Voedselveiligheid is sinds de gekkekoeienziekte, de dioxinekip en de varkenspest een hot topic. Met behulp van internet probeert Nutreco de gehele productieketen te controleren en de herkomst van elk stukje vlees of vis te traceren. Van het zaadje tot het karbonaadje.
Weet wat je eet! Toen de IT-experts van Nutreco tijdens het hoogtepunt van de internethype werd gevraagd een voorstel te doen voor een web-activiteit, kwamen ze met de suggestie om Know-what-you-eat.com op te zetten. Geen virtuele kippenveiling of een webshop waar de klant gerookte zalm mag bestellen, maar een informatiesite waar de consument kan nagaan hoe zijn vlees of vis geproduceerd is. Know-what-you-eat is anderhalf jaar na dato echter nog niet online. Het onderliggende systeem is namelijk nog niet helemaal uitontwikkeld. Maar de domeinnaam is reeds gereserveerd.
Het lijkt een idioot idee, zo'n food trace engine. Wie gaat er nu naspeuringen verrichten naar de herkomst van zijn zalmmoot, kippenbout of hamlap? Wat maakt het voor verschil uit welke ingrediënten het voer is samengesteld, en in welke stal die kip of dat varken is opgegroeid? Toch bestaat er bij Nutreco geen twijfel over het belang van traceerbaarheid. Sinds een jaar of twee heeft ketenbewaking de hoogste prioriteit bij Nutreco, en internet speelt daarbij een ondersteunende rol.
Voedselveiligheid is een actueel thema sinds de vleessector getroffen wordt door de ene ramp na de andere. Eerst de varkenspest, toen de dioxinekip, vervolgens de gekkekoeienziekte, en recentelijk weer de uitbraak van mond- en klauwzeer. Zulke plagen schaden het vertrouwen van de consument in vlees. De grote supermarkten verlangen van hun vleesleveranciers daarom extra zekerheid over de aanvoer. Elke stap in het traject van zaadje tot karbonaadje moet navolgbaar zijn. Al was het alleen maar om de schade van recalls te beperken. Een soepkip van onbekende afkomst komt er bij een betrouwbare kruidenier sinds de dioxine-affaire niet meer in.
Speklapje
Voor de traditionele vleeshandel is die nieuwe focus op veiligheid een keerpunt. Slagers en slachterijen moeten weten waar hun vlees vandaan komt. Mesters moeten de fokkers kennen, en beide bedrijven dienen zeker te zijn van de voederkwaliteit. Informatie-uitwisseling in de aanvoerketen is daarom essentieel, en controle-instrumenten zijn cruciaal. Als er dan ergens een besmetting optreedt, kan direct de herkomst vastgesteld worden en de hele partij uit de roulatie worden gehaald.
Het systeem dat Nutreco daarvoor sinds anderhalf jaar aan het ontwikkelen is, heet NuTrace. De bedoeling is dat uiteindelijk van elk individueel product nagegaan kan worden waar het vandaan komt. Niet alleen door de handel, maar ook door de individuele gebruiker. De ontwikkeling van zo'n systeem wordt bevorderd doordat Nutreco, oorspronkelijk alleen actief als voederleverancier, al langer op dat spoor van ketenafstemming zat. De vleessector kampt immers al jaren met overcapaciteit, met als gevolg dat de marges laag zijn. Dan wordt er nog wel eens een grote kippenmesterij of slagerij voor een interessante prijs te koop aangeboden, waar vervolgens met beter management en de schaalvoordelen van een groter concern alsnog winst op te behalen is. Verticale integratie is in zulke omstandigheden een interessante groeistrategie. Op die manier heeft Nutreco de afgelopen jaren redelijk kunnen expanderen in de Benelux en Spanje.
Veel sneller voltrok zich de groei in vis. Viskwekerijen zijn een relatief jonge sector, waar kennis over voeding en kweekmethoden al snel concurrentievoordeel oplevert. Vis is bovendien een aantrekkelijk alternatief voor vlees. En precies daarom heeft Nutreco zich in luttele jaren door goede acquisities opgewerkt tot de wereldmarktleider in gekweekte zalm. Ook hier past het concern verticale integratie toe. Het bedrijf bezit niet alleen voederfabrieken en kwekerijen in Noorwegen, Canada, Schotland en Chili, maar houdt zich bovendien bezig met de verwerking en marketing van zalm.
