Ontslagen worden is meestal geen reden voor een feestje. Toch kan een gedwongen ontbinding van het arbeidscontract positief uitpakken. Drie deskundigen vertellen over de voordelen en nieuwe kansen die ontslag kunnen bieden.
Je baan verliezen is vergelijkbaar met het verliezen van iemand die je dierbaar is, zegt Frans Wuijts, ontslagadviseur, schrijver van het boek ‘Humaan Ontslaan' en ervaringsdeskundige. "Ook bij ontslag ga je door een onontkoombaar rouwproces heen. De klap komt hard aan. Opeens is er geen perspectief meer en ga je door een diep dal." Toch is ontslag voor veel mensen onontkoombaar. Ze functioneren bijvoorbeeld niet optimaal, of ze zijn het slachtoffer van reorganisatie. Sla de krantenkoppen van 2008 er maar op na voor het bewijs: ‘Ontslagen op hoofdkantoor Schuitema', ‘Persoon vreest nieuwe ontslagen', ‘Tientallen ontslagen bij De Telegraaf'. De voorbeelden zijn legio.
En dan sta je dus opeens op straat. Woede en verdriet vechten om voorrang, de toekomst ziet er somber voor je uit. Tenminste, dat is het gevoel dat al snel de overhand krijgt. Onterecht, maar dat merk je vaak pas achteraf, zegt Ray van Blommestein, directeur van loopbaanadviesbureau Focus: "Ontslag hoeft geen werkeloosheid te betekenen. Die associatie is er vaak wel, vooral bij ouderen. Het wordt door veel mensen persoonlijk aangetrokken. De werkgever moet daar begripvol mee omgaan en de argumenten die aan het ontslag ten grondslag liggen goed uitleggen. De manier waarop het wordt gecommuniceerd is zeer belangrijk. Daar gaat het helaas nog vaak mis, waardoor de schade groot is. Niet alleen voor de werknemer, ook voor de werkgever, die een slechte reputatie krijgt in de markt."
Achteraf blijkt het vaak mee te vallen, zeggen zowel Wuijts als Van Blommestein. Loopbaanadviseur Els Ackerman sluit zich bij het tweetal aan. "Midden in het ontslagproces ervaren mensen de ervaringen als negatief, maar na verloop van tijd zien ze er de voordelen van in. In een nog later stadium komen ze erachter dat ze er vaak alleen maar mee geholpen zijn." Ontslag is natuurlijk nooit leuk, maar kan dus wel degelijk positieve kanten hebben. Blij moeten zijn als je de baan kwijtraakt, het lijkt de omgekeerde wereld. Van Blommestein: "Je begrijpt het pas als je zelf ooit bent ontslagen." Toch wil hij iedereen – hoe gek dat ook klinkt – toewensen dat ze een keer een pas op de plaats moeten doen. En wel om de volgende redenen:
1 Wees flexibel
"Ontslag is tegenwoordig heel gewoon geworden", zegt Ackerman. "Reorganisaties worden sneller geaccepteerd en daarnaast hebben mensen steeds vaker een contract voor bepaalde tijd." Meer dan vroeger moeten werknemers dus accepteren dat ontslag eerder op de loer kan liggen. Terwijl de Einstein-generatie zich al lang niet meer bindt aan één werkgever, staat de oudere generatie daar anders tegenover. Van Blommestein: "Zij zijn altijd voor het gouden horloge gegaan." Voor de lange termijn is dat niet slim, want alhoewel het ontslagrecht nog niet wordt versoepeld, is dat volgens Van Blommestein uiteindelijk een onvermijdelijke ontwikkeling. Hij maakt een vergelijking met de Verenigde Staten, waar de arbeidsmarkt flexibeler is en iedereen op elk moment kan worden ontslagen. "Daar ziet men ontslag niet als voordeel, maar wordt er wel makkelijker mee om gegaan. Zij weten: als je goed bent kan je overal werken. Ouderen moeten die flexibiliteit nog ontwikkelen. Voor de jonge generatie komt de testcase pas als werk weer schaars wordt. Zij zijn niet gewend dat werkgevers niet in ze geïnteresseerd zijn."
2 Maak een nieuwe start
Het klinkt zo simpel als het uit de mond van Applebaas Steve Jobs komt: "Ontslagen worden door Apple was het beste dat me ooit heeft kunnen gebeuren." In 1985 moet hij aftreden als hoofd van de Macintosh-afdeling van het bedrijf, elf jaar later komt hij via een omweg terug bij Apple. En maakt het in de tussentijd meer succesvol dan ooit. Makkelijker gezegd dan gedaan natuurlijk, maar een ontslag is in ieder geval een mooie aanleiding voor een compleet nieuw begin die succesvol kan uitpakken. Sommige mensen verkassen alleen naar een nieuwe locatie, anderen beginnen meteen voor zichzelf. "Sommige vijftigers kunnen geen nieuwe baan vinden en zetten zich op deze manier weer in de spotlights. Jongeren kunnen met een eigen bedrijf iets groots neerzetten. De insteek is bij alle groepen anders", aldus Ackerman. Frans Wuijts hoeft alleen maar zijn eigen geschiedenis na te vertellen: na zijn ontslag combineert hij zijn ervaringen met zijn nieuwe talent. En wordt schrijver van een boek over ontslag.
