Durfkapitaal in Nederland

Nog maar een jaar geleden stapten venture capitalists en jonge ondernemers massaal in het huwelijksbootje. Maar huwelijken die vooral om materieel gewin worden gesloten, lopen meestal spaak. Nu het percentage scheidingen oploopt, komen de verwijten over en weer. Maar de ellende leverde ook de eerste lessen op. Het kan alleen maar beter gaan dit jaar.

‘Nodigen we een ondernemer eenmaal uit, dan ontvangen we hem met drie man van Insight Capital, allemaal met een laptop draadloos verbonden met internet. De een controleert de marktvooruitzichten voor het product dat de jongeman presenteert, de tweede gaat na hoe het staat met eventuele concurrentie van gelijksoortige bedrijven, en de derde probeert te achterhalen wat het gewicht is van het management dat het plan presenteert’.

Dit schrikbeeld schalde op 6 februari jongstleden tegen de hoge plafonds van de voormalige Oibibio-tempel aan de Prins Hendrikkade in Amsterdam, de nieuwe locatie van de First Tuesday-bijeenkomsten. De prediker was Vincent Everts van Insight Capital, het Amerikaanse investeringsbedrijf van Roel Pieper.

Het was de eerste bijeenkomst van First Tuesday in het nieuwe jaar. De verhuizing van discotheek Escape aan het Rembrandtplein naar het new age-centrum moet een nieuwe fase inluiden voor de netwerkbijeenkomst. De meeste bezoekers kwamen voornamelijk op de avonden in de discotheek af vanwege de gratis drank. Het aantal ondernemers met goede ideeën werd steeds schaarser. Op de markt voor durfkapitaal was het aanbod groter dan de vraag, dat wil zeggen was er meer geld voorhanden was dan dat er talent was om dat geld goed te besteden.

Het sloeg vrijwel iedereen een beetje in de bol. NRC Handelsblad wijdde een klein jaar geleden een artikel aan de verveling waaraan jonge internetmiljonairs ten prooi zouden vallen. Michiel Frackers van Bitmagic en Patrick Willemsen van Stonehenge Telecom waren de woordvoerders voor dit verhaal. Vooral de laatste leek te lijden aan hyperactiviteit in de jacht op roem en fortuin. Willemsen begon Stonehenge Telecom in Hoofddorp, met als investeerders en commissarissen NMB Capital, Insight Capital en Amstelvision van Michael Vredegoor. De laatste vond Stonehenge het toonbeeld van een ‘nieuwe economiebedrijf’ waarvan traditionele bedrijven het tempo niet zouden kunnen bijbenen. De omzet zou groeien van 4 miljoen gulden in 1999 naar 200 miljoen in 2000.

Recentelijk ging de stekker eruit bij Stonehenge, direct door toedoen van apparatuurleverancier Cisco, maar in feite doordat financiers het avontuur niet langer aandurfden. Ze namen liever het verlies van tientallen miljoenen guldens dan nog eens zo’n bedrag in het bedrijf te investeren.



Honend

Momenteel speelt kort de schuldvraag: de pers schrijft honend over de dotcom-bedrijven die hun veelal schreeuwerige pretenties moeten bekopen met een bankroet. De mislukte ondernemers wijzen op de venture capitalists. En de vc’s op hun beurt schuiven de schuld in de schoenen van de investeringsbanken en beleggingsfondsen die onverantwoord zijn omgesprongen met het beurspotentieel van de jonge bedrijven.

Uit bovenstaande voorbeelden blijkt in ieder geval hoe belangrijk de publiciteit in dit hele circus is geweest. Douglas Rushkoff, een van de belangrijkste internetfilosofen in de Verenigde Staten, zei daarover: “Het is de hele machinerie van geslaagde public relations van de belanghebbenden bij de aandelenhandel die deze financiële hype heeft veroorzaakt.”

Internetstrateeg Ben Tiggelaar velt een hard oordeel over journalisten: “Altijd op zoek naar iets nieuws werden de meest idiote en slecht doordachte internetideeën gedurende de eerste maanden van 2000 de hemel ingeschreven. En altijd op zoek naar iets nieuws werden vervolgens dezelfde initiatieven een half jaar later belachelijk gemaakt door dezelfde redacties. Vaak met zichtbaar genoegen en enige aandikking van het beschikbare cijfermateriaal.” Overigens is ook Tiggelaars bestseller Internet Strategie, met de ‘strategie in 50 dagen’, een exponent van het optimisme dat op de beursvloer een eigen leven is gaan leiden. Daar is het hele investeringsklimaat door aangestoken. Jonge ondernemers zoals die First Tuesday bezochten, wijzen de beschuldigende vinger veelal naar Nina Brink. De vc’s die de jonge bedrijven financierden, vinden dat de Zwarte Piet ligt bij banken als Goldman Sachs en in Nederland bij ABN Amro. Deze laatste bank bracht eerst World Online met een verkeerde voorzitter naar de beurs, en vervolgens Newconomy met aan het hoofd Maurice de Hond.

Maar percepties verschillen, en ook de journalistieke zijn soms eenzijdig. In het eerste nummer van Management Team van dit jaar onthulden we het gesol van de durfinvesteerders met Gamegate, het Bossche bedrijf dat in 2000 wereldberoemd dreigde te worden met spellen. Roel Pieper zou eerst investeren, al dan niet met zijn bedrijf Insight Capital, vervolgens nam voormalig medisch ondernemer Hans Eekhof het stokje over, liet het water tot aan de lippen van Gamegate stijgen, en kocht Gamegate om 5 voor 12 voor een absurd laag bedrag van een paar miljoen gulden.



Basketbalveld

Op dat artikel kwamen de nodige reacties van personen die het vooral eens waren met de opmerking van Eekhof in dat artikel: “Het enige dat bij Gamegate uitstekend voor elkaar is, zijn de spellen zelf, met de kern van klanten. Verder is het een typische dotcom, met een aardige omzet, maar met veel te hoge kosten.”

Een ex-medewerker die anoniem wil blijven, claimt: “Albert Akkermans heeft er een zooitje van gemaakt. Een prachtig concept voor spelontwikkeling is de nek omgedraaid door amateuristisch management. Er zijn prachtige beloften gedaan aan de grootste klanten die je je maar kunt bedenken. Een order van miljoenen dollars bij Microsoft liepen we mis. Als je dan niet kunt leveren, dan verknal je het op een verschrikkelijke manier.”

