Net als zijn 'spitting image' Harry Potter tuimelde hij pardoes de spotlights in. Jan Peter Balkenende bestuurt nu al zijn vierde kabinet op rij. Los van alle politieke haarkloverij: Hoe brengt hij het ervan af, als manager? Drie politiek journalisten van gewicht nemen de manager van het politiek MT de maat.
Frits Wester, politiek commentator RTL-Nieuws
Het premierschap is geen stageplaats
Net als journalisten die ineens in de hoofdredactie van hun medium opduiken is het vaak ook met politici die in het kabinet tot bestuurlijke verantwoordelijk worden geroepen. Beide hebben meestal geen ervaring met managen en leidinggeven. Niet zelden leidt dat tot brokken en alleen zij die een bepaalde natuurlijke en authentieke vorm van leiderschap bezitten groeien uit tot de "groten". Ook de carrière van Jan Peter Balkenende verliep lang deze lijn. Totdat hij ineens het land moest gaan leiden had hij aan weinig meer leiding gegeven dan aan zijn secretaresse. En natuurlijk mag een premier groeien in zijn rol, maar dat laat onverlet dat het premierschap geen stageplaats is. Als het gaat om het leiderschap van een minister-president mag er dan ook vanaf dag één geoordeeld worden. Dat oordeel was zeker in zijn eerste jaar niet positief. De hele deconfiture binnen de LPF raakte al snel zijn hele kabinet. Terwijl Balkenende nog vrolijke kaartjes vanuit de Trêveszaal naar de Tweede Kamer stuurde, viel zijn kabinet onder zijn handen uiteen. Of hij had het allemaal niet door, of hij was gewoon niet in staat de boel te managen. In zijn tweede kabinet was het op cruciale momenten niet veel anders. De premier bleef in crisisachtige situaties vaak lang afwezig, alsof de tijd de problemen vanzelf wel op zou lossen. Wat hem echter op de been hield is een bewonderenswaardig optimisme en vast geloof in zijn eigen gelijk. Dat gecombineerd met daadwerkelijke resultaten van beleid, die net op tijd in de maanden voor de verkiezingen van 2006 zichtbaar werden, wist hij toen toch veel respect bij de bevolking af te dwingen. Dat aureool van leiderschap is de premier inmiddels weer kwijt. Momenteel is hij het gezicht van een dolend kabinet. Een kabinet op zoek naar beleid, zoals een tv-boer naar een vrouw. En opnieuw zien we geen leider die zijn eigen club kan inspireren en voorgaat in daadkracht en slagvaardigheid. En juist in dat vacuüm, van inspirerend en authentiek leiderschap, komen nieuwe politieke bewegingen in de peilingen op als gras na een zomerse regenbui. Aan alles merk je dat het land schreeuwt om iets van echt leiderschap, maar de premier lijkt hier doof voor of is gewoon niet in staat dit te bieden. Met als gevolg dat kiezers hun heil zoeken bij vermeend leiderschap en vermeende daadkracht. Als een consument die het originele product niet meer kan vinden en dan maar voor goedkoop namaak gaat. De premier lijkt onder die beweging steeds meer in zijn schulp te kruipen. Allergisch en doof voor kritiek. Zich afschermend met een muur van getrouwen, die hem in zijn zelfgeloof blijven bevestigen. Terwijl een echte leider van dit land en manager van dit kabinet, de signalen van buiten volop zou moeten aangrijpen. Echte leiders staan meestal op als de tij flink tegen zit. Balkenende daarentegen drijft vooralsnog steeds meer af op de stroom van besluiteloosheid, en verliest zo in hoog tempo het krediet dat hij in 2006 als leider wist op te bouwen.
