Al drie decennia geselt Pieter Lakeman bedrijven en accountants die het niet zo nauw nemen met financiële verslaggeving. En zijn kruistocht tegen gerommel met de cijfers is nog lang niet ten einde. “Wat bij de Ondernemingskamer terechtkomt is maar het topje van de ijsberg.”
Zijn uitgever prijst hem aan als ‘de horzel van het bedrijfsleven’, de man die bijna dertig jaarrekeningprocedures voerde en met zijn tuchtklachten ‘bijna eigenhandig de forensische accountancy om zeep heeft geholpen’.Van je uitgever moet je het maar hebben. En het boek is nog niet eens af. Accountants in de fout gaat het heten, een bloemlezing van tuchtzaken tegen accountants. Pieter Lakeman (1942) weet waar hij over praat. Momenteel heeft hij vijf tuchtzaken lopen, waaronder twee tegen Deloitte (Ahold en voormalig beursfonds CSS Holding) en een tegen PricewaterhouseCoopers (Schiphol). “Deloitte zou op Ahold failliet moeten gaan,” zo stelde Lakeman deze zomer in NRC Handelsblad. Niet erg aardig nee, en zo was het ook niet bedoeld, al wil hij het vandaag graag nog even toelichten: ‘Begrijp me goed, een eventueel faillissement van Deloitte is voor mij geen doel op zich, maar een logisch gevolg van hun aansprakelijkheid. KPMG heeft in de VS ook honderden miljoenen schadevergoeding moeten betalen aan gedupeerde beleggers. Als Ahold-beleggers hun pijlen op Deloitte in plaats van op de vennootschap zouden richten, maken ze volgens mij een goede kans miljarden toegewezen te krijgen. En ja, dat zou dan zeer waarschijnlijk het einde van Deloitte betekenen.” Lakeman hoeft niet zonodig aardig gevonden te worden. Zijn Stichting Onderzoek Bedrijfs Informatie (SOBI) bestaat volgend jaar dertig jaar. Dertig turbulente jaren waarin Lakeman menig aandeelhoudersvergadering onveilig maakte en vele succesvolle jaarrekeningprocedures voerde. Dankzij Lakeman vernietigde de Ondernemingskamer vorig jaar bijvoorbeeld KPN’s jaarrekening over 2000. Een absoluut hoogtepunt, zo stelt hij nu, en meer reden voor een feestje dan SOBI’s dertigjarige bestaan. “Ik ben niet zo’n feestvierder; mijn eigen verjaardag vier ik ook niet.”
Nog even gedreven als dertig jaar geleden?
“Over mijn drijfveren praat ik niet graag, daar wordt snel zo zwaar over gedaan. Natuurlijk zit er een zeker idealisme achter SOBI’s doelstelling – het bevorderen van een juiste verslaggeving door het Nederlandse bedrijfsleven – maar ik ben niet iemand die zich voor zijn idealen op de brandstapel laat gooien. Een van de belangrijkste redenen om destijds met SOBI te beginnen was onvrede met mijn staffunctie bij Van Ommeren (scheepvaart, tankopslag, chemische distributie, red.). Op zich een leuke club, maar ik had weinig te vertellen en functioneer niet optimaal in een grote organisatie. Daarom begon ik voor mezelf. Of ik zelf veranderd ben? Nee, niet echt, of het moet zijn dat ik niet meer zo boos word om alle zwendel die ik tegenkom. Ik kan er nu meer om lachen.”
Gaat er dan nog steeds zo veel mis?
“Ja, ga er maar van uit dat wat er bij de Ondernemingskamer terechtkomt maar het topje van de ijsberg is. Mijn tijd is beperkt en dan moet je keuzes maken. Neem KPN. Ik wilde eigenlijk iets doen aan de manier waarop ondernemingen bestuurdersbeloningen in de vorm van optieregelingen en gratis aandelen buiten de boeken probeerden te houden. Zo begint het altijd. We pikken er een thema uit, pakken er een paar jaarverslagen bij, kijken dan waar de ergste misstanden zitten en stappen dan naar de Ondernemingskamer. Het begint dus altijd met een thema, niet met een bedrijf.Ter wille van de voorbeeldwerking heb ik wel altijd voor een groot en bekend bedrijf gekozen. Maar het thema beloningen werd al snel verdrongen door het gegoochel met goodwill. KPN sprong eruit door de manier waarop het in 2000 de balans en winst- en verliesrekening had opgepompt door de voor E-Plus betaalde goodwill miljarden te hoog te waarderen. Daarnaast hadden ze de verwateringswinst van bijna twee miljard euro op de verkoop van aandelen aan NTT Docomo ten onrechte als operationele winst opgevoerd.”
