Schaarstegevoelens beheersen je aandacht en houden schaarste in stand, zegt Eldar Shafir, co-auteur van 'Schaarste'.
Ieder gevoel van schaarste gaat je aandacht beheersen, stellen Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar Shafir in het boek 'Schaarste'. Of je nou geld, tijd of ruimte in je restaurant of ziekenhuis tekort hebt, de gevolgen zijn volgens het duo altijd hetzelfde. Dat schaarste zich in je hoofd nestelt, zorgt voor positieve effecten (een tijdslimiet geeft mij bijvoorbeeld focus bij het schrijven van dit artikel, terwijl arme mensen beter de waarde van geld kunnen inschatten dan rijke mensen), maar uiteindelijk zorgt een gevoel van schaarste voornamelijk voor schade, schrijven Mullainathan en Shafir.
=> Geen tijd voor dit artikel? Lees de samenvatting
Minder aandacht voor andere zaken
Een voorbeeld. Dit artikel, dat vandaag af moest zijn, heeft zo'n bezit van mijn gedachten genomen, dat ik gedurende het uitwerken minder aandacht heb besteed aan andere zaken, die misschien wel net zo belangrijk waren. Daarnaast had ik al een volle agenda. Nu het verhaal af is, is mijn schaarsteprobleem dus nog niet voorbij – misschien is het zelfs erger geworden door de ophoping van tijdsgebrek. Dit proces gaat op eenzelfde manier bij schaarste aan geld (armoede), schaarste aan eten (een dieet), schaarste aan werknemers (overwerk) en iedere andere vorm van schaarste die je maar kan verzinnen. Wie te maken krijgt met schaarste, gaat aan die schaarste denken, met als gevolg dat er minder ruimte overblijft voor andere zaken.
Korte en lange termijn
Mullainathan en Shafir concluderen: gevoelens van schaarste hebben op de korte termijn een prijs en houden de schaarste op de lange termijn in stand. Met andere woorden: gevoelens van schaarste zorgen ervoor dat armen zullen arm blijven, dikke mensen dik, drukke mensen druk, overbezette restaurants of ziekenhuizen overbezet en werklozen werkloos. Hoe zit dat? We eisten een uurtje van Eldar Shafirs schaarse tijd op voor meer uitleg:
MT: Het zijn niet de strongest of de fittest, maar degenen die het beste omgaan met gevoelens van schaarste die overleven?
Eldar Shafir: 'Zelf vat ik het boek als volgt samen: schaarste grijpt je aandacht en laat minder ruimte over om aan andere dingen te denken. Wat jij zegt klopt, op één ding na: als je te maken hebt met échte schaarste, dan kan je niet voorkomen dat die schaarste je bezighoudt. En daardoor wordt het moeilijker om andere dingen goed te doen.'
Sterk of fit zijn heb je zelf in de hand, gevoelens van schaarste niet?
'Het verschilt per geval van schaarste, tot op zekere hoogte kan je het controleren. Stel dat je veel geld hebt, dan kan je een babysitter, chauffeur of accountant inhuren, waardoor je tijd wint. Als je een dieet volgt, dan kan je een week overslaan. Maar als je arm bent en geen geld hebt, dan heb je de minste controle. Je kan er niet voor kiezen om een week niét te eten. Het is makkelijk om te denken dat alle vormen van schaarste hetzelfde zijn, maar dat zijn ze zeker niet. Bij schaarste aan tijd heb je meer flexibiliteit dan bij schaarste aan geld.'
Schaarste laat minder denkruimte over, het heeft invloed op wat jullie bandbreedte noemen. Hebben mensen verschillende bandbreedtes?