Rapportcijfers
Inspireren/motiveren: 4
Besluitvaardigheid: 5
Leidinggeven in crisis: 5
Effectiviteit: 6-
Lex Oomkes, chef parlementaire redactie Trouw
Hij kreeg de critici stil
Een minister-president is geen voorzitter van de Raad van Bestuur van de NV Nederland. Een premier is dan ook geen manager. Het politieke bedrijf lijkt dan ook in niets op een onderneming, een leider van een kabinet heeft heel andere taken, die om andere kwaliteiten vragen.
De politicus Jan Peter Balkenende is een talentvol politicus. Eigenlijk is daarvoor maar één keihard criterium. De CDA-leider won drie verkiezingen op rij. Zoveel politici, die hem dat na kunnen zeggen zijn er niet. Op zijn aanstelling als politiek leider van het CDA kwamen in 2001 slechts meewarige reacties. Maar de onhandige ‘Nederlandse Harry Potter' kreeg zijn critici stil.
Eigenlijk is dat wonderbaarlijk. Tot nu toe wist Balkenende immers zijn kabinetten (het derde tussenkabinetje tellen we voor het gemak even niet mee) nooit tot een goed, natuurlijk einde te brengen. De eerste crisis, met de onervaren lieden van de LPF, valt hem nauwelijks aan te rekenen. De tweede, toen D66 Rita Verdonk meer dan beu was, al meer. Het is Balkenende bij het electoraat echter nooit aan blijven kleven. Op zich een prestatie van formaat, die iets zegt over de voor een politicus onontbeerlijke geloofwaardigheid bij de kiezer. De LPF werd de eerste crisis aangerekend, D66 werd na het tweede kabinet bijna weggevaagd en ook de VVD bleef in grote verwarring achter. Zijn tweede kabinet was, ondanks de uiteindelijke kabinetscrisis, een uiterst succesvol kabinet. Balkenende hervormde dat het een lust was, ondanks al het maatschappelijk verzet. Vut en prepensioen verdwenen en ook het stelsel van ziektekostenverzekeringen ging fundamenteel op de schop. Het is echter zeer de vraag of dat dankzij het krachtige leiderschap van Balkenende was, dan wel het doortastende werk achter de schermen van zijn vice-premier Gerrit Zalm. Het voor het kabinet zeer schadelijke conflict met de vakcentrales over het afschaffen van Vut en prepensioen werd door Zalm opgelost toen Balkenende met een ernstige aandoening aan zijn voet in het ziekenhuis lag. Al tijdens zijn tweede kabinet klaagden de coalitiepartijen VVD en D66 over de invulling die Balkenende aan zijn premierschap gaf. De CDA-leider is vooral dat: politiek leider van de grootste partij van Nederland. In het huidige kabinet is de klacht van ChistenUnie en PvdA precies eender. Balkenende is geen inspirator van een ploeg ministers en staatssecretarissen, maar het boegbeeld van het CDA. In het huidige kabinet is dat des te manifester. Tijdens de zwaarste beproeving die het kabinet tot nu toe moest doorstaan – het politieke gevecht over hervorming van het ontslagrecht – viel vooral op, dat Balkenende niet bezig was het compromis te zoeken, maar permanent olie op het vuur gooide door PvdA en ChistenUnie te overvragen. Een ander voorbeeld? Toen Wilders in de Kamer bij het debat over de regeringsverklaring gehakt maakte van de benoeming van twee staatssecretarissen met een dubbele nationaliteit, was de verdediging van de leider van de ploeg zachtjes uitgedrukt flauwtjes. Dit kabinet is voor Balkenende veel minder dan het vorige zijn kabinet. Hij werd er tegen zijn zin toe veroordeeld door de kiezer en dat straalt de premier uit. Inspireren en leidinggeven zijn, zeker in het huidige kabinet, bij Balkenende zwaar onvoldoende. Dat doet ook het ergste vrezen voor zijn effectiviteit. Dat dat uiteindelijk nog voldoende zal blijken, lijkt onwaarschijnlijk.