Deze persoon was projectleider, een functie die inmiddels nagenoeg is weggesaneerd: “Het hele middenmanagement moest weg, volgens mij de kurk waar het bedrijf of dreef. Juist degenen die verantwoordelijk waren, bleven zitten. Aan de top van Gamegate had versterking moeten komen.”

De werknemers van Gamegate zijn teleurgesteld dat een voorgenomen optieplan van Gamegate in het water viel, dat het bedrijf wegsmolt onder hun handen, maar bovenal dat de leiding van Akkermans geen gelijke tred hield met zijn bespiegelingen. In het blad Adfo Web haalde Akkermans in juli als volgt uit naar een jonge ondernemer die hij ontmoette: “Een echte praatjesmaker was dat. Dus blufte ik terug: ‘jij gaat furore maken in New York’. Hij had er wel oren naar en verkoopt nu keihard met acht man om zich heen.”

Nog fraaier was de bespiegeling van het in gebruik te nemen voormalige Philips hoofdkantoor Admirant in het centrum van Eindhoven: “Na het uitbreken van de binnenmuren heeft dat een diepte van tachtig meter. Daar kunnen we een basketbalveld neerleggen en dat doen we dan ook.” Een minigolfbaan en een grand café zouden er ook komen; dat alles om de broodnodige creativiteit van de spellenmakers te voeden. Een fantastisch idee, en daar is het dan ook bij gebleven.

De treffendste uitspraak van Akkermans was: “Een businessplan schrijven is niet mijn grootste hobby.” Dat klinkt lachwekkend, maar dat valt wel mee. Dit voorbeeld van Gamegate is typerend voor veel dotcom-starters. In aanvang is er een enorme vaart, gevoed door enthousiasme en geloof dat de markt aan de voeten van de ondernemers ligt. In veel gevallen wordt dat ook bewaarheid. Internet is waarlijk een medium dat revolutionaire mogelijkheden biedt. Dat bleek al met de eerste providers, zoals bijvoorbeeld Planet Internet dat vele directeuren versleet en aandeelhouders als De Telegraaf in de gordijnen joeg. World Online dat een horror story werd, Zonnet dat vele hoofdredacteuren versleet en recentelijk nog IMG Holland, dat de vele ronkende pr-babbels en reclame-onzin moest bekopen met het einde van de onderneming.



Stripverhaal

Een cruciaal punt voor startups is de overgang van een wilde, door innovatie en enthousiasme gedreven onderneming naar een gestructureerd bedrijf dat zich aanpast aan de economische wetten en vooral aan de omgangsregels in het zakenleven. Al te vaak blijken vc’s niet in staat om bedrijven die overgang op een goede manier te laten maken.

Voor World Online en Newconomy en voor buitenlandse voorbeelden als Letsbuyit.com waren beursgangen vluchten naar voren. Stabiliteit ontbrak. Pas toen de KPN-normen aan Planet werden opgelegd, ontstond er stabiliteit en een groeipad naar winstgevendheid. Echter, tegelijkertijd kan dat de dood in de pot zijn voor de innovatieve sfeer van de beginperiode. Planet zag van haar redactie en medewerkers drie sleutelfiguren vertrekken om een eigen bedrijf Bitmagic op te richten voor creatieve internetproducties.

Dit bedrijf heeft inmiddels ook een exit-strategie gekozen wegens een mislukking, onder meer veroorzaakt door een botsing der creatieve geesten binnen de onderneming. Die botsing vond plaats tussen Francisco van Jole, Neerlands bekendste internetjournalist en hoofdredacteur van Bitmagic, en Michiel Frackers, als medeoprichter van Planet Internet en van Bitmagic de meest gehypte internetondernemer van Nederland. Van Jole publiceert zijn deel van de doorgemaakte ellende online op 2525.com in een feuilleton onder de titel ‘Herinneringen aan een dot-com’. Van Jole maakt Frackers belachelijk – en daarmee zichzelf, daar hij met hem Bitmagic begon – maar schetst ook een rake karikatuur van de succesvolle investeerder Olivier Doncerveld in Silicon Valley die met zijn clichés rechtstreeks uit een stripverhaal lijkt te zijn weggelopen.

Van Jole tracht de vervreemding weer te geven die zich langzamerhand van hem meester heeft gemaakt. Immers, juist met de mondiale internetcultuur zijn, veel meer dan voorheen, Amerikaanse principes de financieringsmarkt gaan bepalen. Weg met die bankparaplu die toch weggehaald werd als het ging regenen. Ook Europa moest risico leren nemen. Silicon Valley werd het grote voorbeeld.

Roel Pieper en Hans Wijers sierden twee jaar geleden gezamenlijk het omslag van dit blad als de belangrijkste profeten van de nieuwe religie: het geloof dat ondernemen de vooruitgang zou brengen, en wel ondernemen op de Amerikaanse manier. Nederland was er rijp voor, en Wijers liet zelfs de overheid op de moderne golf meedeinen met het gezamenlijk project Twinning, het unieke publiekprivate partnership om te investeren in jonge bedrijven. Bij de bekendmaking in Nieuwspoort zaten Pieper en Wijers gebroederlijk naast elkaar te glimmen. Dit was het perfecte huwelijk. Dat in de Verenigde Staten van zijn lang-zal-ze-leven de overheid zich niet met startup-participaties zou inlaten, verzweeg Pieper maar even. Hij drong met Twinning immers door tot het Binnenhof, het centrum van de macht.



Suikerooms

Pieper zelf is wellicht de enige die de weelde en de eisen van de Amerikaanse cultuur kan dragen. Dat betekent niet dat dit voor Nederland opgeld doet. De Amerikaanse manier van zakendoen is met de internethype gemeengoed geworden. Althans, dat was de bedoeling. Maar Europeanen kunnen zich niet snel de daarbij horende normen en waarden eigen maken. Wellicht is dat maar goed ook, maar het is ook de oorzaak van de serie conflicten die hier zijn ontstaan door de missers. De voorbeelden van Gamegate, Letsbuyit.com, Bitmagic, Recipeweb en Newconomy zijn daar mogelijk het gevolg van. De ontwikkeling zelf wijkt niet af van die in de Verenigde Staten waar zich ook talloze mislukkingen voordoen. Maar waar het in de VS deur dicht en uithuilen is, komt de Nederlandse (of Europese) ondernemer in opstand. Hij pikt het niet! Hij eist de tweede ronde financiering. Maar hij kan hoog of laag springen, de geldkraan is dicht, en blijft dicht.

