Hiërarchie is uit, teams zijn in. Steeds meer bedrijven geloven in de kracht van het team voor meer creativiteit of betere besluitvorming. Maar dat valt in de praktijk nogal tegen. Zeven redenen waarom werken in teamverband geen zin heeft.
Werkt uw organisatie nog niet in teams? Dan loopt u hopeloos achter. Hiërarchie wordt tegenwoordig geassocieerd met trage, ouderwetse organisatiestructuren die niet bestand zijn tegen de eisen van de kenniseconomie. Een ‘dynamische organisatie’ is het ideaal en dat betekent: consensusmanagement, projectgerichte ondernemingen en vooral een ‘platte’ structuur. Weg met vaste functieomschrijvingen, iedereen doet alles in het bedrijf. Werken in teams wordt voorgesteld als een belangrijke succesfactor voor deze moderne organisatie. Doordat werknemers meer eigen verantwoordelijkheid krijgen, zou het creatieve vermogen, de flexibiliteit, productiviteit en het werkplezier tot grote hoogte kunnen stijgen. Allemaal waar, ware het niet dat de meeste teams niet aan de belangrijkste voorwaarden voldoen om te slagen. Zo is een duidelijke taak- en rolverdeling vaak ver te zoeken.
De reputatie van het team heeft vooral te lijden onder de overhaaste afschaffing van hiërarchie. Buitengewoon slordig ingezet, verkeerd begrepen en ook nog eens mateloos overschat, krijgt het teamwerk de ondankbare taak het vacuüm op te vullen dat de hiërarchie heeft achtergelaten. Maar teamwerk en hiërarchie sluiten elkaar niet uit, in tegendeel. Het werken in teams vereist juist een dwingende structuur en een duidelijke regelgeving. Een team heeft tenslotte alleen bestaansrecht als het rendement oplevert en is niet bedoeld als gezellig samenzijn voor medewerkers. En zo bestaan er nog veel meer misvattingen over teams en teamwerk.
1 Hoera iemand anders doet het!
Werken in een team is voor veel mensen aanleiding om ontspannen achterover te leunen: collega’s met meer gevoel voor verantwoordelijkheid zullen immers het werk wel opknappen. Psychologen hebben hier een eigen uitdrukking voor: social loafing. In gewoon Nederlands: meeliften met anderen. Omdat de verantwoordelijkheid voor het resultaat wordt gespreid over een aantal teamleden werken sommige mensen minder hard dan wanneer ze in hun eentje moeten werken. Het valt simpelweg minder op als je minder je best doet in een groep. Vooral als een duidelijke taakomschrijving ontbreekt en teamleden niet worden aangesproken op hun individuele verantwoordelijkheid, zijn het steeds dezelfde mensen die in hun eentje het meeste werk verrichten. En die daar vervolgens onvoldoende erkenning voor krijgen omdat de individuele prestatie in het teamresultaat verdwijnt.
2 De mythe van gelijkheid
In bijna elk team wordt de meer introverte medewerker volledig overschreeuwd door het haantje van de groep, die graag en altijd zijn mening wil laten horen. Een van de grootste misvattingen over teamwork is dan ook het idee dat iedereen in een team gelijk is en evenveel inbreng heeft. Afgezien van uiteenlopende persoonlijkheden is het ook zo dat bepaalde eigenschappen meer status in de groep opleveren. Opleiding, sekse, nationaliteit, zelfs uiterlijk; het bepaalt allemaal welke positie iemand heeft in een team.En dat iedereen over alles mee mag praten, betekent nog niet dat iedereen ook invloed heeft op de besluiten. In de praktijk verdwijnen de meeste voorstellen, concepten en visies die teams hebben ontwikkeld in een bureaula. Slechts een minimum van de ideeën wordt in de praktijk gebracht, omdat slechts een handjevol mensen echt beslissingen kan nemen. En dat is – hoe ouderwets ook – de top van het bedrijf.
3 Het geheel is kleiner dan de som der delen
Het bedrijfsleven doet niets liever dan brainstormen. Elke dag wordt er in Nederland urenlang vergaderd, concepten bedacht en van alles geroepen en driftig opgeschreven. De veronderstelling hierbij is dat het geheel meer is dan de som der delen. De foutieve veronderstelling, wel te verstaan. Onderzoek heeft namelijk aangetoond dat individuen effectiever brainstormen dan groepen. Teamleden bedenken een groter aantal originele ideeën als ze apart zitten dan wanneer ze dat met elkaar doen. Theoretisch gezien zouden teams dankzij de mix van achtergronden en vaardigheden beter presteren dan individuen. Maar de teams in het bedrijfsleven – en dan met name de managementteams – vertonen een opvallende homogeniteit. Blanke mannen, hoog opgeleid, analytisch ingesteld. Als een team homogeen is, worden de meeste voordelen van teamwork meteen tenietgedaan. De oplossingen die homogene teams bedenken zijn doorgaans weinig verrassend of innovatief.
4 De terreur van de consensus
Dat groepen betere besluiten nemen dan individuen is ook een misverstand dat inmiddels door de psychologie uit de weg is geruimd. Teams hebben de neiging om ideeën of besluiten aan te nemen die meteen door de groep worden geaccepteerd. Zeker met een autoritaire bestuursvoorzitter aan het roer ontstaan er al snel clubjes meelopers die niet doorvragen en geen afwijkende mening durven te opperen. Zulke teams zoeken niet het beste idee, maar het idee dat het snelst voor consensus zorgt. En dat terwijl uit onderzoek is gebleken dat inhoudelijke discussies en conflicten juist tot een beter resultaat leiden. Maar ja, wie wil er nou de hele tijd dwars liggen en daarmee het risico lopen als ruziezoeker of impopulaire solist te boek te staan?
5 Er moet ook nog gewerkt worden
Omdat taken niet meer van bovenaf worden opgelegd, is voortdurend overleg noodzakelijk geworden. In de praktijk betekent dat vaak: vergaderen tot je erbij neervalt. Voortdurend zijn de agenda’s volgeboekt met werkoverleg, teambespreking. brainstormsessies en interne presentaties. Alles moet elke dag opnieuw worden besproken, onderhandeld en geëvalueerd. Een veelgehoorde klacht is dat mensen door al dat vergaderen niet meer aan werken toekomen. De frustrerende besprekingen duren eindeloos en aan het eind van het liedje worden besluiten toch weer op de lange baan geschoven. Vergaderen wordt niet eens meer als werk gezien, eerder als een nutteloze bezigheid.
6 Het is helemaal niet leuk om in een team te werken
De bereidheid van de medewerkers om in een team te werken is een van de belangrijkste voorwaarden voor succesvol teamwerk. Probleem is dat veel mensen het helemaal niet leuk vinden om in een team te werken. En dat zijn heus niet alleen contactgestoorde computernerds. Werk is nu eenmaal geen collectieve bezigheid.
Het is zelfs vrij natuurlijk om je eigen lot niet afhankelijk te maken van de resultaten van anderen. Zelfs de grootste voorstanders van teamwerk, zoals de auteurs van de klassieker Het geheim van teams, geven toe dat de individualisten onder ons – en dat zijn er nogal wat – intuïtief geloven dat ‘als je wilt dat iets goed gebeurt, je het zelf moet doen’.Het gaat tegen onze natuur in om op anderen te vertrouwen als het gaat om belangrijke taken in het leven. Uit Duits onderzoek blijkt dat 70 procent van de managers het liefste alleen werkt. Ze staan wel positief tegenover teamwerk, daar niet van. Zolang ze er zelf maar geen deel van uit hoeven te maken.
7 Onvoldoende communicatieve vaardigheden
Cruciaal voor het succes van teams zijn effectieve communicatieve vaardigheden van de leden. Maar daar schort het in de praktijk nogal aan. Het valt dan ook niet mee: je moet in staat zijn anderen te begrijpen, je moet bereid zijn je in een ander te verplaatsen, je moet duidelijke afspraken maken over de omgang met elkaar. En bovendien moet je ook nog eens problemen adequaat identificeren en oplossen.
Eén op één is het al moeilijk om duidelijk over te brengen wat je bedoelt en wat je wil bereiken, nog ingewikkelder wordt het op het moment dat er meerdere mensen bij betrokken zijn. Helemaal complex wordt het als verschillende culturen of nationaliteiten met elkaar moeten samenwerken. Misverstanden, vooroordelen en gebrek aan kennis maken de samenwerking eerder een mijnenveld dan een grote gezellige familie.
Toegegeven, er zijn talloze voorbeelden te noemen van teams die gezamenlijk grootse prestaties hebben bereikt. Maar deze teams hebben in ieder geval twee dingen gemeen: een gemeenschappelijk doel en de noodzaak om samen te werken. We werken wellicht veel in teams, maar worden uiteindelijk individueel voor onze prestaties afgerekend en beloond. We ontvangen geen teamsalaris en krijgen ook geen bonuspunten als we anderen in ons bedrijf helpen hun werk goed te doen. Misschien een brevet voor sociale capaciteiten, maar zeker geen loonsverhoging.
Bronnen
Onderzoek van o.a. Carsten de Dreu, hoogleraar arbeids- en
organisatiepsychologie, Universiteit van Amsterdam.
Het is mooi geweest. Het kantoor is geen pretpark, Judith Mair
Het geheim van teams, Jon Katzenbach en Douglas Smith