Rapportcijfers
Inspireren/motiveren: 5
Besluitvaardigheid: 6,5
Leidinggeven: 4,5
Effectiviteit: 6
Kees Boonman, journalist/presentator Tros Kamerbreed
Niets lijkt de premier te schaden
Toegegeven, ik denk het niet vaak, maar soms heb ik wel eens te doen met de minister-president. Altijd commentaar van anderen. Dat het beleid niet deugt, hij een imagoprobleem heeft, geen leiderschap toont, de waardering voor zijn kabinet nog nooit zo laag is geweest, etc. Waarom toch nooit een prijzend artikel over het feit dat onze premier het land leidt in een politiek zeer turbulent tijdsgewricht. Het is weliswaar sinds 2002 alweer het vierde kabinet waaraan Jan Peter Balkenende leidinggeeft, maar hij is wel overeind gebleven en hij zít er nog steeds. Hij werd plots de nummer één van het CDA. Erfde de functie van een gedemoraliseerde Wim Kok, die de Fortuyn-crisis in 2002 nooit meer te boven is gekomen. Moest opeens regeren met het zooitje ongeregeld van de LPF. Werd gedwongen op de avond van het overlijden van Prins Claus de Koningin te bellen om te vertellen dat het kabinet was gevallen, erger kan niet. Hij kreeg te maken met de moord op Theo van Gogh, terrorismedreiging, affaires rond Hirsi Ali, minister Verdonk, prins Friso, een bijna dodelijke vleesetende bacterie in z'n rechtervoet, Irak, Uruzgan, D66 en de PvdA waar hij eigenlijk niet mee wil regeren. Ik geef het u te doen. Hoeveel problemen er ook zijn, het lijkt de premier niet te schaden. Als het volk klaagt, dan wijst hij er op dat wij na IJsland ons hier het meest gelukkig voelen. De premier vecht tegen cynisme en kijkt bij brand gewoon de andere kant uit. Positief blijven én ook nog ‘ns overleven is knap. Daarom krijgt hij van mij voor handhaven een dikke 10! Maar ook prijzen heeft een grens. Want handhaven is iets anders dan leiding geven of een goede manager zijn. Nu schuif ik op vrijdag nooit aan in de Trêveszaal op het Binnenhof, maar je hoort wel eens wat. Bijvoorbeeld dat de premier bij problemen en conflicten in principe weinig doet. Hij grijpt nooit in, wacht af en hoopt dat de kwestie overwaait. In het vorige kabinet werd vice-premier Gerrit Zalm niet voor niets de beslismachine genoemd. Nee, wat dat betreft was het vroeger echt heel anders. Ruud Lubbers bemoeide zich als premier overal mee. Bij conflicten speelde hij de ruziemakers tegen elkaar uit en bedacht een oplossing. Weliswaar begreep niemand de oplossing, maar de ruzie was wel over. De huidige premier is geen manager, die de zaken ordent en zich overal mee bemoeit. De bewijzen zijn off the record gegeven, daar valt niets aan te doen. Premier Jan Peter Balkenende is geen echte manager, maar is hij wel een leider? Een leider mag best lui zijn, als ie maar slim is, zo las ik laatst. Een premier hoeft het uiteraard niet met het hele volk eens te zijn, maar hij moet wel de indruk geven het volk – dus ook de tegenstemmers – te begrijpen. Een missie is mooi, maar het werkt niet als je de enige bent die in die missie gelooft. Een onvoldoende ga ik niet geven. Dat laat ik aan de kiezer. Ik ben van huis uit ruimdenkend, genereus en bij tijd en wijle zelfs positief. Dus ik geef voor leiderschap en management een heel klein zesje. Al was het maar – u begrijpt het al – omdat ik het u te doen geef premier te zijn van dit land….
Rapportcijfers
Inspireren/ motiveren: 6
Besluitvaardigheid : 6
Leidinggeven in crisis:6
Effectiviteit: 7-