KPN’s jaarrekening werd vernietigd. Wat levert u dat op?
“Financieel bedoelt u? Niets. Zo’n zaak doen we voor SOBI en het algemeen belang. Zie het als een reclamebudget. Mijn betaalde werk bestaat vooral uit opdrachten voor bijvoorbeeld ondernemingsraden, leveranciers en andere schuldeisers die door foutieve bedrijfsinformatie schade hebben geleden. Vergis u niet: het zijn niet alleen aandeelhouders die gedupeerd worden door gerommel met cijfers. Zulke zaken trekken alleen minder aandacht, omdat ze doorgaans prima bij de civiele rechter kunnen worden afgehandeld.”
Is het daarom wat stiller rond Pieter Lakeman geworden? De titel ‘horzel van de aandeelhoudersvergaderingen’ lijkt nu toch naar Peter Paul de Vries van de VEB te zijn gegaan.
“Nou, ik heb het niet bepaald rustiger gekregen, maar misschien is het accent de laatste vijftien jaar wat meer verschoven naar het commerciële werk voor schuldeisers en tuchtklachten tegen accountants. De VEB doet meer enquêtes en spreekt inderdaad meer op aandeelhoudersvergaderingen. Daar zijn ze natuurlijk ook voor, al waren de voorgangers van Peter Paul de Vries niet altijd even, eh, capabel. De Vries wel, die doet het heel goed.”
Een jaarrekening wordt vernietigd, bestuurders worden voor wanbeleid veroordeeld, en dat is het dan. Wat worden aandeelhouders uiteindelijk wijzer van al die procedures en enquêtes?
“Ik zou niet durven beweren dat Nederland door mij een beter land is geworden. Verbeteringen komen in gradaties. Je kunt geen misstanden met wortel en tak uitroeien door bijvoorbeeld een jaarrekeningprocedure te winnen, maarwel iets verbeteren. En je kunt ook een verbeterd inzicht bieden, zoals ik dat ook met mijn boeken heb proberen te doen. Verder hebben sommige jaarrekeningprocedures, zoals die tegen KPN, een voorbeeldfunctie. Ik hoop te bereiken dat andere bedrijven dezelfde fouten niet meer zullen maken. En wat dacht u van een schadevergoeding? Zo’n gewonnen jaarrekeningprocedure geeft beleggers een mooie ingang bij de rechter.”
Zoals Amerikaanse aandeelhouders nu een schadevergoeding van Ahold eisen. Dat is toch een sigaar uit eigen doos, een soort superdividend?
“In principe wel, ware het niet dat slechts een beperkt deel van de aandeelhouders van een eventuele schadevergoeding profiteert. In het geval van Ahold zou het neerkomen op een overheveling van vermogen van Nederlandse naar Amerikaanse aandeelhouders. Ik ben daar niet enthousiast over. Vandaar dat ik een strafzaak tegen Van der Hoeven ben begonnen. Je kunt beter achter de verantwoordelijke personen aan gaan. Bovendien probeer ik aandeelhouders ook civielrechtelijk tegen Van der Hoeven in het geweer te brengen.’
Maar wat levert dat op? Misschien een paar miljoen op een miljardenschade?
“Dat moet je in het geval van Van der Hoeven niet zeggen. Met de verkoop van zijn belang in Telfort, zijn eerdere verdiensten en zijn villa’s, is hij naar schatting goed voor vijftig miljoen euro. Dat lijkt me toch substantieel.”
Bij Ahold zaten de problemen diep en niet alleen bij Van der Hoeven. Wordt het niet te veel een heksenjacht?
“Het kan nooit genoeg over mensen gaan. Wat is een nv nu helemaal? Niet meer dan een stukje papier met een handtekening van een notaris. De directie voert het beleid en Van der Hoeven is nu eenmaal verreweg het schuldigst aan wat daar gebeurde. Het zou voor Nederland heel heilzaam zijn als hij een tijdje achter de tralies zou verdwijnen. Nee, wat mij betreft moet Van der Hoeven tot het einde der tijden boven aan het lijstje blijven staan.”