In de dotcom-markt spelen ‘informal investors’ een belangrijke rol, en die passen wat beter bij de Europese cultuur. Het gaat meestal om ondernemers die hun sporen verdiend hebben, en niet zelden om ondernemers die menen dat ze het op grond van een bepaald succes ook elders wel kunnen maken. Ze gedragen zich als suikerooms. Een voorbeeld is Frans Ramselaar die de keten De Hypotheker mede vorm gaf. Hij duikt met enige regelmaat op als financier en gaf onlangs nog blijk van zijn onbescheidenheid door zijn neus te steken in de kwestie Newconomy met de discutabele investeerder Van der Vegt.

Het gaat vaak om personen die hun spaargeld liever in jonge bedrijven stoppen vanwege het spel en de mogelijke snelle groei, en vanwege de mogelijkheid om de gang van zaken met hun ervaring te beïnvloeden. Maar in de praktijk blijken ook deze ‘informals’ zich als aasgieren te kunnen ontpoppen als het werkelijk op het geld aankomt. Er zijn net zo veel goede als slechte voorbeelden van deze ‘zachte investering’.

Kritiek op vc’s komt er ook van Alexander Loudon. Hij was werkzaam voor First Tuesday London en bestudeerde onder meer in Silicon Valley de vc-markt waarover hij een boek schrijft voor Pearson Education. Momenteel werkt hij voor iGabriel, een ‘high profile’-netwerk van informele investeerders: “Met de ‘nieuwe’ economie werd financiering door een vc sexy. Flink veel geld in je bedrijf zodat je als first mover een marktmonopolie kon behalen, naar de beurs en dan genoeg geld om de boel te reorganiseren en te bedenken hoe je eigenlijk geld verdient. In de praktijk gaan dingen langzamer dan je denkt en als je het te snel doet, wordt het chaos. Medewerkers van bijvoorbeeld Letsbuyit.com kunnen u daar meer over vertellen.”



Exorbitante salarissen

Ernst Bökenkamp was directeur bij Letsbuyit.nl, de Nederlandse tak. Maar net als de veel geïnterviewde ex-Heineken manager Frank van der Klauw is er na de sanering en de nieuwe financieringsronde bij Letsbuyit geen plaats meer voor hem. Playstations voor de kinderen van de werknemers, de duurste hotels, onbegrensd reizen, exorbitante salarissen? De aimabele Bökenkamp kan zich er geen voorstelling bij maken: “Een hoog salaris? Mijn broer is arts en geeft ook een hoog bedrag op aan de fiscus, maar hij rekende het uurloon eens uit, en dan blijkt dat je beter loodgieter kunt worden. Ik heb van de beste jaren van mijn leven volcontinue werkjaren gemaakt. Dat was bijzonder leerzaam, maar te benijden zijn we niet.”

Loudon is een aanhanger van Amar Bhide, professor aan Harvard. Die schreef recentelijk The Origin and Evolution of New Businesses. Loudon: “Wat het meest interessant is in zijn boek is dat het merendeel van de succesvolle bedrijven accidental companies zijn. Een minderheid had een gedetailleerd businessplan geschreven. De meerderheid van deze bedrijven was zonder risicodragend kapitaal opgezet met gemiddeld 10.000 dollar aan vermogen. Pas in de zogeheten tweede ronde van financiering kwamen er vc’s bij.”

Zo’n bedrijfje dat pas in een tweede fase naar vc-geld op zoek ging, was OLM in Den Bosch, opgezet door een 53-jarige ex-Philips marketeer en enkel alleen om die reden wat meewarig gevolgd. Veel eigen ‘prutswerk, afgekeken van Amerikanen’, luidde de kritiek. Maar Oostveen heeft nu wel enkele online communities zoals Smulweb opgezet met honderdduizenden deelnemers. En hij verdient geld. Vc’s zagen hem niet staan toen hij vorig jaar na een voorspoedige start graag wilde versnellen: “Nina heeft veel verziekt, maar dat is niet het enige. Als er één vc linksaf gaat, gaan ze allemaal linksaf. Roept er eentje met gezag ‘rechtsaf’, dan doen ze dat. De consumentenmarkt is afgeschreven voor investeringen, zomaar, ze kijken heus niet naar de inhoud. Ze zijn niet wezenlijk geïnteresseerd.”

Oostveen liet het zoeken over aan bureau Solveigh in Rotterdam, dat professioneel naar investeerders zoekt. OLM had ook wat meer geluk moeten hebben. Dat was wel weggelegd voor OoipTech in Amsterdam dat een bijzondere technologie voor webpublicaties heeft ontwikkeld die inmiddels in vakkringen in de VS lovend is ontvangen. OoipTech kwam in aanraking met informal investor Willem van Kooten. Vanuit zijn media-ervaring heeft Joost den Draaijer interesse voor de ‘hits’ die internet kan voortbrengen. Daar wil hij wel geld in stoppen. Medeoprichter van OoipTech Kees van Mourik is bijzonder te spreken over Van Kooten: “We hebben lang getwijfeld, want van de vc’s konden we zeven miljoen gulden krijgen in de hype, voor een procentje of twintig van de aandelen. Willem van Kooten redeneerde anders. Hij zei: ‘Waarom zou ik jullie direct zeven miljoen schenken om te potverteren, en niet beginnen met het bedrag dat je nodig hebt voor de komende drie maanden? Het maakt toch niet uit of die resterende miljoenen bij mij op de rekening staan of bij jullie. Als het goed gaat, gaan we door. Zo niet, dan beperk ik het verlies’.”

Van Mourik observeerde met genoegen hoe Van Kooten omging met het circus dat zich heeft gevormd in de financiële markt rond de dotcoms: “Willem van Kooten is bijzonder direct en helder. Hij houdt niet van geneuzel, noch van ons noch van derden die zich opwerpen als bemiddelaar.”



Zoekrobotje

Vincent Everts vindt het onjuist dat vc’s de schuld in de schoenen geschoven krijgen, en werpt zich op als verdediger van mensen als Pieper en De Hond. Everts heeft vastgesteld dat jonge ondernemers zich al te lichtvaardig in avonturen hebben gestort. Ook nu nog verbaast Everts zich over het gebrek aan ootmoed en voorbereiding bij de starters: “De meesten sturen een e-mail met een businessplan als attachment. Van degenen die zo door de voordeur binnenkomen, wijzen we er 99 procent af. Ze verdiepen zich zelden in de partijen waarbij ze willen aanschuiven. Zo moet je goed naar het porfolio van de investeerder kijken. Waarin is die geïnteresseerd? Maar de meesten vuren een schot hagel af in de hoop dat ze een geldbeurs raken. Zo werkt dat niet.”

Everts is overigens buitengewoon goed gestemd over de huidige vc-markt. Hij vindt de negatieve berichtgeving overdreven, en betitelt deze als ‘de hype van de depressie’. “Er wordt nog steeds vrijwel onverminderd heel veel geïnvesteerd in deze sector.” Maar startups zie je nauwelijks meer. Everts: “De keuze van investeerders valt nu op bedrijven die zich in de eerste en tweede ronde hebben bewezen, die een markt fundamenteel kunnen veranderen en een sleutelpositie kunnen innemen met een technologie of een dienst.”

En dus kreeg een bedrijf als Tryllian in Amsterdam, dat een zoekrobotje voor internet ontwikkelt, zonder ook nog maar een cent aan omzet te hebben behaald, pas nog 23 miljoen gulden van de Belgische investeerders GIMV en FLV Fund, NIF Ventures in Japan en NPM Capital. Yournews, distributeur van nieuws, ontving 9 miljoen euro van GIMV, ABN Amro en Insight. Atobe, dat mobiele systemen maakt, mocht zich verheugen in financiering van Gilde, ABN Amro en Advent. En zelfs Letsbuyit.com, waar het smijten met geld tot cultuur was verheven, krijgt weer een gevulde kas tot zijn beschikking. Wie zei er dat het slecht ging?

Investeerder Holland Venture

Holland Venture is door jonge dotcombedrijven in Nederland uitgeroepen tot ‘vc van het jaar 2000’, vooral vanwege de langetermijnvisie van de investeerder. Oprichter Rolf deves benadrukt de noodzakelijke combinatie van nuchterheid en deze langetermijnvisie. Zonder Newconomy direct te beschuldigen zegt hij: “Van succes is pas sprake bij de verkoop van een bedrijf. Pas dan zijn er boekwinsten en niet eerder. Onze balans is dus bescheiden.”

Deves geeft ruiterlijk toe dat de euforie van begin 2000 hem niet onberoerd liet: “Iedereen had wel wat last van de hype. Dat kwam vooral door zes voorafgaande jaren van economische groei. Het gevoel was dat het met internet daarbij steil omhoog zou gaan. En er is ook veel bereikt. Nu het stof is neergedwarreld, zie je pas dat er met internettechnologie en dienstverlening toch grote vorderingen worden gemaakt. Internet heeft werkelijk grote invloed, maar het duurt alleen wat langer.”

Holland Venture is niet angstiger geworden, zegt Deves, wel voorzichtiger: “Een belangrijk criterium bij de beoordeling voor financiering is het aanpassingsvermogen van bedrijven. Weten ze zich te richten op de nieuwe omstandigheden?”

Tabel: Tevredenheidsonderzoek

In opdracht van Bizz en Alex van Groningen Corporate & Finance voerde het NIPO in 2000 een tevredenheidsonderzoek uit onder duizend ondernemers naar participatiemaatschappijen. Slechts honderd ondernemers wilden de vragenlijst invullen. Ook de venture capitalists werkten niet van harte mee. Ondanks het beperkte aantal respondenten is de lijst van het NIPO interessant omdat veel relatief onbekende partijen, zoals Wadinko, de Participatiemaatschappij van Waterleiding Maatschappij Overijssel, hoog scoren.



Top 20

1 Holland Venture 9,0

2 Stimulans 8,7

3 Wadinko 8,2

4 3i 7,7

5 Gilde 7,7

6 Residentie 7,7

7 HAL 7,6

8 Parnib 7,4

9 Newconomy 7,4

10 NPM 7,3

11 Nom 7,2

12 APM 7,2

13 ABN-Amro 6,9

14 BOM 6,8

15 Twinning 6,7

16 Nesbic 6,7

17 Liof 6,7

18 Alpinvest 6,6

19 GOM 6,2

20 Paribas 6,2

Ervaringen van dotcommers

Yournews in Capelle aan den IJssel mocht onlangs onverwacht een tweede-rondefinanciering van 9 miljoen euro noteren. Jan van Ottele van Yournews: “Een jaar geleden was de trend: heel veel geld ophalen en overal in Europa je vlag planten, en wel fysiek. Nu moet je je beperken en snel winst maken.”

Voor Yournews betekent dit dat de focus voorlopig ligt op Nederland, België en Duitsland. Waarom kreeg hij geld en anderen niet? Van Ottele: “Wij maken omzet, en groeien voortdurend, in 2000 naar een omzet van 2 miljoen euro, vijf keer zoveel als in 1999. En ook dit jaar moeten we minstens een vervijfvoudiging halen.”

Veel omzet ligt er nog niet in het verschiet voor Atobe (A-to-B), voorheen Wapmagic, dat systemen voor mobiele informatiedistributie en informatie-uitwisseling ontwerpt. De explosie op de mobiele markt laat op zich wachten, maar Atobe zit er met de ontwikkeling bovenop. Directeur-oprichter Stephan Tieleman: “Een goede investeerder is vooral geïnteresseerd in de bouw van een solide bedrijf. De slechte investeerder herken je aan het verlangen naar een beursgang. Goede investeerders, zoals bijvoorbeeld Gilde IT, zijn geïnteresseerd in een krachtige positie op de lange termijn. Dat is de doelstelling, niet bij aanvang al de rijkdom die daar het gevolg van moet zijn.”

Tabel: Venture wedstrijden

New Venture

New Venture.nl

Na succesvol experiment in 1998 is New Venture de toonaangevende businessplannenwedstrijd waarin ondernemers, intensief begeleid, kans maken op het ereschavot.

Broos van Erp Prijs

broosvanerp.nl

Internetbedrijven maken kans op de hoofdprijs van 100.000 gulden.

PricewaterhouseCoopers E-business Stimuleringsprijs

pwcglobal.com

E-tailers melden zich hier voor een kans op de hoofdprijs van 25.000 gulden.

