Managementboeken gaan vaak meer over structuren en processen dan over mensen en emoties. In Working below the surface zijn die verhoudingen omgedraaid. Boeiend, maar ook daar is het laatste woord niet mee gezegd. Als mensen ongelukkig worden van hun werk, wie moet er dan in therapie: het individu of de organisatie? Emoties komen in de managementliteratuur meestal pas ter sprake als het gaat over veranderingsprocessen. De wereld verandert, het bestuur van de onderneming past daar zijn strategie op aan, het management gaat aan de slag om dat te implementeren, en de mensen zetten de hakken in het zand. “Gaat vanzelf over als we het nog eens uitleggen,” zeggen we dan. “En wie niet horen wil, moet maar voelen.” We zien emoties als een bijverschijnsel: lastig, maar we komen er wel doorheen. Er is ook een andere interpretatie mogelijk. De onderzoekers van de Tavistock Clinic in Londen halen uit die gevoelens en de manier waarop mensen daar uiting aan geven juist onmisbare informatie over wat er in een organisatie werkelijk aan de hand is. Hun grote inspiratiebron is het werk van de Weense psychoanalyticus Sigmund Freud en vooral dat van zijn leerling Melanie Klein. In wezen is het geen ingewikkeld verhaal, wat zij over organisaties te vertellen heeft. Mensen doen in hun jeugd allerlei ervaringen op die meer of minder traumatisch zijn. Een enkeling wordt daar gek van en moet worden opgenomen, maar de meesten lopen geen zichtbare schade op. Ze geven het gebeurde een plek en organiseren hun leven zo dat ze daar zoveel mogelijk om de beerput heen kunnen lopen. Zoals de ondernemer die uit een arm gezin komt en vastbesloten is om zo rijk te worden dat hij nooit meer financieel afhankelijk van iemand hoeft te zijn. Dat gaat prima, totdat er in leven of werk iets uit balans raakt. Zeg, de zaken gaan niet zo goed en de onderneming wordt overgenomen door een succesvollere concurrent. Weg Zwitserlevengevoel. Is het gek, dat dan de emoties hoog kunnen oplopen? Zo simpel als het in dit voorbeeld wordt voorgesteld, ligt het in werkelijkheid meestal niet. Gelukkig presenteert Working below the surface een genuanceerd beeld. Het boeiendste deel – want hoogst actueel – is dat over arbeidsrelaties in hedendaagse organisaties. Wie werkt er nog in een organogram met vier muren en een dak, vandaag de dag? Het is allemaal globalisering en netwerken wat de klok slaat. Een fatsoenlijke functieomschrijving is er niet meer bij, laat staan een vaste aanstelling. Voor mensen die behoefte hebben aan structuur en vastigheid kan dat heel bedreigend zijn. In een van de mooiste bijdragen aan het boek laat Sharon Horowitz bijvoorbeeld zien hoe een geslaagde IT-consultant psychisch naar de knoppen gaat als hij promoveert naar een niveau waar niet meer op voorhand duidelijk is met wie hij op welk vlak moet samenwerken. De combinatie van organisatie en persoonlijkheid kan desastreus uitpakken. De vraag is natuurlijk wat je daar dan vervolgens aan moet doen. Het antwoord blijft in Working below the surface een beetje in de lucht hangen, en dat is jammer. Nick Temple, ceo van Tavistock, legt in zijn inleiding het probleem wel erg gemakkelijk neer op het bordje van het leiderschap. Als de omgeving niet-stabiel is en bedreigend, moet dat zorgen voor het broodnodige richtinggevoel en de continuïteit. In de praktijk komt het daar vaak niet van, of schiet dat tekort. Als laatste redmiddel moet dan de betrokken medewerker maar in therapie, bijvoorbeeld om zijn verlatingsangst alsnog te verwerken. Dan heeft hij geen behoefte meer aan een chef die hem van dag tot dag vertelt wat er moet gebeuren. Ik vraag me af, of dat nou echt de enige oplossing is. Misschien zijn we onszelf wel voorbijgelopen met al die netwerken van losjes gekoppelde organisaties en al dat flexwerken. Misschien moeten we wel concluderen dat negen van de tien mensen beter functioneren in een familiebedrijf. Dat model, met niet teveel collega's en een duidelijke baas, zou op den duur wel eens vitaler kunnen blijken te zijn dan we ons al die tijd hebben laten aanpraten.
Working below the surface
Clare Huffington e.a. (red.) Karnac, Londen / New York, ISBN 1-85575-294-8 / € 27,-
