Met macht kun je vaak sneller doelen realiseren. Steeds meer onderzoek wijst er echter op dat macht eerder een vloek is dan een zegen.
Wil je een leider zijn die enthousiast en gemotiveerd wordt gevolgd door je mensen? Dan is macht vooral een handicap. Uiteraard kun je leren leven met deze handicap en ondanks alles gezag ontwikkelen bij medewerkers. Dit gaat echter niet vanzelf. Ons menselijk instinct heeft in deze situatie een voorkeur voor dwang en egoïsme. Leiderschap ontwikkelen terwijl je macht hebt vergt een serieuze menselijke en morele inspanning. Het is wel de moeite waard omdat macht vijf bijzonder belangrijke nadelen kent:
1. Macht maakt egoïstisch
In een wetenschappelijk experiment werkten studenten in groepjes van drie aan een paper. In elk groepje werd een student willekeurig aangewezen om de prestaties van de andere twee te beoordelen en zo de hoogte van hun beloning te bepalen. Hiermee werd een machtsverschil gecreëerd dat veel lijkt op hoe we in organisaties samenwerken. Tijdens het werken kregen de studenten een schaal koekjes als versnapering. Wat bleek: de (willekeurig) aangewezen leider at meer koekjes, at vaker met zijn mond open en maakte meer rotzooi dan de andere twee. Conclusie: macht maakt mensen egoïstisch en asociaal. Deze eigenschappen diskwalificeren iemand als leider.
2. Macht maakt blind voor de gevoelens van anderen
In onderzoek wordt vaak het gevoel van macht gemanipuleerd door deelnemers zich voor te laten stellen hoe het is om heel machtig te zijn of zich in te leven in een machtig persoon. Vervolgens wordt gekeken hoe zij reageren op situaties. In één zo’n experiment werd deelnemers gevraagd een E op hun voorhoofd te schijven op een manier dat een ander de letter kan lezen. Mensen die zichzelf machtig voelden schreven de E echter niet in spiegelbeeld, maar op een manier die alleen voor zichzelf leesbaar was en niet voor de ander. Dit toont hoe macht ons empathiesysteem uitschakelt. En laat empathie nou een voorwaarde zijn voor effectief leiderschap. Iemand kan anderen alleen leiden als hij of zij zich in hen kan verplaatsen. Macht maakt dat eerder onwaarschijnlijk.
3. Macht maakt overmoedig
In een andere variant van voorgaand onderzoek werd mensen gevraagd te gokken op de uitkomst van een worp met een dobbelsteen. De deelnemers mochten als ze wilden ook zelf de dobbelsteen gooien. De deelnemers die zich machtig voelden wilden veel vaker zelf de dobbelsteen gooien, alsof zij zelf de uitkomst van de worp konden beïnvloeden. Ook deze bevinding wordt door veel ander onderzoek bevestigd: gevoelens van macht doen je gevoelens van controle over gebeurtenissen toenemen, vaak naar irrealistische niveaus. De gevolgen hiervan kunnen desastreus zijn. Vele oorlogen, maar ook de huidige bankencrisis, zijn gedeeltelijk te verklaren vanuit de zelfoverschatting van machthebbers.
4. Mensen vinden je minder aardig als je de macht hebt
In een experiment dat we aan de Vrije Universiteit uitvoerden werd het gedrag van studenten en een professor zorgvuldig geregistreerd. Wat bleek: studenten die de professor beoordeelden als iemand met veel aanzien en gezag, spiegelden de professor vaker in haar mimiek dan de studenten die haar als krachtig en dominant zagen. Dit zogeheten ‘spiegelen’ is een sterke indicatie van een positieve relatie. Het is ook een vorm van natuurlijk volgerschap. Als je machtig lijkt nemen mensen niet meer snel iets van je aan, ze zijn gewoon bang voor je. Dat is gehoorzamen en iets wezenlijk anders dan volgen. Dit maakt dominante individuen meestal ook zulke slechte leraren.
5. De machtigen sterven jonger
Iedereen wil macht, maar niemand vindt het leuk als anderen macht over hen hebben. Als je macht hebt zijn er daarom altijd mensen die zich er tegen verzetten (zelfs al gebruik je het niet) of die de macht willen afpakken. Macht is gevaarlijk en dit eist zijn tol. In een studie van de wereldleiders van de 20ste eeuw blijkt dat dictators en autoritaire leiders significant korter leven dan democratische leiders. Ook de geestelijke gezondheid lijdt onder macht. Dictators lijden vaker aan paranoia en andere psychiatrische aandoeningen dan democratische leiders. Macht hebben en behouden is een stressvolle bezigheid die een wissel trekt op onze lichamelijke en geestelijke gezondheid.
Mark van Vugt is hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit en onderzoeker aan de Universiteit van Oxford. Max Wildschut is psycholoog en expert op het gebied van menselijk gedrag in organisaties. Mark en Max zijn de oprichters van het Nederlands Instituut voor Management en Evolutionaire Psychologie (NIMEP).