Varkenscyclus
Het strategisch belang van vis blijkt uit de cijfers. Aquacultuur vertegenwoordigde in het boekjaar 2000 slechts een klein derde van Nutreco's omzet, maar was wel goed voor ruim tweederde van de winst. De prijs van zalm was toen tamelijk hoog, en in de vleessector kampte het bedrijf met overcapaciteit en vraagverschuivingen. Inmiddels is er meer evenwicht ontstaan tussen aquacultuur en agricultuur, vooral door een dalende zalmprijs (het volume aan Chileense zalm is afgelopen jaar met 60 procent toegenomen) en een geslaagde sanering van de mengvoederactiviteiten.
De spreiding van belangen in vis, kip en varkensvlees maakt dat Nutreco beter bestand is tegen plotselinge marktbewegingen. Ook hier levert verticale integratie voordelen op. Als voederfabrikant merkte het bedrijf pas als laatste wanneer de voorkeur voor varken naar kip verschoof, maar nu Nutreco voorwaarts geïntegreerd is, komen de signalen eerder door. Dat is de afgelopen jaren belangrijk gebleken, want de vraag naar vlees en vis fluctueerde sterk. Tijdens de varkenspest schakelde de markt massaal over op kip. Daar kwam de dioxine-affaire overheen, wat de vraag naar vis enorm deed toenemen.
In de mode of zelfs de automobielbranche kunnen leveranciers hun productie aanpassen aan de vraag. Automatisering gebaseerd op just-in-time modellen reduceert de responstijden en dus ook de voorraadrisico's. Benetton trekt gewoon een ander blik verf open als de voorkeur van blauw naar rood verandert. Opel zet de lopende band een tandje hoger of lager. Voor vlees is dat echter minder makkelijk, want hier bestaat de aanvoer uit levende have. Zo is de beruchte varkenscyclus ontstaan: bij hoge vleesprijzen voeren de fokkers hun productie op, met als gevolg dat de markt later overspoeld wordt en de prijzen scherp dalen.
Genetische manipulatie
De pieken en dalen in de vleesprijzen die zo kenmerkend zijn voor de varkenscyclus, worden enigszins getemperd nu de aanvoer in handen komt van grote ondernemingen met betere planningssystemen. De productie van vlees krijgt zo een meer industrieel karakter. Die industrialisering komt niet alleen tot uitdrukking in de schaalgrootte van bedrijven, maar ook in productiemethoden die gericht zijn op hoge snelheid en lage kosten. Dat proces is al decennialang gaande in deze sector, maar door de recente vleesschandalen staan de neveneffecten van dat streven naar doelmatigheid weer volop ter discussie.
Voor een efficiënte vleesproductie is grootschaligheid, snelheid en taakverdeling van belang. Het streven naar versnelling heeft ertoe geleid dat de bulk aan kippenvlees afkomstig is van slachtkuikens die in zes weken naar hun optimale gewicht uitgroeien. Een big doet er tien weken over om de status van gebruiksvarken te krijgen en dan nog eens een week of zestien om op vol gewicht te komen. In de visteelt liggen die cijfers totaal anders. De groei van een zalm vergt enkele jaren. Dat maakt deze sector extra interessant voor Nutreco, want hier kan door onderzoek en ontwikkeling nog een interessante voorsprong op de concurrentie worden opgebouwd. Een zalm van Nutreco is nu gebruiksklaar na twee jaar. Door genetische manipulatie kan die groeisnelheid verzesvoudigd worden, claimt concurrent Aqua Bounty Farms. Maar de zalmsector heeft zich tot op heden nog niet laten verleiden tot een genen-race.
De leefomstandigheden van kip, varken of zalm die in recordtempo voorbereid wordt op een gastronomische begrafenis, zijn zodanig dat het thema Know-what-you-eat ineens een heel andere bijsmaak krijgt. Dat weet Nutreco. Dat is namelijk precies de bedoeling. Het bedrijf streeft bewust naar transparantie in de vlees- en vissector. Volgend jaar verzorgt het bedrijf voor een tweede keer het congres AgriVision waar ook critici op de bio-industrie uitgenodigd worden om mee te praten over de toekomst van onze voedselproductie. Bovendien neemt het bedrijf bewust mensen in dienst die zich afgekeerd hebben van de gangbare landbouw, om de ontwikkeling van alternatieven te stimuleren.
