In deze economisch barre tijden lijkt geen bedrijfstak te worden gespaard. Maar het is niet voor iedereen kommer en kwel. In deel 1 van een serie over ondernemers die profiteren van de crisis, het verhaal van de curator van Lehman Brothers, Frédéric Verhoeven, partner bij Houthoff Buruma.
Niet zo lang geleden was de snelle en competitieve overnamepraktijk sexier dan de afdeling binnen het advocatenkantoor die zich bezig hield met insolventierecht. De meer rustige over de horizon turende advocaat wilde zich wel bezighouden met faillissementen. Inmiddels staan advocaten in de rij om te mogen werken als curator bij de steeds grotere stroom faillissementen.
Omgevallen bibliotheek
Het faillissement van Lehman Brothers heeft een grote rol gespeeld in het ontstaan van de crisis. Samen met Rutger Schimmelpenninck ben ik curator in van de Nederlandse BV van Lehman Brothers. Zestig procent van mijn tijd zit in dat faillissement. Hoewel de zaak goede voortgang maakt, duurt de afwikkeling nog wel een paar jaar. Ik voel me bevoorrecht deze klus te mogen doen, dat ik als het ware geschiedenis leef. Waar een normaal faillissement lijkt op een omgevallen boekenkast, is het bij Lehman Brothers een complete bibliotheek. De Nederlandse BV heeft voor meer dan 30 miljard dollar aan schulden. In de afwikkeling van het faillissement bij de moeder in Amerika is de BV de grootste schuldeiser en spelen we een belangrijke rol.
Wij werken in Nederland nog met een faillissementwet uit 1893 toen het meest ingewikkelde schuldpapier bij wijze van spreken werd uitgegeven door een veehandelaar die betaling op termijn tegen een vaste rente accepteerde. Die wet moeten we nu toepassen op de waardering van de meest ingewikkelde financiële instrumenten die ooit zijn uitgegeven. Alles wordt in een snelkookpan gestopt. Je moet zelf creatief zijn en denken in de geest van de wetgever. Nog niet zo lang geleden werd er nauwelijks gekeken naar de pagina’s in de contracten over de default van een financiële instelling: wat er gebeurt als deze omvalt? Een bank ging nu eenmaal nooit failliet. Deze standaardbepalingen zijn dus vaak niet consistent. Niemand had hier veel aandacht voor. En met die cruciale bepalingen werken we nu. Als ik tien jaar geleden voor Lehman zou hebben gewerkt, had ik misschien ook niet uitgebreid naar deze bepalingen gekeken.
Na Lehman in 2008 en zeker vanaf maart 2009 zijn er hier in Nederland twee keer zoveel faillissementen uitgesproken als het jaar ervoor. De zwarte krantenpagina’s zijn voor mij beroepsmatig vreselijk interessant, maar blij word ik er natuurlijk niet van. Steeds meer juristen die hier komen werken, zijn geïnteresseerd in insolventierecht en ik word steeds vaker gevraagd praatjes te komen houden. Advocatenkantoren richten zich er meer op. Er kan goed verdiend worden in de curatorpraktijk, maar het is geen Bonanza-gevoel. Dat past ook niet. Het staat in geen vergelijking met de omzetten die in de overnamepraktijk gemaakt worden. De rechtbank stelt op basis van landelijke richtlijnen het salaris vast voor curatoren. DSB en Lehman Brothers zijn uitzonderlijk grote faillissementen.
Bancaire stoelendans
Bankiers krijgen vaak de schuld van alle ellende die de bankencrisis heeft aangericht. Voor een deel is dat wel te begrijpen, maar er is geen evil master mind aan te wijzen. Het financiële systeem heeft zich zo ontwikkeld dat niemand zich op individueel niveau moreel verantwoordelijk hoeft te voelen voor een beslissing. Niemand voelde zich ook geroepen om er iets aan te doen. Iedereen deed het en alle banken deden mee. Zij die onbegrijpelijk complexe en soms waardeloze financiële producten verkochten, bleken gewone mensen die gepusht werden door de cultuur binnen banken en bonussen. Er is een zekere demping ontstaan op het ethisch denken, iedereen deed mee in het grote kapitalistische systeem. Het was een soort stoelendans, A verkoopt beleggingen aan B en B aan C enzovoorts, als de muziek stopt hangt degene die geen stoel weet te bemachtigen. Dat is voor een deel wat er bij Lehman is gebeurd. Lehman bezat vlak voor het faillissement een groot pakket moeilijk verkoopbare sub-prime beleggingen. En dan verschijnt de curator op het toneel.
Ik weet nog dat een van mijn eerste faillissementen een keukenhandelaar was die zich vooraf liet betalen. Gewone particulieren hadden vijftien duizend euro vooruitbetaald voor een keuken die er nooit zou komen. Dat was een goede leerschool. Toen Lehman viel, kregen we vanuit de hele wereld brieven en belletjes met hartenkreten. Mensen die de opbrengst van hun huis in een Lehman-product hadden gestopt of hun pensioen daar hadden lopen. Je bent de brenger van slecht nieuws. Leg dat maar eens uit aan mensen die soms emotioneel zijn en je rol niet direct kennen. Mensen reageren zich vaak af op de boodschapper. Bij Lehman is het overigens niet hopeloos. Eind volgend jaar kan hopelijk al het eerste geld worden uitgekeerd.
Curator gericht op consensus
Naarmate je langer werkt, kom je erachter dat je op je plek bent eerder vanwege persoonlijke eigenschappen dan dankzij de opleiding die je hebt genoten. Ik ben iemand met een korte aandachtspanne. Ik hou ervan om orde te scheppen in een juridische puinhoop. Je maakt mij niet blij als je mij wekenlang opsluit voor een prachtig processtuk. Bij een faillissement word je gebeld door de rechtbank en hoor je alleen de naam van het bedrijf dat je vaak in een deplorabele staat aantreft.
En dan ga je aan de slag. Je moet voortdurend – soms verstrekkende – ondernemersbeslissingen nemen en dat vaak al in de eerste dagen na het faillissement. Je wordt tegenwoordig als curator sneller aansprakelijk gesteld. Daar moet je niet bang voor zijn. Ik ben in vergelijking tot een standaard advocaat misschien weinig competitief, maar eerder gericht op consensus. Een advocatenkantoor is een competitieve omgeving, maar bij faillissementen heb je niet genoeg aan die instelling. Sommige curatoren kijken eerst om zich heen wie ze aansprakelijk kunnen stellen, maar de vraag is of je daarmee de boedel dient. Een curator dient een algemeen belang, dat van de schuldeisers. Je kunt een ingewikkeld faillissement vaak juist verder helpen als je vergezichten formuleert en een strategie van afwikkeling bepaalt.