Andere bestuurders zouden door dergelijke zaken bang worden, niet meer durven ondernemen. Deelt u die angst?
“Nee, en ik kan echt pissig worden van zulke verhalen. Doe het dan niet, als je iets niet durft. Ze wilden zelf toch allemaal zonodig een beursnotering in Amerika? Ze hebben zich allemaal vrijwillig aan het juk van een buitenlandse mogendheid onderworpen. Om interessant te doen en om hun eigen beloningen naar Amerikaans niveau te kunnen opkrikken. Ja, en nu ze worden geconfronteerd met de keerzijde, begint iedereen te piepen. Ik heb daar echt enorm de pest aan. Ik heb die roep om hogere salarissen altijd verwerpelijk gevonden. ‘Betaal me meer, of ik ga naar het buitenland’, zo klonk het. En wat is er gebeurd? Het omgekeerde. De helft van de bestuurders van de AEX-fondsen is buitenlands. Kennelijk vonden de Nederlandse bestuurders die hogere beloningen vooral nodig omdat ze zichzelf niet capabel genoeg vonden en in het buitenland op zoek moesten, waarna ze zelf tot het lagere echelon konden degraderen.”
U hebt weinig op met bestuurders…
“Laat ik zeggen dat mijn natuurlijke sympathie niet bij het management ligt. Dat komt voor een groot deel door die hoge beloningen. Het is economischvaak niet te verklaren waarom er zo veel geld moet worden betaald voor zulke middelmatige bestuurders. Een enorme kostenpost. Eerst waren er opties, toen werden er gratis aandelen uitgedeeld en nu krijg je al een bonus als je iedere dag netjes op tijd op kantoor komt. Dat krijgen gewone werknemers toch ook niet? Het heeft me ook altijd verbaasd dat de vakbonden zich in die discussie zo afzijdig hebben gehouden. Nou ja, verbaasd, ik heb natuurlijk wel mijn vermoedens, maar die mag ik misschien niet uitspreken…”
Van mij wel
“Volgens mij vinden die vakbondsbestuurders het allemaal wel prima dat de beloningen aan de top stijgen. Kijk wat er de laatste twintig jaar met de vakbondsbestuurders is gebeurd. Pont, Kok, Stekelenburg: uiteindelijk belanden ze allemaal in het werkgeverskamp. Bij Kok heb ik nou niet het gevoel dat hij veel op heeft met arbeiders. Volgens mij heeft hij met niemand veel op. Ik vind het meer een soort Stalin, iemand die aan het roer wil staan om aan het roer te staan, een man zonder ideeën die het verder niet uitmaakt welke koers er gevaren wordt. Ook de AbvaKabo heeftonlangs zacht gezegd een bedenkelijke rol gespeeld jegens de werknemers van het Apeldoornse gastechnologiebedrijf Gastec. De AbvaKabo heeft oud VNO/NCW-voorzitter Blankert in zijn strijd tegen de werknemers van Gastec gesteund door een enquêteprocedure naar het door Blankert gevoerde beleid te traineren, nota bene tegen de adviezen van hun eigen juristen in. Aan wiens kant sta je als vakbond dan eigenlijk?”
U bent ook tegen de verplichte accountantscontrole. Waarom?
“Omdat het niets toevoegt. Er is nog nooit aangetoond dat de jaarrekeningen van bedrijven mét verplichte accountantscontrole beter zouden zijn dan die zonder. Het enige wat je met verplichte accountantscontrole bereikt is dat de bestuurdersaansprakelijkheid diffuser wordt. Als iets niet blijkt te kloppen roepen bestuurders: ‘Kijk er staat toch een handtekening van de accountant onder’. De accountants roepen op hun beurt dat ze slechts marginaal hebben kunnen toetsen.Heel lang geleden verdedigde de externe accountant de aandeelhoudersbelangen tegen die van het management maar sinds de aandelen vanbeursfondsen over vele kleine handen zijn versnipperd, is de situatie omgedraaid en verdedigt de externe accountant de belangen van het management tegen de aandeelhouders. Daar schieten we niks mee op, schaf het maar liever af.”
Ik had u eigenlijk ook nog willen vragen of u nog lang denkt door te gaan met dit werk, maar die vraag lijkt me nu wat overbodig.
“Inderdaad.”
Meer informatie over SOBI
