Biologische business is booming. Maar voor hoe lang? Biologisch eten is duurder, niet aantoonbaar gezonder en lang niet altijd duurzaam.
Het zijn mooie tijden voor producenten van biologische voeding, blijkt uit cijfers van onderzoeksinstituut LEI (Wageningen Universiteit). De omzet groeide vorig jaar sterker dan ooit tevoren. Biologische voeding lijkt de toekomst te hebben. Maar de reden waaróm we voor biologische voeding kiezen, is juist tijdgebonden. Hoe biologisch we over 10 jaar eten, is de vraag.
Wie het kan betalen eet tegenwoordig zo veel mogelijk biologisch. Elke zichzelf respecterende yup gaat op zaterdag naar Marqt of (indien minder te besteden) Ekoplaza. Niemand wil meer worden gespot bij de witte vleeshal. Vlees eet je net als je hippe vrienden met mate en koop je bij de biologische slager. En als je doordeweeks weinig tijd hebt, biedt de betere supermarkt een ruim assortiment ‘groene’, ‘bewuste’, ‘pure’ en ‘eerlijke’ producten.
Biologisch eten als beloning
Natuurlijk eet je biologisch omdat het ‘gewoon lekkerder’ is. Althans dat denk je. Maar proef je dat ook echt? Uit onderzoek in Duitsland bleek onlangs dat het kijken naar biologische producten de beloningscentra in de hersenen activeert. Als we voedingsmiddelen met een eco-label zien, krijgen we een goed gevoel, zelfs als het geen echte biologische producten zijn. We vinden een gewoon glas chocolademelk lekkerder als we denken dat de melk en cacao biologisch zijn. Mogelijk verdwijnt dat effect dus zodra we biologische producten ‘normaler’ gaan vinden.
Verantwoord eten maakt je vervelend
Stiekem vinden we biologisch eten dus eigenlijk best bijzonder en goed van onszelf. Zo goed dat we er niet altijd leukere mensen van worden, zeggen Amerikaanse onderzoekers. Ze vergeleken het gedrag van mensen die beelden hadden gezien van biologisch voedsel met het gedrag van mensen die naar snoep en koekjes of naar neutrale voedingsmiddelen hadden gekeken. De proefpersonen moesten hun mening geven over allerlei morele kwesties, en aangeven hoe zeer ze bereid waren een vreemde op straat te helpen. Wat bleek: mensen die naar de ‘verantwoorde’ producten hadden gekeken, waren harder in hun oordeel en minder bereid anderen te helpen. Volgens de onderzoekers kunnen biologische producten mensen het gevoel geven dat ze hun goede daad voor die dag al hebben gedaan, en dat ze op andere vlakken wel wat minder politiek correct kunnen zijn.
Hoe gezond is biologisch?
We dénken dus dat biologisch lekkerder is, we kloppen onszelf op de borst omdat we goed bezig zijn, maar is het nou ook gezonder? “Dat is nog niet aangetoond”, zegt senior-onderzoeker Lucy van de Vijver van het Louis Bolk Instituut, een onderzoekscentrum voor duurzame voeding, landbouw en gezondheidszorg. “Er is nog maar weinig onderzoek gedaan naar de effecten van biologische voeding”, zegt Van de Vijver. “De afgelopen decennia werd dat niet interessant gevonden. Dat is wel aan het veranderen. Maar nog steeds is er zoveel te onderzoeken op het gebied van voeding, denk aan de gezondheidseffecten van suiker en vet bijvoorbeeld, dat onderzoek naar biologisch eten vaak op de tweede plek komt.”
Moeten we daarom twijfelen aan de gezondheidsvoordelen van biologisch eten? Niet per se. Uit onderzoek van het instituut doet naar biologische voeding blijkt onder meer dat mensen die biologisch eten wel vaak gezonder zijn. “Maar dat komt ook doordat die mensen vaak sowieso een gezondere levensstijl hebben. Ze gebruiken meer verse producten, kiezen niet snel voor kant-en-klaarmaaltijden en bewegen meer.”
