Managers die het eerst nog aardig deden, zitten sinds de crisis met de handen in het haar. Bedrijven hebben nu leiders nodig, geen managers. "Middenmanagers hebben vaak niet de kwaliteiten van een leider."
Alexander de Grote, Willem van Oranje, Jeanne D'Arc; historische redders die de chaos tot een goed einde wisten te brengen. De mythe van de ideale leider is in tijden van economische malaise onderwerp van gesprek en geschrift. Maar hoe wordt een manager een visionair leider? Volgens organisatiepsycholoog Gerard van Dieren heeft leiderschap vooral te maken met het uitdragen van moreel. "Management gaat over de dingen goed doen, leiderschap gaat over de goede dingen doen," vat hij het verschil samen. "Ieder groot bedrijf heeft een leider nodig. Een leider doordringt alle medewerkers van de normen en waarden van dat bedrijf: wat het doel is waarop een bedrijf koerst."
Egotripperij
"Philips had ooit de slogan 'let's make things better'. In die slogan zit vernieuwing, voorop lopen, en geen ideeën van anderen kopiëren. Zo'n bedrijfsvisie moet een leider van het topmanagement tot de onderste lagen overbrengen. Dan weten mensen waarvoor ze werken en dat motiveert ze." Als organisatiepsycholoog zat Van Dieren meerdere malen aan tafel bij bedrijven waar leiderschap ver te zoeken was. "Je ziet het vaak fout gaan in een bedrijf omdat het de leiders naar het hoofd stijgt. Ze gaan ten onder aan egotripperij en gezwabber met het bedrijfsethos. Terwijl een bedrijf veel ingewikkelder in elkaar steekt. Voor de leider van een bedrijf gaat het er vooral om dat hij zijn werknemers betekenis geeft en het gevoel van 'er wordt voor ons gezorgd'. Dat is belangrijk aan leiderschap, zeker in crisissituaties."
Morele autoriteit
Jan Verwoerd, directeur Global IT Services van ING Real Estate, geeft dagelijks leiding aan ruim honderd mensen. Hij kent vanuit de praktijk het klappen van de zweep. De voormalig militair ziet een fundamenteel verschil tussen een manager en een leider. "Een manager heeft een coachende rol, een leider een voorbeeldrol." In het verleden trok hij al eens het kwakkelende bedrijf CSS vlot. "Bij een bedrijf dat tegen de rand van het faillissement aanzit, is het vertrouwen van werknemers tot een minimum gedaald. Een leider moet dan inspireren, vertrouwen geven, zich op de groep richten en een morele autoriteit zijn. Ik heb me daar volledig op geconcentreerd. En er is niemand vertrokken in die crisisperiode."
Voorbeeldrol
En het militaire leiderschap, is dat niet een kwestie van wie het hardst blaft, krijgt zijn zin? "Welnee, je moet mensen zover krijgen dat ze bereid zijn je te volgen. Als je tegen je soldaten zegt: 'we gaan lopen', loop je zelf nog wat meer. Als je zegt: 'we gaan eten', ben jij de laatste die eten opschept. Kijk naar Ghandi. Hij gaf zelf het voorbeeld hoe het moet. Een leider heeft een voorbeeldrol, dat is zijn belangrijkste kenmerk."
Altijd hetzelfde
Volgens Sjoerd Talsma, schrijver van het boek ‘Leiderschap, de extra dimensie', is het ware leiderschap gebaseerd op vier pijlers: visie, eerlijkheid, handelen in het belang van het bedrijf en onbaatzuchtigheid. Of leiderschap op dit moment verandert, vraagt hij zich af. "Deze vier pijlers blijven door alle tijden heen hetzelfde." Praktijkman Jan Verwoerd ziet wel verandering in de functie van de leider. "Het is niet meer zo dat de manager op de winkel past en de leider het bedrijf moraal inblaast. De moderne leider moet oog hebben voor details. Aan de andere kant, een leider zonder managementkwaliteiten is sowieso geen goede leider, lijkt me."
Geen koers
Omgekeerd, een manager zonder leiderskwaliteiten kan wel, zag organisatiepsycholoog Gerard van Dieren in het werkveld. "In het middenkader zitten een heleboel managers die het prima doen maar niet de visionaire kwaliteiten hebben van een leider. Maar ze zijn wel goed in het beheersen, organiseren en plannen van een bedrijf. In de hoogste segmenten van een bedrijf is het wel belangrijk dat mensen behalve topmanager ook leider zijn. Anders heeft het bedrijf geen eigenwaarde en dus geen koers."
Hype
De ideale leider die alles tot een goed einde brengt is een bittere noodzaak. "Maar", relativeert van Dieren, "leiderschap is momenteel ook een hype. Het begrip leiderschap fungeert in de huidige managementliteratuur als Haarlemmerolie; het lost alle problemen op. Eerst was de hype 'bedrijfsculturen', daarna 'zelfsturing', nu dus 'leiderschap' en vooral 'spiritueel leiderschap'. Maar dat is niet zo verwonderlijk in deze tijd van kredietcrisis. Mensen hebben behoefte aan iemand die zegt: dit is de koers, deze kant gaan we op."