Vosko Trofee voor Jonge Netstrijders

huizen.dds.nl/~vantill

Maak kans op 25.000 gulden met innovatieve, opmerkelijke internettechnologieën, diensten of maatschappelijke discussies over internet.

Livewire Young Business Award

Livewire.nl

Jaarlijks reikt Livewire de Young Business Award uit aan jonge starters. Iedereen tussen de 18 en 28 jaar die denkt een goed idee te hebben, kan zich inschrijven en kans maken op 25.000 gulden extra startkapitaal.

Fast50

fast50.nl

Jaarlijks terugkerende prijsuitreiking voor de vijftig snelst groeiende tech-ondernemingen in ons land, gemeten naar omzetontwikkeling in de afgelopen drie jaar. De laatste winnaar ging naar huis met een luxe lederen Fast 50 fauteuil, een compleet verzorgde reis naar de ceo-summit in Carlsbad, Californië en een Fast 50 luxe reiskoffer…

Business Angels

Een groeiend aantal welgestelde Nederlanders, waaronder veel (ex-)ondernemers en managers investeren in bestaande en nieuwe ondernemingen. Bekende namen zijn Willem de Vlugt, Fred Rodenberg, Bodo Douqué, Ad Rietveld en Roel Pieper. Veelal zijn ze actief betrokken bij de ondernemingen waarin ze investeren. Uit angst overladen te worden door aanbiedingen opereren de meeste engelen low profile; contacten komen tot stand via hun persoonlijke netwerk. Honderden investeerders hebben zich daarnaast aangesloten bij intermediairs, waaronder participatiemaatschappijen. Een selecter gezelschap opereert via matchmakers als de NeBIB.



NeBIB

nebib.nl

Matchmaker voor informal investors en ondernemingen, in 1995 opgericht door Nils de Witte en Ben Lacor. NeBIB maakt onder meer gebruik van zogenaamde investeerderskringen, autonome groepjes investeerders met een gemeenschappelijke interesse, zoals biotechnologie, farma, informatietechnologie en internet. Leden kunnen binnen hun eigen kring een door hen gesponsord project introduceren. Drie of meer investeerders kunnen een nieuwe kring beginnen. De site biedt onder meer een uitgebreid overzicht met interessante links.



Tante Agaath

belastingdienst.nl/9221999/b/taro99.htm

Een van de meest populaire businessangels is zonder enige twijfel Tante Agaath. Particuliere investeerders die werkkapitaal willen verstrekken aan startende ondernemers, kunnen sinds 1996 gebruikmaken van de fiscale faciliteiten van de Tante-Agaathregeling. De Tante-Agaathregeling kent een aantal fiscale faciliteiten voor particuliere geldverstrekkers en participatiemaatschappijen, die het verstrekken van werkkapitaal aan beginnende ondernemers stimuleren. Talloze suikerooms en suikertantes hebben gebruik gemaakt van de regeling en honderden miljoenen geïnvesteerd. Het gemiddelde is de honderdduizend gulden inmiddels ruim gepasseerd.

Tabel: Overzicht VC in Nederland

Naam Beschikbaar kapitaal* < 0,5 0,5 - 4 4 - 10 10 - 50 > 50

* in miljoenen guldens



Antea Participaties x x x

Antea.nl

Zoekt jongere bedrijven met groeipotentieel en een track record van enkele jaren en volwassen ondernemingen in de expansiefase of bij een MBI/MBO. Antea bestaat uit particuliere investeerders met een ondernemersachtergrond, zogenaamde informal investors.

APM Business Partners x x x x

[email protected]

APM stuurt actief mee door bedrijven te ondersteunen op strategisch en operationeel niveau.



Doen Participaties x x x

Doen.nl

Participeert in innovatieve ondernemingen die duurzame ontwikkeling realiseren op zowel het gebied van milieu, natuur en ontwikkelingssamenwerking als op het gebied van sport, cultuur en welzijn. De rendementen worden in zijn geheel opnieuw aangewend voor participatie in ondernemingen met een algemeen belang.



Ecart Invest 1 x x

Ecart.nl

Combinatie van participatiemaatschappij en informal investors. Ecart stelt risicodragend vermogen ter beschikking binnen het mkb.

Gilde x x x x x

Gilde.nl

Gilde stelt niet alleen geld, maar ook kennis en ervaring ter beschikking. Beschikt over een wereldwijd netwerk waardoor portfoliobedrijven gemakkelijk kunnen beschikken over de juiste contacten in het buitenland. Sinds de oprichting is in circa 186 bedrijven geïnvesteerd.



Movipart x x

[email protected]

Particuliere participatiemaatschappij, verstrekt risicodragend vermogen aan kleine en middelgrote ondernemingen. Actieve deelname in het management van de te financieren onderneming wordt niet beoogd.



PPM Stimulans x x

[email protected]

Stimulans steunt ondernemingen die naast venture capital ook het belang inzien van de ontwikkeling van het human capital in hun bedrijf. Stimulans levert niet alleen strategische en bedrijfseconomische managementondersteuning, maar tevens een bijdrage aan de kwaliteit van het sociaal beleid.



SPMO x

srtca.shell.nl/sbu/

De Shell Participatiemaatschappij voor kleine ondernemingen steunt kleinschalige bedrijvigheid door middel van het verstrekken van risicodragend kapitaal en, waar nodig, managementondersteuning. De doelgroep omvat innovatieve en/of technologische (door)startende bedrijven. Er kan eventueel ook een beroep worden gedaan op de bij Shell aanwezige expertise zoals op het gebied van (alternatieve) energie en milieu.



Twinning x x

Twinning.com

Twinning investeert in veelbelovende innovatieve ict-startups en versnelt de groei van deze starters door middel van de Twinning formule: toegevoegde waarde leveren op cruciale succesfactoren, zodat de startende ondernemer een korte time-to-market heeft.



Venture Fund Rotterdam x x x x x

[email protected]

Venture Fund Rotterdam is onderdeel van de Infodin Groep, een groep van wereldwijd opererende investeringsmaatschappijen. Het is in staat om met zijn partners deals tot 1 miljard te plaatsen. Claimt sterke betrokkenheid bij de ondernemingen en korte beslissingsprocedures.



3i x x x x

3i.com

Toonaangevende internationale venture capitalist met meer dan 3000 investeringen. 3i Benelux is in november 1998 van start gegaan en investeert in technologieondernemingen en management buy outs. 3i ondersteunt bedrijven met haar internationale netwerk.



ABN Amro Participaties x x x

Aapart.nl

ABN Amro Participaties opereert als onafhankelijk investeerder, maar biedt ook directe toegang tot alle faciliteiten van de bank. Normaliter wordt in nauw overleg met de onderneming een commissaris (in principe niet afkomstig uit de ABN-organisatie) aangesteld.



Agritech 2007 x x x x

Agritech2007.nl

Agritech 2007 verstrekt risicokapitaal aan kansrijke ondernemingen die actief zijn binnen de sectoren voedingsmiddelen, milieutechnologie en energie. De aandeelhouders van Agritech 2007 zijn institutionele beleggers en leidende Nederlandse industriële ondernemingen uit de sectoren waarin het participeert.



Alpinvest/NIB Capital x x x x

Alpinvest.nl

Internationale participatiemaatschappij, investeert in middelgrote, niet-beursgenoteerde bedrijven met sterke groeipotentie in West-Europa. In maart 2000 werd Alpinvest overgenomen door NIB Capital.



Atlas Venture x x x

Atlasventure.com

Atlas Venture investeert in snelgroeiende, op technologie gerichte markten en concentreert zich op e-commerce, internetsoftware en -diensten, communicatie, semiconductors, e-health, bio-farmaceutische bedrijven en medische apparatuur.



Venture Capital Investors x x x x

020-6261696

VCI verstrekt risicodragend kapitaal aan ondernemingen in de Verenigde Staten en in Nederland en legt zich toe op het structureren van management buy outs.



Berk Partners II x x

Berkpartners.nl

Middelgrote investeringsmaatschappij investeert in bestaande Nederlandse ondernemingen; actieve deelname in het management van de onderneming wordt niet beoogd.



Dinvest x x

[email protected]

Investeert in veelbelovende bestaande en nieuwe (technologie-)bedrijven. Andere activiteiten van Dinvest betreffen het deelnemen in onroerend-goedprojecten.

Euroventures/Life Science Partners x x

Lsp.nl

Voert management over vijf fondsen, met participaties in onder andere Oost-Europa, Life Sciences en IT. Euroventures/LSP stelt zich ten doel haar participaties actief te ondersteunen.



F. van Lanschot Participaties x x

[email protected]

Door middel van verschillende fondsen verschaft dit participatiebedrijf risicodragend vermogen aan Nederlandse en Belgische ondernemingen. Geen branchevoorkeur, wel voorkeur voor al langer bestaande (familie-)bedrijven met een bewezen positie en rendement.



Foresta Investerings Maatschappij x

[email protected]

Onderdeel van SNS Reaal Groep. Foresta is betrokken bij ondernemingen die hun bestaansrecht hebben bewezen en een nieuwe fase ingaan. Tevens is Foresta actief als co-investeerder bij bijvoorbeeld startups of tweede-rondefinancieringen in de ict-sector.



Friesland Bank Investments x x x

[email protected]

In principe is het participeren erop gericht minderheidsbelangen te verwerven waarbij een relatie voor onbepaalde tijd wordt aangegaan.



Holland Venture x x x

Hollandventure.com

Venture capital-fonds met een focus op nieuwe economie. Holland Venture participeert zowel in jonge als in langer bestaande bedrijven. Ondersteunend team levert expertise op terreinen als marketing, logistiek, ondernemingsstrategie en operationele uitvoering.



Janivo Investments x x x

030-6937500

Belangen in zowel beursgenoteerde als niet-beursgenoteerde ondernemingen. Door het gesloten karakter van Janivo maken investeringen in familieondernemingen een belangrijk deel uit van de portefeuille. Betrokken opstelling: na een investering wordt een door Janivo voorgedragen lid aan de raad van commissarissen toegevoegd.



Manaus Holding x x x

020-6643111

Manaus voert management over verschillende investeringsfondsen, wil door actief management waardestijging bij deelnemingen realiseren. Beschouwt zich eerder als investeringsmaatschappij dan als passieve participatiemaatschappij.



Mercurius Beleggingsmaatschappij x x x x

[email protected]

Investeert in beurs- en niet-beursgenoteerde ondernemingen. Focus op technologie (ict). Nadruk op Europa en USA. Doelgroep is jonge, snelgroeiende ondernemingen in bovengenoemde sectoren.



Nesbic x x x x

Nesbic.com

Onderdeel van Fortis, een van de grotere spelers in de Benelux. Verstrekt risicodragend vermogen aan niet-beursgenoteerde ondernemingen vanuit gespecialiseerde fondsen, wil actief partnerships aangaan en waarde toevoegen. Nesbic verzorgt introducties bij potentiële binnen- en buitenlandse klanten, leveranciers en strategische partners en beschikt over een uitgebreid internationaal netwerk van actieve managers en professionals.



NPM Capital x x x x

Npm-capital.com

Behalve in bedrijven met een track record participeert NPM Capital in jonge, expanderende bedrijven. Per 1 januari 2000 zijn de activiteiten verdeeld over de sectoren Development Capital, MBO/MBI en High Tech/Life Sciences. Internationale samenwerking stelt NPM Capital in staat omvangrijke buy outs en overnames te arrangeren.



Parcom Groep x x x

Parcomventures.nl

Onderdeel ING Groep. Van oudsher is de portefeuille van Parcom gekenmerkt door industriebelangen, maar het aandeel in dienstverlening neemt sterk toe. Parcom gaat uit van een langdurig aandeelhouderschap en een actieve betrokkenheid en stelt uit eigen kring een commissaris ter beschikking.



Paribas Deelnemingen x x x x

[email protected]

Investeert in Nederlandse ondernemingen en maakt deel uit van de BNP Paribas Groep. De internationaal gespreide portefeuille is circa 7 miljard euro groot. Paribas Deelnemingen investeert in kansrijke, niet-beursgenoteerde bedrijven, in vrijwel alle sectoren met uitzondering van onroerend goed en financiële dienstverlening.



Parnib x x x x

[email protected]

Participatiebedrijf van NIB Capital. Parnib richt zich op gezonde en goed geleide ondernemingen die levensvatbaarheid hebben bewezen en die voor een nieuwe fase in hun ontwikkeling staan. Richt zich daarbij op (middelgrote) familiebedrijven, verzelfstandigingen van grote ondernemingen alsmede jonge en kleinere bedrijven die met vernieuwende technologieën een zeer snelle groei doormaken.



Prime Technology Ventures x x x

Ptventures.com

Internationaal fonds dat zich uitsluitend richt op veelbelovende technologieondernemingen in Europa en Israël. Prime Technology Ventures is geïnitieerd door een groep ondernemers en investeerders. Ondernemingen worden onderdeel van de Prime Circle, waarmee zij een beroep kunnen doen op het internationale contactennetwerk.



Rabobank Nederland Participatiemij x x

[email protected]

Focus op alle vormen van bedrijfsopvolging, acquisitie, herplaatsing van aandelen en ook vermogensversterking ter realisatie van bijvoorbeeld een groeitraject. Zoekt commercieel kansrijke en goedgeleide ondernemingen, die hun bestaansrecht bewezen hebben.



Residentie Investments x x x x

055-5260800

Onderdeel Achmea Groep. Residentie investeert in management buy outs en buildups van ondernemingen met een transactiewaarde tot 500 miljoen gulden. Residentie is daarnaast gespecialiseerd in internettechnologie en -toepassingen. Residentie biedt managementexpertise en een internationaal netwerk met partners.



TVI Investments x x x

[email protected]

TVI investeert in complexere situaties, waarbij naast kapitaal ook managementondersteuning en een contactennetwerk van belang zijn. Onder andere grote turn arounds en kleine startups met een hoge groeipotentie (bijvoorbeeld e-commerce).



Vado Beheer x x

[email protected]

Investeringsmaatschappij waarvan de aandelen geheel in familiebezit zijn. Investeert t.b.v. dividendrendement in zowel goedlopende als in startende ondernemingen. Vado opereert als financiële investeerder op afstand.



Waterland Private Equity Investments x x x

Waterland.nu

Richt zich op het verschaffen van expansiekapitaal aan middelgrote ondernemingen in gefragmenteerde groeimarkten ten behoeve van consolidatiestrategieën. Als actieve en gecommitteerde aandeelhouder ondersteunt Waterland het management met industrie-expertise.



Halder Holdings x x

Halder.nl

Investeert in bestaande ondernemingen bij buy outs, buy ins, groei van activiteiten, acquisities en tijdens voorfase bij een beursgang. Halder functioneert tevens als klankbord en adviseur wanneer het gaat om strategie en organisatie.



Oranje-Nassau Participaties x x

020-5677161

Richt zich hoofdzakelijk op investeringen bij grotere industriële of dienstverlenende ondernemingen die voortvloeien uit een strategie gericht op (internationale) groeiversnelling en/of rendementsverbetering gedurende een langere periode.



P3 Technology Partners x

P3techpartners.com

Venture capital-maatschappij gericht op investeringen in de informatie- en communicatietechnologie. Investeringsbeleid kenmerkt zich door een pro-actieve marktbenadering. Zowel het identificeren van investeringsmogelijkheden, als het management van bestaande investeringen is gebaseerd op uitgebreide en continue research van product-marktcombinaties.





Regionaal



Naam Beschikbaar kapitaal* < 0,5 0,5 - 4 4 - 10 10 - 50 > 50

*in miljoenen guldens

Innofonds Twente x x

Innofonds.nl

Innofonds participeert in bedrijven in Twente die innoverende activiteiten ontwikkelen, vanaf het moment dat de producten van de onderneming marktrijp zijn.



MKB & Technof. Flevoland x

[email protected]

Samenwerkingsverband van vijftal fondsen dat zich richt op innovatief mkb in Flevoland; zowel starters, jonge bedrijven als reeds gevestigde bedrijven.



GOM x x

Nvgom.nl

Doelgroep wordt gevormd door Gelderse bedrijven. Daarbij gaat de aandacht speciaal uit naar startende en jonge innovatieve bedrijven dan wel bestaande bedrijven die willen expanderen of zich willen verzelfstandigen. De GOM verschaft niet alleen financiële middelen maar ook een uitgebreid dienstenpakket.

Industriebank



LIOF x x x

Liof.nl

Liof werft buitenlandse investeerders; stimuleert Limburgse bedrijven tot vernieuwing en verbetering; participeert in Limburgse bedrijven en ontwikkelt industrieterreinen. Als ontwikkelingsmaatschappij schuwt LIOF naar eigen zeggen hoge risico’s niet, mits er uitzicht is op een redelijk rendement.



NOM x x x

Nom.nl

De NOM verschaft risicodragend kapitaal en verleent diensten aan ondernemingen in Groningen, Friesland of Drenthe. Daarnaast zijn er stimuleringskredieten en innovatieve kredieten voor (door-)startende ondernemers en/of innovatieve activiteiten.



Ondernemend Twente x

053-4849840

Ondernemend Twente ondersteunt en stimuleert kleine en middelgrote Twentse ondernemingen (geen detailhandel). Mede door samenwerking met de TIB – Stichting voor managementadvies en begeleiding – wordt begeleiding door ondernemers geboden.



OFR x

Ofr.nl

Het OFR verstrekt risicodragend vermogen aan het mkb binnen de regio Rijnmond. In nauw overleg kan een commissaris of adviseur aangesteld worden.



Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij x

Bom.nl

BOM heeft als doelstelling de versterking van de economische structuur in Noord-Brabant. Het participatiebedrijf van de BOM levert daartoe financiering, desgewenst gekoppeld aan advisering c.q. begeleiding en een uitgebreid netwerk in vele industriële sectoren.



Overijsselse Participatie Maatschappij x x

Opm.nl

OPM verstrekt middellang risicokapitaal aan middelgrote, in het oosten van het land gevestigde ondernemingen met een uitstekend continuïteits- en rendementsperspectief. Beschikt over netwerk van ondernemers en zakelijke dienstverleners.



Wadinko x x

Wadinko.nl

Participatiemaatschappij van Waterleiding Maatschappij Overijssel N.V. Met dividend uit aandelen die WMO bezit in Wavin versterkt WMO de regionale economie. Bestaande participaties zijn bedrijven die raakvlakken vertonen met of actief zijn op het gebied van kunststoffen, water- of milieutechnologie.

Tabel: Investeerdersnetwerken

Alleen is maar alleen. Landelijk en regionaal bieden netwerken mogelijkheden om leed te delen en investeerders te interesseren voor je plan.