Tegelijkertijd is er ook een neveneffect zichtbaar. Mensen associëren biologisch met ‘gezond’ en ‘gezond’ met ‘slank’. Ze gaan dus meer eten als ze weten dat een product biologisch is, omdat ze denken dat het geen kwaad kan. Uit Amerikaans onderzoek blijkt dat mensen het aantal calorieën in een biologisch koekje lager inschatten dan in een gewoon koekje.
Biologisch niet hetzelfde als duurzaam
Ook op de vraag of biologisch altijd duurzaam is, heeft Van de Vijver een teleurstellend antwoord. “De begrippen biologisch en duurzaam staan in principe los van elkaar. Biologisch telen betekent in grote lijnen dat er geen chemische bestrijdingsmiddelen worden gebruikt en dat het dierenwelzijn beter wordt gewaarborgd. Maar biologisch produceren kan net zo goed in Zuid-Afrika gebeuren als in Nederland. Producten uit Zuid-Afrika zouden vanwege het transport minder duurzaam kunnen zijn, maar zelfs dat is moeilijk te zeggen. Als je het vergelijkt met groenten die in Nederland in een verwarmde kas worden geteeld, kan de Zuid-Afrikaanse variant duurzamer zijn. Advies aan de consument is dus ook: koop groenten en fruit van het seizoen, dan zit je altijd goed.”
Rond dierenwelzijn bestaan eveneens misverstanden. Albert Heijn bijvoorbeeld geeft een aantal producten een Puur & Eerlijk label, wat suggereert dat het product biologisch en fairtrade is. Maar dat Puur & Eerlijk label staat ook op vlees van varkens die het weliswaar minder slecht hebben dan varkens in de bio-industrie, maar die niet leven onder de hoogst haalbare omstandigheden op het gebied van dierenwelzijn. Bij echt biologisch varkensvlees is dat wel het geval.
Elitair imago
Biologische voeding is nog altijd duurder dan ‘gewone’ voeding en is voor lagere inkomens vaak niet betaalbaar. Voor de hippe yup of de bijzonder bewust levende consument lijkt dat ondanks de economische crisis vooralsnog in Nederland geen probleem. In Groot-Brittannië, dat de afgelopen jaren een enorme opmars van biologische producten kende, lopen de omzetcijfers sinds het uitbreken van de crisis echter hard terug. Van de Vijver. “In Nederland was de opmars geleidelijker en zie je nog wel steeds een stijgende lijn. Hier lijkt het dus beter te beklijven.”
In Groot-Brittannië speelt het imago de biologische voeding bovendien parten. Veel Britten storen zich aan het ‘elitaire imago' van biologische producten. Biologische voeding wordt gepromoot als iets bijzonders, maar deskundigen denken dat de gemiddelde consument zich daar niet in herkent. Zeker niet nu ze vanwege de crisis een stapje terug moeten doen. Het exclusieve imago van biologische producten kan dus een blokkade zijn als je een grotere doelgroep wil aanspreken.
Tijdelijke trend of toekomst?
Lucy van de Vijver denkt niet dat we over 10 jaar massaal biologisch eten. “Hoe zeer de verkoop van biologische producten in Nederland ook stijgt, de productie is nog steeds maar een paar procent van het totaal. Bovendien hebben we in Nederland simpelweg de ruimte niet om alle koeien en varkens onder de best mogelijke omstandigheden te houden.” Toch gelooft Van de Vijver niet dat biologisch eten een tijdelijke hype is. “Als je mensen vraagt naar de redenen waarom ze biologische producten kopen blijkt dat ze wel degelijk hebben nagedacht over milieu, duurzaamheid en dierenwelzijn. Kiloknallers zijn definitief ‘uit’. Die koop je alleen nog als je niets anders kunt betalen.”
Misschien zit daar wel de verborgen kracht van biologische voeding. Ondanks het prijsverschil, de misverstanden en de onbewezen claims voel je op je klompen aan dat elke poging om een eind te maken aan het gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen en het houden van plofkippen de moeite waard is. Een betere wereld begint… Inderdaad.
Lees ook:
- Anders kijken naar overgewicht
- Gezond oud door te eten als de oermens
- Suiker maakt ons ziek
- Een gezond lijf door meer slaap en minder informatie
