Zelf schiet Jitske Kramer af en toe ook in de kramp. ‘Vooral die updates ‘s nachts, heb je net een lezing of training voorbereid en dan werkt de computer s’ochtends niet. Blijkt er een piepklein dingetje te zijn veranderd.’ Kramer kan erom lachen, want ze is inmiddels gewend haar werk grotendeels digitaal te doen. Maar veel Nederlanders hebben sinds corona het gevoel dat ze in een andere wereld zijn beland.
Er is absoluut sprake van een cultuurshock, zegt Kramer. ‘De meesten van ons hadden denk ik tot maart vorig jaar nooit via Zoom of Teams gewerkt. Al die videovergaderingen vinden we dodelijk vermoeiend. Als dan ook de wifi hapert en de techniek het laat afweten, word je daar niet blij van. Wat we nu doen is uitvinden hoe het moet. We zitten in de experimenteerfase, we hadden zonder deze pandemie nooit zoveel ervaring met thuiswerken op kunnen doen.’
Werk heeft het gebouw verlaten
Het idee dat iedereen van 9 tot 5 naar kantoor moet, is volgens haar voorgoed verleden tijd. Werk heeft het gebouw verlaten is dan ook de titel van het boek dat ze over alle veranderingen schreef. Ze verwerkte daarin de reacties die ze de afgelopen maanden via LinkedIn binnen kreeg. Mensen blijken af en toe behoorlijk te worstelen, zelfs ronduit ongelukkig te zijn. Kramer: ‘We zitten in een periode van transformatie, echte verandering doet pijn’.
Tien dagen gaf ze zichzelf om het boek te schrijven. Om een doel te hebben, toen de tweede golf van de coronapandemie zich aandiende. ‘Ik vond dat misschien wel een grotere klap dan in het voorjaar. Iedereen had in september weer hoop. We gingen plannen maken. Die hoop werd ons ineens ontnomen. Het hielp me enorm om zelf het heft in handen te nemen.’
Na al die maanden moet je toch weten dat je niet met je neusharen boven de camera moet hangen
Toch moet je voor medelijden niet bij haar zijn. Kramer: ‘Na al die maanden moet je toch weten wanneer je wel of niet je geluidsknop aanzet. Of dat je niet met je neusharen boven de camera moet hangen. Ik snap dat jongeren hun oudere collega’s soms uitlachen door intern memes rond te sturen. Doe even een cursus, denk ik dan. Verdiep je in de online etiquette. Als je dat eenmaal op orde hebt, wordt het echt stukken leuker.’
Jitske Kramer is corporate antropoloog, facilitator, spreker én oprichter en expert op het gebied van diversiteit, inclusie, internationaal samenwerken en organisatiecultuur. Ze schreef hierover diverse boeken. Voor haar werk reist ze de hele wereld over om te leren van o.a. sjamanen, leiders, chiefs en innovators.
Kramer ziet bovendien ook enthousiasme en veel vernieuwing. ‘Mensen pionieren met andere vergadervormen. Ze beginnen met een liedje of een gedicht, om even van mens tot mens contact te maken. Al dat digitale werken is efficiënt, maar we hebben ook behoefte aan een echt gesprek. Leidinggevenden die nu tijdens hun dagelijkse wandelrondje even iemand bellen, zeggen dat ze nog nooit zo goed contact met hun medewerkers hebben gehad. Via de telefoon praten is toch intiemer. Zeker als je niet alleen vraagt hoe het met die ander gaat, maar ook vertelt hoe jij dit zelf allemaal beleeft.’
Wat kunnen we van nomaden leren?
Als corporate antropoloog bekijkt Kramer wat we van andere culturen kunnen leren. Ook in deze internationale crisis. De nieuwe hybride manier van werken – zowel thuis, onderweg als in een bedrijf – is volgens haar van alle tijden. Nomadisch werken, noemt ze het. ‘Je kunt dagen in je eentje op locatie bezig zijn, maar je bent ook onderdeel van een groep. Met gedeelde normen en waarden. Met rituelen, zoals nu een digitale borrel, die bevestigen dat je er bij hoort.’