Organische varkens
Die speurtocht naar alternatieven is door Nutreco de afgelopen twee jaar in verhoogde versnelling uitgevoerd. Het concern heeft inmiddels aparte bedrijven die zich concentreren op de productie van organisch voer en vervangers voor antibiotica. Nutreco is bovendien actief betrokken bij alternatieve fok- en mestprogramma's voor varkens en kippen. En het bedrijf doet mee aan een collectieve inspanning om in Nederland het aantal organische varkens binnen vijf jaar op te voeren van twintigduizend tot een half miljoen.
Ook bij deze segmentering van de markt speelt traceerbaarheid een belangrijke rol. De retailer die een assortiment organische kipproducten lanceert, wil immers zeker weten dat er niet per ongeluk een gangbaar haantje in de vleesmolen belandt. De consument die een fikse premie betaalt voor het welzijn van varkens, wil zeker weten dat zijn karbonaadje niet toch afkomstig is van biggen uit de bio-industrie. Varken en kip mogen wel scharrelen, maar de betrokken bedrijven dienen zich aan strikte normen te houden. Bij voorkeur controleerbaar voor elke individuele consument, want die is door de recente affaires knap cynisch geworden over de vleesindustrie.
Een saillant aspect van de recente voedselschandalen is dat ook de meeste grote leveranciers en winkeliers niet in staat bleken de kwaliteit van hun product te garanderen. Wanneer een Vlaamse idioot afgewerkte motorolie bij de kadavers gooit die tot vet voor dierenvoer verwerkt worden, dan moeten in de omringende landen enorme partijen vlees van het schap gehaald worden. Uit voorzorg, want het duurt maanden voordat vastgesteld kan worden waar de dioxine terechtgekomen is. De consument leert daar echter van dat het merk op zijn vlees blijkbaar geen kwaliteitszekerheid biedt. Dat beschaamde vertrouwen in winkel- en fabrikantenmerken levert voor Nutreco een dilemma op. Hoe kan straks, als NuTrace naar wens functioneert, de boodschap overgebracht worden aan de consument?
De logische oplossing is dat Nutreco zijn track- en tracesysteem gaat propageren, als een soort keurmerk dat toegevoegd wordt aan de bestaande huismerken van de retailers die Nutreco's varken-, kip- en visproducten nu al verkopen. De vraag is echter of die bereid zijn zich zo openlijk aan één toeleverancier te verbinden.
Een alternatief is dat Nutreco een nieuw merk lanceert, of ten minste een apart label: Chicken Check. Nadeel van die aanpak is echter dat een nieuw merk op zichzelf het wantrouwen bij de consument niet wegneemt. Daar is een kostbare campagne voor nodig: nu veilig! Een bijkomend probleem is dat de retailers waarschijnlijk niet blij zijn met een nieuw merk dat suggereert dat de rest van hun assortiment onveilig is.
Wat Nutreco ook doet, push of pull, retail lijkt de grootste bottleneck bij de lancering van traceervlees in de consumentenmarkt. Retailers geven niet graag de ketenregie uit handen. De simpelste oplossing is dan ook NuTrace tot de handel te beperken en de consument geen inzage te geven in de aanvoerketen. Dat is jammer, want zo blijft Know-what-you-eat.com een loze exercitie.
Waarom Ahold dit zelf niet kan
Op papier is zo'n trace-engine eenvoudig, maar in de praktijk is traceerbaarheid een helse klus. Het systeem is nog wel te bouwen, maar welke data zijn van belang en hoe is de juistheid te garanderen? NuTrace traceert bijvoorbeeld de herkomst van de voedermix tot op het niveau van de individuele akkerbouwer en zijn zaadleverancier. Zo kan straks worden nagegaan of er genetisch gemanipuleerde soja in zijn speklapje zit. Alle betrokken partijen (de zaadleverancier, de boer, het voederbedrijf, de fokker, de mester, de slachterij) dienen daar echter aan mee te werken. Juist die feitelijke ketenafstemming maakt NuTrace lastig te kopiëren, hoewel een aantal grote retailers iets vergelijkbaars proberen te doen door afspraken te maken met specifieke vleesleveranciers.
