Het betalen van belasting is de eerste stap van verantwoord ondernemen. Maar veel multinationals betalen het liefst zo min mogelijk.
Wat is de overeenkomst tussen de Rolling Stones, U2, IKEA, Google en Amazon? Antwoord: ze betalen allemaal belasting in Nederland. Ons land is zeer aantrekkelijk voor bedrijven die geen zin hebben om veel belasting te betalen. Dat komt doordat de Nederlandse fiscus geen belasting heft op royalty’s, zoals inkomsten uit de exploitatie van merken. Multinationals kunnen hiernaast ook gebruik maken van tax rulings. Deze individuele afspraken met de belastingdienst leiden vaak tot een veel lagere effectieve belastingdruk dan de 25 procent vennootschapsbelasting die Nederland kent. Bovendien heeft Nederland met veel andere landen verdragen gesloten tegen dubbele belastingheffing.
Nederland als belastingparadijs
Bijna de helft van de bedrijven in de Fortune 500 heeft in Nederland een of meer bv’s. Volgens een recent gepubliceerd onderzoek van twee Amerikaanse actiegroepen (Citizens for Tax Justice en Public Intererest Research Group) hadden deze bedrijven in 2010 samen 127 miljard dollar in Nederland gestald. Aanzienlijk meer dan in notoire belastingparadijzen als Bermuda en de Kaaiman Eilanden. Toen hierover voorjaar 2013 ophef ontstond, verweerde de toenmalige staatssecretaris van Financiën Frans Weekers zich fel. Nederland is geen ‘belastingparadijs’, benadrukte hij.
Het weerhield de Europese Commissie er niet van om een paar maanden later een onderzoek te starten naar de afspraken die Nederland maakte met Starbucks. Deze Amerikaanse koffieketen raakte in 2012 in opspraak toen bleek dat het in Groot Brittannië jarenlang nauwelijks belasting betaalde. De Starbucks ceo moest zich daarvoor zelfs verantwoorden in het Britse parlement. Het bedrijf koos eieren voor zijn geld en verplaatste het hoofdkantoor van Amsterdam naar Londen.
Openheid van zaken eisen
Ondertussen neemt de publieke verontwaardiging toe. Dat steenrijke multinationals hun belastingplicht ontlopen, terwijl de belastingdruk voor burgers de laatste jaren is gestegen, wordt door veel mensen ervaren als een groot onrecht. Tenslotte betekent het dat deze bedrijven naar verhouding (te) weinig bijdragen aan de staatskas van de landen waarin zij actief zijn.
Op bedrijven wordt steeds meer druk uitgeoefend om openheid van zaken te geven over hun belastinggedrag. Zo was belastingbeleid, samen met circulaire economie en mensenrechten, dit jaar een van de hoofdthema’s van het rapport van de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) over duurzaamheidsprestaties van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Volgens VBDO voert slechts een teleurstellende 16 procent van de Nederlandse beursgenoteerde bedrijven een verantwoord belastingbeleid.
No-brainer
VBDO-directeur Giuseppe van der Helm, tevens voorzitter van de ngo Tax Justice NL, stelt dat belasting vaak niet gezien wordt als een duurzaamheidsthema: ‘Voor veel bedrijven is het een no-brainer; ze willen gewoon zo min mogelijk afdragen. Maar belasting betalen is de tegenprestatie die een onderneming levert aan de samenleving. In die zin is het dus de allereerste stap van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ook het Europese Parlement spreekt tegenwoordig over belastingbeleid in het kader van duurzaamheid. Begrijpelijk, want alleen al in de Europa lopen landen jaarlijks duizend miljard euro aan belastinginkomsten mis.’
Dat nog maar weinig bedrijven een duurzaam belastingbeleid voeren, is volgens Van der Helm niet alleen een kwestie van onwil: ‘Het thema is heel vers. Bij veel bedrijven staat een duurzaam belastingbeleid nog niet op de radar. Daar begint langzaam verandering in te komen. Dat er over het onderwerp gesproken wordt door bestuurders, is een goed begin. Dat betekent dat het niet meer alleen wordt overgelaten aan externe fiscalisten.’
Lage belastingdruk
Multinationals kunnen eenvoudig schuiven met hun kosten en baten. Op papier worden de baten vooral toegeschreven aan landen met een lage belastingdruk en de kosten aan landen met een hoge belastingdruk. Bedrijven zijn niet verplicht om dit gegoochel te openbaren in hun financiële rapportage. Vandaar dat VBDO hamert op het belang van country-by-country reporting, waarbij bedrijven wél inzicht geven in hun verdiensten, kosten en belastingafdrachten per land. Bedrijven als Philips en AkzoNobel doen dit al, maar het gros van de multinationals niet. Van der Helm: ‘Als argument noemen ze dat hun systemen er niet op zijn ingericht en dat het concurrentiegevoelige informatie is.’
Hoog op de politieke agenda
De VBDO-directeur waarschuwt bedrijven dat een duurzaam belastingbeleid op termijn onvermijdelijk is: ‘Dit onderwerp zal voorlopig niet van de politieke agenda verdwijnen. Bedrijven kunnen maar beter beginnen met het aanpassen van hun systemen en hun beleid.’ In politiek Den Haag lijkt ook een andere wind te waaien. Terwijl Weekers ruim een jaar geleden niet vatbaar was voor kritiek op het Nederlandse belastingbeleid, benadrukte minister Liliane Ploumen (Buitenlandse handel en ontwikkelingssamenwerking), tijdens de presentatie van het rapport van VBDO, het belang van een duurzaam belastingbeleid: ‘Nederlandse bedrijven lopen internationaal voorop als het gaat om maatschappelijk verantwoord ondernemen. Daar hoort ook een verantwoord belastingbeleid bij. Het betalen van belasting is een duurzame investering in de ontwikkeling van het land waar een bedrijf actief is.’
Samen met de ngo Oikos en ondersteund door PwC publiceerde VBDO een rapport met tips voor een verantwoord belastingbeleid: Good Tax Governance in Transition. Dit is te vinden op de site van VBDO, waar ook het rapport over de aandeelhoudersvergaderingen kan worden gedownload.
Meer lezen over iMVO:
