Robert Swan, de eerste man die naar de Noord- en de Zuidpool liep, over leiderschap. 'Nederlandse bedrijven zitten vast.'
'Wat is er met dit land aan de hand? Waar is de VOC-mentaliteit gebleven? De wereld veroveren door groots te denken? Het gaat hier blijkbaar te goed, waardoor jullie gemakzuchtig zijn geworden. Snap je niet dat het water jullie van alle kanten insluit? Je hebt de zee aan de ene, en Duitsland aan de andere kant, om nog maar te zwijgen van alle andere landen in de wereld die hard bezig zijn jullie in te halen. Je kunt maar beter snel leren zwemmen.'
De Nederlandse mentaliteit
Het is duidelijk: Robert Swan (57) maakt zich oprecht kwaad over de Nederlandse mentaliteit, tijdens een interview voorafgaand aan een lezing bij de Baak. De statuur en stem van een getrainde militair en zijn indringende felblauwe ogen laten er geen twijfel over bestaan: dit is een man met een missie. Op 33-jarige leeftijd was hij de eerste en waarschijnlijk ook laatste man was die zowel naar de Zuid- als naar de Noordpool liep. Nu organiseert hij jaarlijks internationale expedities met leiders, ondernemers en jongeren naar Antarctica en Spitsbergen. In die laatste ongerepte wildernis op aarde, die niemand toebehoort, kun je de gevolgen van de klimaatveranderingen het beste met eigen ogen zien, zegt hij. Een van zijn slogans: ‘Er is daar geen internetverbinding, maar de deelnemers voelen zich meer verbonden dan ooit.’ Verbonden met zichzelf, de andere deelnemers en de natuur.
Of het koud was…
De poolreiziger en milieuactivist begrijpt niet dat we in de zogeheten geciviliseerde wereld zo gefascineerd zijn door trivialiteiten en negativiteit. Terwijl niemand er ooit gemotiveerd of geïnspireerd door is geraakt. Swan kan dan wel geridderd zijn en 8 jaar lang letterlijk de achtergelaten puinhoop op Antarctica hebben opgeruimd, als hij vanavond dronken met zijn broek op de enkels op de Wallen in Amsterdam staat, is dat ineens wél wekenlang voorpaginanieuws. ‘We leven in een zieke, trieste wereld waarin miljoenen mensen liever naar idiote filmpjes van katten en honden op internet kijken en het blijkbaar prachtig vinden om anderen te zien falen. Welke vraag is mij honderden keren gesteld toen ik terugkeerde? ‘Robert, was het koud?’ Daarmee is gelukkig duidelijk dat ik niet de enige domme mens op aarde ben. Het is ontzettend makkelijk om negatief te zijn. Ik vraag jullie dan ook om wellicht de enige te zijn die wel positief is, die in zijn droom gelooft en die probeert waar te maken’, zegt hij in de lezing.
Een droom is noodzakelijk
Swan wil laten zien wat er mogelijk is als je positief bent ingesteld en een droom hebt. Iedereen is een leider, vindt hij. ‘Het gaat er om hoe je leiding geeft aan jezelf. Wat kun jij doen om de wereld beter te maken? Zonder droom kun je niet leiden. Herinner je dus aan je dromen. Ik droomde er als kind al van om ontdekkingsreiziger te worden.’
MT: Wat leert u de deelnemers aan uw expedities?
‘Ze leren vooral veel over zichzelf. Wie ze zijn, waar ze voor gaan en hoe ze een positieve bijdrage kunnen leveren aan de wereld. Ook leren ze wat echt teamwerk en samenwerking betekent, omdat je van elkaar afhankelijk bent om het doel te bereiken. Vertrouwen is een voorwaarde voor efficiëntie. In je eentje kun je weinig tot niets bereiken. En je kunt een ander tijdens zo’n expeditie niet half vertrouwen. Je vertrouwt iemand wel of niet. De leider zet de route uit en de rest volgt onvoorwaardelijk. Waarom? Omdat je niet talloze keren kunt stoppen voor een of andere feedbacksessie met een kopje thee, waarbij je elkaars hand vasthoudt en gevoelens met elkaar deelt. Als je dat doet, zou ik er vandaag simpelweg niet meer zijn. Veel managers kijken continu over de schouders van hun medewerkers, maar je moet ze vertrouwen, zodat ze zelf aan het werk gaan. We geven de leiders ook een verhaal. Zonder verhaal inspireer je anderen niet. Antarctica is een prachtig verhaal om te vertellen en vervolgens leren wij de deelnemers hun eigen verhaal te ontwikkelen. We ondersteunen de leiders en geven hun de tijd om over zichzelf en hun leiderschap na te denken. Er is twee weken geen internet of mobiele telefoon. Dat zorgt in het begin voor behoorlijk wat stress. Maar na een paar dagen is er ontwenning van de verslaving en het besef dat zowel je gezin, je vrienden als je bedrijf het een paar weken prima redden zonder jou. De deelnemers zien in dat zij door technologie gebruikt worden, in plaats van dat zij technologie gebruiken. Bij terugkomst aarzelt iedereen zijn mobiele telefoon weer in te schakelen. De meeste leiderschapsprogramma’s zijn zinloos. Je zit ergens in een kamer en raakt wellicht geïnspireerd, maar vervolgens kom je thuis en verandert er weinig.’