Thinktank

people.a2000.nl/hvrossum/index.htm

Vereniging van jonge, startende ondernemers die elkaar regelmatig ontmoeten.



Nederlands Centrum van Directeuren en Commissarissen

ncd.nl

Ontmoetingsplaats voor de gevestigde orde.



First Tuesday

firsttuesday.com

Internationaal netwerk van startende ondernemers. Het Britse ict-netwerk First Tuesday, dat ruim 2500 Britse en zo’n 1000 Europese leden telt, kent ook een Amsterdamse tak.



First Wednesday

come.to/1stwednesday

Amsterdamse netwerkclub voor ict-starters en -investeerders. First Wednesday is een by invitation only cocktail: wie wil deelnemen aan het netwerk, moet zich eerst via internet registreren.



Ko-grrls

webgrrls.nl

Webgrrls helpen elkaar om kennis te maken met de nieuwe media. Op informele bijeenkomsten ontmoeten zij elkaar om zakelijke contacten te leggen en meer te weten te komen over nieuwe media.



De 7e hemel

Hemel7.nl

Initiatief van de NeBIB en Stichting Partinvest, ontmoetingsplaats voor business angels en ondernemers.



IPAN

Ipan.nl

Vereniging die zich ten doel stelt kennis, creativiteit en innovatie voor en door professionals in de interactieve media te stimuleren. IPAN organiseert regelmatig activiteiten waaronder sessies met nationale en internationale gastsprekers, workshops en borrels.

Staatssteun

Novem.nl

Novem stimuleert duurzame ontwikkeling van de samenleving op het gebied van energie en milieu, zowel in als buiten Nederland.

Senter.nl

Senter verleent subsidies en kredieten aan ondernemingen die actief zijn op het gebied van energie, milieu en technologie.

Syntens.nl

Innovatienetwerk met vijftien vestigingen door het hele land dat ondernemingen steunt met advies en coaching.

Tabel: Incubators

Incubators verstrekken (een mix van) seed capital, onderdak en advies. De laatste jaren schoten ze als paddestoelen uit de grond, waarbij vooral het bedrijfsleven en universiteiten zich niet onbetuigd lieten. Je weet tenslotte maar nooit waar je zo’n bedrijf nog eens voor kunt gebruiken, en anders is het altijd goed voor je imago.

Naast adviesorganisaties en ict-ondernemingen is er ook een groeiend aantal – meer traditionele – bedrijven dat aan incubators begint. Het is raadzaam om als uitgangspunt te nemen welke onderneming in jouw ogen behulpzaam kan zijn. Informeer eens bij het management of men geïnteresseerd is. Volgens een onderzoek van Berenschot naar het fenomeen Corporate Venturing beschikt ongeveer een derde deel van de grotere bedrijven in Nederland over incidentele of structurele venture-fondsen.



Twinning

Twinning.nl

Petekind van ex-minister Wijers en Roel Pieper biedt kapitaal, advies en dak boven het hoofd van inmiddels meer dan 50 ondernemingen. Vestigingen in Eindhoven, Amsterdam en Enschede.



Zernike Science Park

zsp.nl

Incubator van de Universiteit van Groningen, de gemeente Groningen en enkele publieke fondsen. Nadruk ligt op life sciences en ict.



Lost Boys Incubator

Incubator.nl

Ict en internet-incubator van het gelijknamige internetbureau uit de grachtengordel.



PricewaterhouseCoopers Incubator

pwcglobal.com/nl/dut/main/home

In Groot-Brittannië een partij van betekenis, in Nederland nog in kinderschoenen – aan adviseurs geen gebrek.



CWI

Cwi.nl

Centrum voor Wiskunde en Informatica in Amsterdam zoekt startende mensen met een technische knobbel en gevoel voor ondernemersschap.



Gorillapark

Gorillapark.com

Het Amsterdamse vehikel van Jeroen Mol geldt ondanks tegenslagen nog steeds als een trendy plek om je ei te leggen.



Newconomy

Newconomy.nl

Droom en daad van Maurice de Hond. Aandeelhouders blijven twijfelen, maar de dertig ondernemers die De Hond herbergt werken stug door.



Antfactory

Antfactory.nl

Relatief onbekende internationale incubator met kapitaalkrachtige fondsen achter de schermen. Nu ook in Amsterdam.



The Start-up factory

Thestartupfactory.nl

Incubator in Almere, uitvinders van het concept ‘business in a box’, waarbij de (aspirant)-ondernemer het bedrijf, gefinancierd en wel, krijgt aangereikt. Voor handige ondernemers zonder ideeën.



Rethinq

Rethinq.nl

Incubator van de oprichters van Netlinq, waaronder Frank van Oirschot.



Kickstart Ventures

kickstartventures.com

Europese incubator, beschikt over klein kapitaal om starters op weg te helpen naar venture capitalists – wel advies, géén kantoorruimte.

Facility Center Amsterdam-Zuidoost

Project van ipotentials.nl en netpresence.nl met dak boven het hoofd.



Doublespace

DoubleSpace.com

Amerikaanse incubator, werkt in Nederland samen met VODW Marketing Village



Business-incubator.com

business-incubator.com/nl/index.html

Incubator van Sun Microsystems, Cisco Systems, Oracle en Exodus is nu ook in Nederland actief.



Composite Valley Ypenburg (TCY)

Compositevalley.com

Incubator voor nieuwe materiaaltechnologie bij Den Haag.



TOP-Twente

Uttwente.nl/lg/ondernemerschap

Incubator voor ondernemingen die met ondersteuning van de Universiteit Twente een kennisintensief bedrijf willen starten.



CICICT

Nieuwe incubator voor ict-bedrijven te Delft, onder meer betrokkenheid van de Technische Universiteit.



SOIL

Soil.nl

Incubator van Universiteit Leiden brengt starters, investeerders en wetenschappers samen en helpt ict’ers bij de start.



The @Centre

Centre.nl

Initiatief van Gemeente Maastricht, Universiteit Maastricht en het participatiefonds @Ventures om internetstarters te begeleiden en informal investors aan te trekken.



Amsterdam Science Park

Asp.nl

Bedrijvencomplex aan de Universiteit van Amsterdam, met financieringsmogelijkheden via Tifan.



Webtower

Webtower.nl

Nederlandse incubator voor internetbedrijven in Maarssen, met kantoor in Gent en plannen voor Londen, Edinburgh, Frankfurt.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?

E-mail *

Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Verstuur