘Niets is permanent en natuurlijk kijken we naar het vestigingsklimaat’, zei hij toen. Toch zei minister Blok van Economische Zaken vandaag in een eerste reactie ‘onaangenaam verrast te zijn’. Volgens RTL Nieuws probeert het kabinet de schade te beperken. Het zou partijen peilen over een nieuwe poging de dividendbelasting te ‘killen’.
Vestigingsklimaat
Ook bij VNO/NCW is er grote teleurstelling over de stap van Shell. In een persbericht spreekt de organisatie van een aderlating van Nederland als een bedrijf, dat hier zo’n lange historie heeft, voor het buitenland kiest. De werkgevers zien het als een bewijs dat het vestigingsklimaat in ons land verslechtert. Dit gaat banen kosten, suggereert VNO/NCW.
Voor hetzelfde geld komen ze over een paar jaar weer terug
Bij vakbond FNV is de reactie daarentegen opmerkelijk nuchter. ‘Dit is typisch gedrag van een multinational. Ik kan daar wel heel emotioneel over doen, maar in het kapitalistische systeem waarin wij werken, kiezen die voor de plek waar ze de minste weerstand verwachten’, zegt Egbert Schellenberg, bestuurder procesindustrie. ‘Nu is dat het Verenigd Koninkrijk. Voor hetzelfde geld komen ze over een paar jaar weer terug.’
Schellenberg houdt de moed erin: ‘Het is zeker geen goede zaak. Maar het gaat vooralsnog om een paar banen op het hoofdkantoor in Den Haag die naar Londen worden overgeheveld. Al moet je op termijn wel rekening houden met meer staffuncties die richting Engeland gaan. Maar de productielocaties van Shell, waar bijna al onze leden zitten, die blijven hier.’
Versimpeling structuur
Bij VNO/NCW zijn ze er niet gerust op. ‘We hebben er begrip op voor dat Shell met het oog op de energietransitie veel sneller moet kunnen besluiten’, zeggen ze daar. ‘Een complexe aandeelhoudersstructuur helpt dan niet.’ Om er hoopvol aan toe te voegen: ‘We hopen dat er nog een oplossing te vinden is om Shell voor Nederland te behouden.’ Daar wordt dus – als de bronnen van RTL kloppen – achter de schermen aan gewerkt.
Shell komt steeds meer onder druk te staan
Henk Volberda, hoogleraar strategie en innovatie aan de UvA, gelooft niet dat zo’n ultieme handreiking nog veel helpt. ‘Shell komt steeds meer onder druk te staan. Ze hebben te maken met een grote aandeelhouder, Third Point, die vindt dat het concern beter opgesplitst kan worden. Een andere grote aandeelhouder, het ABP, trekt zich terug omdat het van zijn achterban niet meer in fossiel mag investeren. Ik denk dat dat ertoe heeft geleid dat Ben van Beurden de knoop heeft doorgehakt.’
Tel daarbij op het negatieve sentiment over grote bedrijven in Nederland en het feit dat de ‘beloofde’ afschaffing van de dividendbelasting er in ieder geval in eerste instantie niet kwam, en Shell heeft meerdere redenen om het hoofdkantoor te verkassen, legt Volberda uit. ‘Die versimpeling van de structuur is alleen het officiële verhaal, maar er zit veel meer achter.’
Lange termijn
De hoogleraar vreest een ramp voor de regio Den Haag. ‘Het is toch een beetje uit het oog, uit het hart. Naarmate zo’n hoofdkantoor langer in een ander land zit, ga je kritischer kijken naar de samenwerkingen die je hebt met bijvoorbeeld de universiteiten. Ook de research en development, waarvan ze bij Shell nu zeggen dat die in Amsterdam blijft, zie ik uiteindelijk wel verplaatst worden naar Houston.’
Het is slecht voor het vestigingsklimaat, voor de werkgelegenheid en voor de energietransitie
Volberda vreest net als VNO-NCW voor de werkgelegenheid in ons land. ‘Eigenlijk is het drie keer slecht. Het is slecht voor het vestigingsklimaat en de innovatie, het is slecht voor de werkgelegenheid en het is slecht voor de energietransitie’, zegt hij. ‘In een gebied als Rotterdam, waar Shell zijn productielocaties heeft, heb je ze hard nodig om die transitie te realiseren.’
Hij wijst op België, waar geen grote energieconcerns met hun hoofdkantoor zitten. ‘Daar zie je toch dat een stuk moeizamer is om veranderingen te realiseren in bijvoorbeeld de Antwerpse haven. Die grote bedrijven hebben er minder commitment mee. Dat vrees ik ook voor Rotterdam.’
Vertrekboete
Of Shell het hoofdkantoor juist nu verplaatst om aan verhuisboete te ontkomen? Het initiatief wetsvoorstel dat GroenLinks daarvoor heeft opgesteld moet nog door de parlement. Voormalig GroenLinks-kamerlid Bart Snels haalde er op zijn laatste werkdag de zin uit waarin de boete ook met terugwerkende kracht kan worden opgelegd. Hij hoopte dat het wetsvoorstel het daardoor eerder zou halen.
Als Shell vaart zet met de verhuizing, komt het wet mogelijk te laat. De GroenLinks-fractie wil daarom de initiatiefwet – die ‘eerlijke afrekening’ is gedoopt – versneld indienen bij de Tweede Kamer. Zo wil de partij voorkomen ‘dat het fiscale deel van Shell naar Londen vertrekt, zonder belasting te betalen over de jarenlang in Nederland behaalde winsten’. Experts waarschuwen overigens dat Shell een eventuele vertrekboete juridisch eindeloos kan vertragen.
Royal Dutch Shell verdwijnt, een nieuwe naam is nog niet bekend
Of dat ook lukt met de door Milieudefensie afgedwongen uitspraak van de rechter dat Royal Dutch Shell sneller moet verduurzamen, is de vraag. Zelfs als het olieconcern Brits is, kan het uitspraken van het Europese Hof niet naast zich neerleggen.
Over de naam gesproken: bij de FNV vinden ze de gang van zaken absoluut niet koninklijk. Wat vakbondsbestuurder Schellenberg betreft, moet de naam daarom snel veranderen. Shell vindt dat zelf trouwens ook. Hoe de nieuwe naam wordt, is nog niet bekendgemaakt. British Shell misschien, of is dat te pijnlijk? Hoe dan ook wordt het voor alle aandeelhouders nog wel even wennen.