3 Doe aan zelfreflectie
Kent u dat liedje van Herman van Veen? ‘Opzij, opzij opzij, maak plaats maak plaats maak plaats, wij hebben ongelofelijke haast'. En dat is meteen het grote probleem. Iedereen werkt zich een ongeluk, of doet alsof hij zich een ongeluk werkt, maar nadenken over het werk: ho maar. "Niemand gunt werknemers tijd voor zichzelf. Zij zelf niet en werkgevers ook niet. Pas bij ontslag gebeurt het. Dan is het eigenlijk al te laat", zegt Van Blommestein. Maar aangezien niemand een gaatje in zijn agenda heeft voor een ander moment, moet het maar als het te laat is. "Ontslag is een goed moment om werknemers te dwingen beter naar hun loopbaan te laten kijken. Zo kan er een nieuwe balans gevonden worden in de werkzame carrière. Mensen verbeteren zich hierdoor. Ze kijken wat voor baan beter bij ze kan passen, ze gaan analyseren waarom het mis is gegaan, ze besluiten iets anders te gaan doen of het werk op een andere manier in te vullen. Of ze gebruiken het pijnpunt als ontwikkelpunt voor de toekomst." Kortom, door een ontslag leer jezelf eindelijk eens goed kennen.
4 Ontwikkel door
De jeugd heeft het al door: regelmatig wisselen van werkgever is goed voor je ontwikkeling. De Einsteingeneratie pikt overal wat mee en is daardoor beter bestand tegen een eventuele klap, zegt Wuijts: "Ouderen hebben het lastiger. Ze hebben geen verdere plannen, zitten lang in een dienstverband. Voor hen kan het goed zijn als ze worden ontslagen, want dan moeten ze zich ontwikkelen." De klap is dan de volgende keer makkelijker opvangbaar, werknemers worden flexibeler en de kwaliteiten van de persoon in kwestie nemen steeds meer toe. Van Blommestein: "Je wordt er meer een volledig mens van, je zit niet meer op een enkel plekje je ding te doen. Je vergaart meer kennis en vergroot je sociale vaardigheden, wat weer van pas komt in een volgende baan. Ook voor de jongere generatie is dat een aandachtspunt. Zij googelen maar raak, maar leren niet in bepaalde situaties moeilijke problemen op te lossen in een team." Ook de jeugd kan dus door ontslag met de neus op de feiten worden gedrukt, zegt Van Blommestein: "Want: hoe leren ze met vlees en bloed omgaan?"
5 Pak dat zakcentje
Ook niet verkeerd natuurlijk: de ontslagvergoeding. Daarbij geldt vaak de zogenaamde kantonrechtersformule: per gewerkt dienstjaar bij de werkgever in kwestie, krijg je een bruto maandsalaris mee. Volgens onderzoek van het Hugo Sinzheimer Instituut uit 2007, waar 2000 werkgevers en 10.000 werknemers aan meewerkten, was de laagste vergoeding 200 euro, en de hoogste maar liefst 370.000 euro. Een kwart van de bedragen was meer dan een ton en één op de zes werknemers krijgt meer dan een jaarsalaris mee. Van Blommestein: "Als je daarna weer snel een nieuwe baan krijgt, is dat niet verkeerd. Het zijn bedragen waar je niet tegenop kan sparen."
Veel minder aanvragen
Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is het totaal aantal ontslagaanvragen in Nederland de laatste jaren gedaald. In 2007 werden door werkgevers in totaal 57.500 ontslagaanvragen gedaan, terwijl dat aantal in 2006 nog op 103.000 lag. Bijna een halvering dus, met dank aan strengere regelgeving rondom re-integratie en de economische conjunctuur. Volgens het CBS werd in 2007 in 4 van de 5 gevallen een ontslagvergunning afgegeven via het CWI. Als de werkgever het via de rechtbank speelde, was dat besluit bijna altijd in het nadeel van de werknemer.
Een duur grapje
Ontslag is vervelend, en ook niet altijd goedkoop. Jaarlijks geven werkgevers tussen de 3,5 en 4 miljard euro uit aan ontslagkosten. Gemiddeld moet een Nederlandse werkgever 17.000 euro reserveren voor een ontslagzaak. Voor wie werkt bij de overheid of in het onderwijs is nog meer geld nodig, daar kost het werkgevers gemiddeld 33.000 euro om een werknemer te ontslaan.
(Bron: Hugo Sinzheimer Instituut)
Ray van Blommestein (59)
Directeur Focus
Els Ackerman (leeftijd onbekend, wil dit niet zeggen)
Loopbaanadviseur
Frans Wuijts (61)
Ontslagadviseur