Wat zorgt ervoor dat jullie programma wel beklijft?
‘Omdat de omgeving zo krachtig is en we de deelnemers niet alleen mee op reis nemen, maar ook op de resultaten focussen. Wát ga jij doen? Hóe ga je dat doen? Wat heb je daarvoor nodig? Hoe word jij een duurzame leider? En hoe word jij een advocaat voor positieve verandering? Aan het einde van het programma moeten alle deelnemers hun doelstellingen en commitment aan iedereen communiceren.’
Wat heeft u zelf geleerd?
‘Dat ik heel goed in staat ben om in leven te blijven. Dat ik een hekel heb aan lopen en dat het absoluut onnodig is om naar de Zuid- en Noordpool te lopen: je ballen vriezen er af en je gezicht en ogen verbranden.’
Waarom heeft u dat toch gedaan?
‘Mensen en bedrijven geloven pas in je als je iets kunt laten zien. Als jij je ergens aan committeert, moet je het vervolgens ook doen. Ik had Jacques Cousteau beloofd om Antarctica zo achter te laten als we hem aantroffen. En dat doe ik dan ook, de 60 ton aan gereedschap moesten daar weer weggehaald worden. Ook al was ons schip net gezonken. Ook hebben we er 8 jaar lang de rommel van de Sovjets opgeruimd. De pinguïns kwamen voor het eerst in 47 jaar het strand weer op. Dat is prachtig, maar ik wil niet te boek staan als een of andere pinguïnredder. We moeten iets doen aan de klimaatverandering en daarvoor hebben we de aandacht nodig van wereldleiders en bedrijven. Zij hebben de macht om in te grijpen en meer duurzame energie te produceren. Vergis je niet, de natuur heeft ons niet nodig. Die redt zichzelf wel. De aarde redt zichzelf al miljoenen jaren. Maar het grootste gevaar voor de planeet is het geloof dat iemand anders hem wel gaat redden. Het gaat erom dat we het voortbestaan van de mensheid verzekeren. Daar is leiderschap voor nodig. Leiderschap en duurzaamheid werden lange tijd als twee aparte onderdelen gezien. Wij willen duidelijk maken dat ze bij elkaar horen. Daarom heet ons programma ook ‘Leadership on the edge’. Omdat we letterlijk aan de afgrond staan.’
U zegt toch dat niemand door negativiteit geïnspireerd raakt?
‘Ja dat klopt. Dat hoor ik ook van mijn 19-jarige zoon: ‘Wees niet zo negatief, kom met oplossingen’. Hij studeert op de filmacademie in San Francisco en maakt mij duidelijk dat mijn boodschap veel beter op een moderne, aantrekkelijke manier gecommuniceerd kan worden. Met mooie filmpjes. Ik kan nog zo mooie dingen doen, er kijken vaak niet meer dan een paar duizend mensen naar die films op internet. Er kijken wel miljoenen mensen naar een kat die van een tafel valt. Daartussen mist duidelijk iets.’
Jullie doen deze reizen al 10 jaar. Wat is er in die tijd veranderd?
‘De eerste deelnemers waren de pioniers op duurzaamheidsgebied. Nu staat het bijna bij alle bedrijven wel meer of minder op de agenda. Maar wat veel bedrijven vergeten is dat de inspiratie waarmee initiatieven worden opgetuigd niet blijvend is. Je moet het verhaal blijven vertellen, mensen steeds opnieuw inspireren. Anders dooft het uit. Nu moeten we deelnemers dus zover krijgen dat ze duurzaamheid weer nieuw leven inblazen.’
Wat voor leider bent u zelf?
‘Ik ben de man die zorgt dat het gebeurt. Dan kies ik mensen die ik vertrouw en met wie ik wil werken. Vervolgens laat ik hen aan mij leiding geven, en creëer ik vooral de voorwaarden zodat iedereen kan doen waar hij het beste in is.’
Wat moeten bedrijven volgens u op de agenda zetten?