'Ik denk niet dat het veel uitmaakt. Dertig jaar geleden is een studie gedaan waarbij mensen een cijfer met acht getallen moesten onthouden. De uitkomst was dat ze daardoor dingen minder goed doen. Ze gingen minder gezond eten, letten niet op wat er in hun omgeving gebeurde en hun IQ was een aantal punten lager. Een andere beroemde studie van meer dan 50 jaar geleden stelt dat mensen 7 plus of min 2 dingen kunnen onthouden. De individuele verschillen zijn dus klein. Wat wel helpt is expertise ontwikkelen en sommige zaken automatiseren. Op een gegeven moment kost het je geen moeite meer om je telefoonnummer te onthouden, het is simpelweg opgeslagen. En als je goed kan autorijden, zal je niet zo snel afgeleid zijn als je belt tijdens het rijden. Het ontwikkelen van expertise geeft je ruimte om meer te doen.'
Goede automobilisten kunnen dus zorgeloos bellen tijdens het rijden?
'Het draait niet zo zeer om het bellend rijden, de onverwachte gebeurtenissen zijn het probleem. Stel je zit achter het stuur en je moet een lastige bocht maken. Als de radio aanstaat, dan kan je die negeren. Als er iemand naast je zit, dan merkt die persoon dat hij gewoon even zijn mond moet houden. Maar de persoon met wie je belt, hoort een stilte en gaat juist op dat moment om extra aandacht vragen. Die persoon mengt zich niet in je rijgedrag, maar in een ongewone omstandigheid waarin je moet focussen.'
Kunnen we leren omgaan met gevoelens van schaarste?
'In sommige gevallen wel, in sommige gevallen niet. Als je 117 euro op je bankrekening hebt staan en je krijgt rekeningen van 86 euro en 17 euro, dan moet je nadenken hoeveel je overhoudt. Dat zal nooit stoppen, daar zit geen routine in. Maar als je naar de supermarkt gaat, dan denk je vaak niet na wat je doet. Boodschappen doen gaat automatisch.'
We moeten dus herkennen wat routine kan zijn en wat niet?
'Ten eerste moeten we ons meer bewust zijn van het feit dat we bandbreedte hebben. Daar denken we nauwelijks aan. Bijvoorbeeld: wil ik een bepaalde meeting nu doen, of in de middag? Als ik hem nu doe, dan kan ik in gedachten ergens anders zijn. Dat vraagt bandbreedte, maar zo denken we nooit. Ten tweede moeten zaken, bijvoorbeeld je dag, slimmer worden ontworpen. Zo plan ik zelf enkele blokken van 20 tot 30 minuten per dag zonder verplichtingen. Dat klinkt gek, maar ik weet zeker dat ik morgen een mail of telefoontje krijg die ik niet verwachtte. maar waar ik wel op moet reageren. Als je agenda dan van voor tot achter vol zit, moet je iets naar de volgende dag verschuiven. Dat is lenen met hoge rente, want ook je volgende dag zit al vol. Door die blokken in te plannen, wordt je bandbreedte minder belast. Je kan het op dezelfde manier toepassen op arme mensen: als zij geregeld wat geld sparen, dan bouwen ze een buffer op. Doe je dat niet, dan is elke tegenslag een extra uitdaging.'
Als ik dit toepas op bedrijven zeg je eigenlijk: 100 procent efficiency is geen goede manier van organiseren.
'Juist. Je hebt speelruimte nodig. In het boek schrijven we over een ziekenhuis waar te weinig ruimte was om alle operaties, zowel de geplande als de spoedoperaties, af te handelen. Er werd een expert bij gehaald om het probleem op te lossen en die zei: zorg dat één van de operatiekamers nooit is ingepland. Waarop het ziekenhuis reageerde: je snapt het niet, we hebben geen ruimte. Maar dat was het punt. Als je arm bent en je spaart geen geld, dan ben je screwed als je één bekeuring krijgt. Ik ben een druk bezet mens, dus laat ik een half uur open. Maar hoezo, ik ben toch druk? Exact. Het gaat tegen je natuur in, juist omdat je die speelruimte niet hebt. Je moet je ervan bewust zijn, het is een soort verzekering.'
De focus op schaarste leidt tot tunnelvisie, hoe kunnen mensen of bedrijven dat voorkomen?
'Dat is niet makkelijk, want als je van dag tot dag worstelt met bepaalde zaken, dan kan de lange termijn altijd wachten. Als je bezig bent met wat vandaag urgent is, dan zal alles buiten de tunnel onzichtbaar blijven. De kunst is dus om de lange termijn in je tunnel te brengen. Een voorbeeld: in Amerika is tijdens Bill Clintons presidentsschap een beperking van vijf jaar op een uitkering ingevoerd, maar wij stellen dat dit een verschrikkelijk slecht plan is. Als ik jou vertel dat je verhaal over vijf jaar af moet zijn, dan denk je er de komende vier jaar en tien maanden niet meer aan. Clintons wet motiveert mensen dus niet om een baan te zoeken, terwijl ze straf krijgen als het eenmaal te laat is. Hoe krijg je mensen wél in die tunnel? Maak er bijvoorbeeld vijf éénjarige deadlines van, of bel mensen af en toe op. Ga er niet vanuit dat mensen het weten, zorg dat het op hun netvlies komt.'
Slaat dit ook op ceo's die langetermijnbonussen krijgen?
'Ik weet natuurlijk niet hoe druk ceo's gemiddeld zijn, maar stel dat ze het erg druk hebben en van dag tot dag leven, dan zullen ze niet jaren vooruit denken aan de bonus die ze ooit zullen ontvangen.' Lachend: 'Misschien krijgen ze vanaf nu wekelijks een mail van de board om hen eraan te herinneren. Dat zou trouwens niet goed zijn, want als iets een gewoonte wordt, merk je het ook niet meer op. Je moet de balans zien te vinden.'
De balans tussen overvloed en schaarste?
'Inderdaad. Overvloed is een grappig fenomeen. Als je veel overvloed hebt, dan heb je geen balans meer nodig. Iemand als Bill Gates kan leven met verspilling, maar als je net genoeg hebt en je bent in tijden van overvloed niet voorzichtig genoeg, dan ben je niet voorbereid op tijden van schaarste. En als dat gebeurt, dan lijk je onverantwoord. De psychologie van overvloed laat je overkomen als een slechte planner, als een dom persoon.'
Maar dat klopt niet?
'Het is menselijk. In comfortabele tijden is het heel lastig om schaarste te voelen, terwijl schaarste juist zorgt voor focus. Het is erg moeilijk om net te doen alsof je een deadline hebt. We worden beinvloed door de context waarin we ons begeven. In een context van overvloed gedragen we ons anders dan in een context van schaarste.'
Dat we minder goed functioneren onder invloed van schaarstedenken is dus niet onze eigen schuld?
'Klopt. Daar komt het cockpitdesign als voorbeeld om de hoek kijken. Ontwerp je een cockpit op een verkeerde manier, dan zullen piloten, zowel de goede als de slechte, fouten maken. Pas als het goed is ontworpen, kan je zien wie de fantastische piloten zijn. Datzelfde principe geldt ook voor arme mensen, of mensen die altijd druk zijn. Je moet ze in een context plaatsen waarin ze succesvol kunnen zijn. Als je dat niet doet, dan zullen ze falen, buiten hun eigen verantwoordelijkheid om.'
Moeten managers minder snel oordelen over hun medewerkers?
'Stel, een student van me levert zijn opdracht niet op tijd in. Dan kan ik denken dat het hem niet boeit of dat hij niet kan plannen, maar je moet niet vergeten dat bandbreedte altijd een rol speelt. We hebben allemaal maar één bandbreedte. Je gebruikt het om te bankieren, om geduldig tegenover je kinderen te zijn, om naar je echtgenoot te luisteren en om te onthouden dat je medicijnen moet innemen. Als één aspect veel aandacht vraagt, blijft er minder bandbreedte over voor andere zaken. Als je dat niet weet, denk je al snel dat iemand ergens geen moeite voor wil doen. Terwijl het echte verhaal net wat genuanceerder ligt.'
