Sociaal psycholoog Ap Dijksterhuis prikt graag de illusie door dat we ons gedrag rationeel kunnen verklaren. Het meeste ervan komt namelijk voort uit ons onbewuste en daar ligt dus ook de verklaring voor wat eigenlijk irrationeel gedrag is. We houden volgens Dijksterhuis alleen graag de schijn op dat het anders is.
En als we het onbewuste ‘weten’ onder woorden proberen te brengen, komen we vaak niet verder dan iets met ons buikgevoel, de intuïtie of het volgen van ons hart. We proberen zo rationeel en analytisch mogelijk beslissingen te nemen, maar volgens Dijksterhuis schiet ons bewustzijn tekort bij complexe keuzemomenten.
Ap Dijksterhuis: “We worden veel sterker door ons onbewuste gestuurd dan we ons bewust zijn. Alleen kunnen we er zelf de vinger niet op leggen, want zodra we erover nadenken, zitten we alweer in ons bewustzijn.”
We hebben vaak geen idee waarom we doen wat we doen
Dijksterhuis: “In een proef in een restaurant kregen de proefpersonen beschuit te eten. De ene keer aten zij hun beschuit met zicht op reuzenformaat foto’s van een chic restaurant interieur met linnen gedekte tafels. De andere keer waren het foto’s van een smoezelig snackbar interieur. De eerste groep was tijdens en na het nuttigen van de beschuit aanzienlijk actiever in het opruimen van de kruimels dan de tweede groep.”
Als mensen hun eigen keuzes niet kunnen verklaren dan zijn er blijkbaar onbewuste processen die ons gedrag sturen. Dat blijkt niet alleen op te gaan voor alledaagse situaties, maar ook in gevallen waarin je verwacht dat mensen hun keuze vooraf goed overwegen. Bijvoorbeeld bij het uitbrengen van hun stem bij verkiezingen. Hiermee hebben wetenschappers verschillende experimenten gedaan, die de invloed van het onbewuste duidelijk aantonen.
Het onbewuste op de werkvloer
Als je de voorbeelden van Dijksterhuis hoort, is het onmogelijk om te negeren dat onbewuste processen ons gedrag en meningen beïnvloeden. Maar wat kun je vervolgens met deze informatie op de werkvloer? Het is sowieso belangrijk om te weten dat dit zo werkt wanneer je als leidinggevende teams gaat samenstellen of een nieuwe collega gaat aannemen.
Een dijk van een curriculum vitae en interessante antwoorden in een sollicitatiegesprek komen allemaal voort uit het bewustzijn. Maar hoe zit het met de stressbestendigheid van de kandidaat? De contactuele vaardigheden? En de werkhouding? Daar krijg je eigenlijk alleen zicht op wanneer iemand in de praktijk aan de slag gaat. Toch kun je daar wel een idee van krijgen door de kandidaat een rollenspel te laten spelen en zo te reflecteren op zijn/haar eigenschappen.
Ap Dijksterhuis: “In een rollenspel zie je hoe iemand zich gedraagt in die specifieke omgeving. Het is immers de omgeving en de sociale context die de hele dag door ons onbewuste prikkelen.”
Bron: Ap Dijksterhuis – ‘Het slimme onbewuste’
Leer meer over menselijk gedrag tijdens ‘Psychologie voor Managers’
Als leidinggevende kunnen de psychologische processen waarmee je te maken krijgt op de werkvloer vaak ongrijpbaar lijken. Toch kun je je leren te bekwamen in het begrijpen van al deze vormen van menselijk
gedrag. Tijdens de collegereeks ‘Psychologie voor Managers’ krijg je van bekende experts uit het werkveld les in de wondere wereld van de psychologie.
Collegereeks Psychologie voor Managers
