Macht is verslavend. Alleen bewustwording hiervan kan zorgen voor integriteit, zegt Oscar David.
Macht is net als seks en geld, zegt Oscar David. 'Het speelt altijd, maar je hebt het er liever niet over.' De organisatiepsycholoog (1965) schreef er daarom maar een lijvig boek over, simpelweg Macht! geheten. Een interview met de man die eerder schreef over Het enneagram in management.
MT: Wat is voor jou de essentie van dit boek?
'Voor mij heeft het boek vele essenties. Een van de intenties is over te brengen dat macht een fascinerend thema is wat ons allen aangaat. Minder machtigen denken dat het geen zin heeft over macht na te denken, omdat ze het toch niet hebben. Machtigen denken veel na over macht, maar hebben het er liever niet over, omdat ze weten dat je macht het beste kunt behouden door het er niet over te hebben.'
Waarom heb je het boek geschreven?
'Ik heb het boek geschreven omdat ik denk dat het van belang is de discussie over de werking en betekenis van macht veel directer en openener met elkaar te voeren dan nu gebeurt. Als ik de leiders die ik coach en adviseer vraag waar ze van wakker liggen, zijn dat bijna altijd machtsvraagstukken: hoe kom ik bovenop de apenrots, of hoe behoud ik mijn positie? Het streven naar macht en positie kan ook behoorlijk uit de hand lopen, zeker als het hand in hand gaat met de zucht naar meer geld. De financiële crisis is daar een goed voorbeeld van. Het is duidelijk dat de bron daarvan niet economisch was, maar psychologisch: het onvermogen onze instincten in de hand te houden.'
Wat beoog je met dit boek?
'Macht! is geschreven om leiders en iedereen die met macht te maken heeft te stimuleren na te denken over hun relatie met dit onderwerp. Macht heeft veel gemeen met seks en geld: het speelt altijd, maar het komt meestal alleen ter sprake 'buiten de orde'. We hebben het er liever niet over. We spreken zelden met onszelf en elkaar over de vraag wat het betekent en welke rol het speelt.'
Wat is de aanleiding van het boek?
'De aanleiding van het boek is mijn eigen fascinatie met macht en mijn ervaringen met macht de afgelopen 25 jaar als coach en adviseur voor leiders in de top van organisaties. In mijn familiehistorie ben ik bovendien geconfronteerd met de schaduwzijde van macht: mijn ouders hebben ternauwernood de holocaust overleefd. Mede daardoor heb ik er vanaf jongs af aan veel over nagedacht.
Mijn werk als adviseur en coach komt voor een belangrijk deel voort uit het verlangen om leiders te inspireren macht te leren begrijpen en op een integere manier uit te oefenen. Misschien wel omdat ik weet waartoe het in het uiterste geval kan leiden als dit niet het geval is. Het interessante is dat de leider die integer met macht omgaat, meer macht wordt toegekend. De leider die macht gebruikt om zijn eigen behoeften te vervullen, zal eerder worden bestreden.'
Wat moeten managers weten van macht?
'Managers moeten weten dat er drie soorten macht zijn: macht 1.0, macht 2.0 en macht 3.0. Wie op een goede manier macht wilt uitoefenen, zal zich alle drie soorten meester moeten maken. Alle drie vormen helpen macht goed uit te oefenen, maar hebben ook hun schaduwzijden.
Macht 1.0 gaat over survival of the fittest ofwel: het recht van de sterkste. Het is gebaseerd op instincten en het fysieke vermogen bovenop de apenrots te komen (credit foto). Zonder dat vermogen, is een toppositie niet mogelijk. Maar als macht 2.0 en 3.0 niet zijn ontwikkeld, is het moeilijk op lange termijn de macht te borgen.
Macht 2.0 heet checks and balances. Zonder goede toepassing van macht 2.0 is het risico groot dat macht 1.0 uit de hand loopt. De financiële crisis is daarvan een goed voorbeeld. Organisaties hebben checks and balances nodig door governance, wetgeving en feedbackloops. Managers hebben ook macht 2.0 nodig om goede leiders te zijn: feedback en gedragsregels zijn nodig om erger te voorkomen. Helaas komen we maar al te vaak excessen tegen die mede het gevolg zijn van het ontbreken van macht 2.0 bij leiders.
Macht 3.0 is: de integriteit van de macht. Dit is de fase waarbij macht en verantwoordelijkheid hand in hand gaan. Macht is een middel om verantwoordelijkheid in daden om te zetten. Het is geen doel op zich. Hiervoor is van belang dat het ego van de manager niet verslaafd is aan macht, maar wel bereid is de prijs van de verantwoordelijkheid te dragen. Het komt voort uit een verlangen de waarden of missie van de organisatie uit te dragen en te realiseren op de best mogelijke manier.
Wie doet alsof alleen macht 3.0 bestaat is een idealist die in de wolken staat, zonder benen in de modder. Wie slechts in macht 2.0 gelooft, is een bureaucraat die bang is voor de vernietigende werking van het instinct en niet gelooft in diepere waarden. En wie denkt dat alleen macht 1.0 ertoe doet, kan weliswaar ver komen, maar draagt uiteindelijk niet veel bij aan het totaalresultaat.'
Hoe verhoudt macht zich nou precies tot integriteit?
'Macht en integriteit zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden, maar niet eenvoudig te combineren. Als macht integer wordt uitgeoefend, verdient het respect. Macht is integer als het wordt gebruikt om iets groters te dienen dan ons eigen belang of positie. Dat kan alleen als we ons laten leiden door diepere waarden en niet in de ban zijn van ons eigen ego. Tegelijkertijd kent het ogenschijnlijk dienen van iets groters vele vervormingen: dictators pretenderen vaak ook het grote doel te dienen, maar de ideologie die ze voorstaan is vaak schadelijk en verwerpelijk.'
Zijn macht en integriteit daarmee een paradox?
'Macht is verslavend. Vroeger dachten we dat het vooral ging om psychologische verslaving: het geeft een goed gevoel om de baas te zijn en te bepalen wat er gebeurt. Mede door de neurowetenschappen weten we inmiddels dat er ook een belangrijke biologische component is: bij het uitoefenen van macht komt dopamine en adrenaline vrij. Die combinatie is sterk verslavend. Als die wegvalt, ontstaan echt afkickverschijnselen.
Dopamine staat ook bekend als het gelukshormoon: het komt ook bijvoorbeeld vrij bij seks. Dit is een van de verklaringen voor het feit dat leiders soms grote risico’s nemen bij het aangaan van seksuele avonturen die niet noodzakelijk gunstig zijn voor hun loopbaan: denk bijvoorbeeld aan Bill Clinton en Monica Lewinsky (credit foto boven) of de recente affaire rondom Dominique Strauss-Kahn (credit foto onder). Het verslavende element staat op gespannen voet met integriteit. Mensen met meer macht, zijn meer onderhevig aan de verslavende werking. Maar dat wil niet zeggen dat gebrek aan integriteit alleen zich aan de top voordoet: op ieder niveau worden mensen verleid door hun instincten. Alleen bewustwording kan dat volgens mij helpen tegengaan.'