‘We staan aan de vooravond van een nieuwe industriële revolutie. Kijk maar naar de Tesla hier voor de deur. Mindblowing. Ik heb de indruk dat Nederlandse en Europese bedrijven een beetje vastzitten. Wellicht door de recessie. Maar om te kunnen innoveren moet je niet alleen naar binnen kijken, maar juist naar buiten gaan. De toekomst van energieproductie is relevant en interessant. Energie winnen uit afval of plastic. Er zijn zoveel mogelijkheden om op een duurzame manier te produceren. Ik vind het heel leuk om met bedrijven samen te werken en over duurzaamheid na te denken. Maar we mogen wel wat grotere stappen ondernemen. Er is tenslotte een duidelijke markt en een grote behoefte.’
Twee Nederlandse deelnemers die in 2012 de expeditie naar Antarctica deden onder leiding van Robert Swan:
Christian van Maaren, 31, projectmanager bij Shell:
‘Voor mij was de reis een life-changing experience. Er is een wereld open gegaan. Ik zou zelfs zover durven te gaan dat ik mezelf daar heb gevonden en er krachtiger ben uitgekomen. De gedachte om actief bij te dragen aan het verbeteren van deze wereld brandde altijd als een waakvlam in mij. Deze reis heeft deze waakvlam aangewakkerd tot een burning inferno. Ik weet wie ik ben en wat ik wil. We hebben de natuur nodig en ik wil onze band met de natuur graag helpen herstellen. Nu voel ik de kracht om dit te verwezenlijken. Het is ongelooflijk motiverend om met een groep van 72 getalenteerde en gemotiveerde deelnemers uit 22 landen twee weken lang samen te werken. Als je in een rubberen bootje naast een enorme walvis dobbert in zo’n vijandige omgeving is dat een haast spirituele ervaring. Je voelt de urgentie om actie te ondernemen. Je beseft dat deze planeet alles is dat we hebben en dat we daar veel zorgvuldiger mee om moeten gaan. Ik werk zelf bij een bedrijf in een industrie die veel impact heeft op het milieu. We kunnen als jonge leiders het verschil maken en duurzaamheid veel hoger op de agenda zetten in onze bedrijven. Zo ben ik nu bijvoorbeeld actief om de Rotterdamse haven te helpen met de ontwikkeling van een Bioport. Ik doe dit samen met een team van Young Professionals uit verschillende bedrijven. Ik ben tevens voorzitter van de Young professional organisatie van bij Shell, dat zijn zo’n 2300 leden. Ook ben ik net als Joost lid van de Young Club of Rome. We zijn allemaal hard bezig om deel van de oplossingen te worden in plaats van alleen de problemen aan te kaarten. Het is de samenwerking en het ondernemerschap dat inspirerend werkt.’
Joost Notenboom, 31, consultant duurzaamheid KPMG en oprichter Cycle for water.
‘Antarctica was de kers op de taart voor een 20 maanden durend bamboe fietsavontuur voor ons initiatief ‘Cycle for Water’. Een reis die 30,000 kilometer noordelijker in Alaska was begonnen, om aandacht te vragen voor het wereldwijde waterprobleem. 1 miljard mensen heeft geen toegang tot schoon drinkwater. Dit was een waardige en passende afsluiting: 70% van het zoete water bevindt zich namelijk in Antarctica. Het is enorm inspirerend om Antarctica te mogen ervaren. Het is daar zo ongelooflijk stil; op de in de oceaan kalvende gletsjers na, het geluid van klimaatverandering. Voor mijn huidige werk als duurzaamheidadviseur bij KPMG ben je vaak bezig met PowerPoints en spreadsheets over dit onderwerp. Maar het wordt pas echt en heeft veel meer impact als je de gevolgen van klimaatverandering ervaart. We hielden daar de eerste TEDx conferentie met pinguïns op de achtergrond. Het is bovendien zeer inspirerend om met een groep gelijkgestemden te zijn die iets wil doen, een positieve bijdrage wil leveren en niet alleen op Facebook een goed doel te ‘liken’. Veel managers doen een MBA om hun netwerk uit te bouwen. Deze reis levert ook veel waardevolle internationale relaties op, en het bouwen van een derde E-Base in de Himalaya afgelopen zomer samen met een aantal van deze 2041-alumni getuigt daartoe. Robert Swan mag dan een Britse geridderde meneer zijn, maar eigenlijk is het gewoon een Rotterdammer. Niet lullen, maar poetsen. Hij heeft uiteraard prachtige verhalen, maar uiteindelijk gaat het om doen, de implementatie. Als leider is hij vooral bezig om de voorwaarden te creëren zodat de teams hun werk kunnen doen. Het is vervolgens aan ons om duurzaamheid in ons dagelijkse werk verder vorm te geven.’
Joost Notenboom gaf een TEDx-talk tijdens zijn expeditie naar Antarctica:
Dit artikel komt uit de papieren editie van Management Team. Voortaan de eerste zijn die de nieuwste verhalen leest? Neem een abonnement.