Nomadische volken werken zo al eeuwen. Ze leven zonder vaste verblijfplaats, verplaatsen zich regelmatig en passen daar ook de gezagsstructuur op aan. Kramer: ‘Touareg of Inuit zijn geen solisten. De onderlinge banden zijn hecht, ze komen bij elkaar wanneer dat kan en dan is het ook meteen groot feest. De chief zet de grote lijnen uit, bewaakt de orde. De sjamaan is de spirituele leider, die zorgt dat de rituelen worden onderhouden. En heel belangrijk: tribes zijn dynamisch. De cultuur van een volk vormt en verandert voortdurend.’
Denk als leider na over je verhaal. Waar wil je staan als we corona hebben overwonnen?
Wat dat betreft moeten organisaties, zegt ze, misschien ook wel naar twee leiders toe. Eentje die zorgt dat de boel, ondanks alle veranderingen, door blijft draaien. En eentje die alvast aan de gang gaat met de toekomst, met alles wat we tot nu toe hebben geleerd. ‘Je kunt het als manager misschien wel allebei, maar het is gewoon niet te doen’, merkt Kramer uit alle reacties die ze krijgt. ‘Denk als leider na over je verhaal. Waar wil je staan als we corona hebben overwonnen? Dat hebben mensen nodig.’’
Ook binnen een bedrijf kun je een tweedeling maken. ‘Laat een deel van de mensen, vooral degenen die dat leuk vinden, plannen maken voor de toekomst. Hoe wil je dan gaan werken? Wat wil je behouden? Maak een club die nu die innovatie zoekt. Anderen zorgen juist dat de kernprocessen blijven draaien. Dat er orders binnen komen, klanten te woord worden gestaan. Zorg er wel voor dat ook zij betrokken worden bij die innovatie. Het moet geen statusding worden dat je in zo’n brainstormclubje zit’.
Behoefte aan leiders met charisma
Leidinggevenden moeten, vindt Kramer, intussen in deze houtje-touwtje-periode met iedereen nieuwe werkafspraken maken. ‘Verwacht niet dat mensen acht videocalls op een dag doen, vier of vijf dagen per week. Al helemaal niet als je ook nog drie kinderen thuis hebt lopen, of in verschillende tijdzones werkt. Een manager die nu zegt dat bij hem na zessen de computer uitgaat, kan dat niet van zijn medewerkers verwachten. Die vinden het misschien heerlijk om na achten, als de kids in bed liggen, nog even een call te doen.’
Nomadisch werken vraagt volgens de antropologe een ander soort leiderschap. Communicatiever, menselijker, warmer zo je wilt. Geen baas die takenlijstjes afvinkt. ‘We lopen nu heel hard om het dagelijkse, de boel draaiende houden. Maar als je dat eenmaal op de rit hebt, gaan mensen vragen stellen. Wat betekent dit? Waar gaan we naar toe? Die bereik je niet met af en toe een mailtje. Dat contact moet je onderhouden. Door naar een collega toe te fietsen en samen een wandeling te maken. Of stuur een persoonlijke brief.’
Charismatische leiders doen dat, die durven in een zoom-sessie ook een keer gek te doen. ‘Die laten zichzelf zien, door bijvoorbeeld te vertellen waar ze zelf s’nachts weleens wakker van liggen’, zegt Kramer. Die sjamanenrol, die blijft tot nu toe onderbelicht. Maar de vrijdenkers, de creatieven, de kunstenaars, dat zijn de mensen die vooroplopen als het gaat om het denken over straks. Dat hebben we nodig, een perspectief. Zeker nu er hardop over een avondklok of een verlenging van de lockdown tot 1 maart wordt gesproken.’
