‘Mijn ouders vonden dat het anders kon qua voeding en daar ben ik mee behept geraakt’, vertelt Erik Does. Reden voor hem om na zijn studie direct te starten met het verkopen van biologische producten.
Het was tijdens de overgang van reform naar biologisch volgens de ondernemer een mooie uitdaging om in een ontluikende markt iets moderns neer te zetten met producten waarin je gelooft.
‘Reform werd nog weleens weggezet als ‘geitenwollensokkengedoe’, maar het is juist inspirerend dat bedrijven toen al minder materialistisch durfden te denken en meer keken naar de toekomst van onze planeet en toekomstige generaties. We hebben het voordeel dat we, jammer genoeg, steeds meer gelijk krijgen. Het wordt steeds meer bewezen wat slecht voor je is.’
Crises in voedselproductie
De tijdsgeest is veranderd en de bewijslast over de negatieve gevolgen van ons voedselproductiesysteem gegroeid. Tegenwoordig “mag” je zeggen dat pesticiden een zeer nauwe relatie hebben met de ziekte van Parkinson.
Pesticiden, water, obesitas, klimaat, biodiversiteit… het komt grotendeels samen in de supermarkt
Een paar jaar geleden was dat volgens Does nog niet mogelijk. Terwijl in Frankrijk de ziekte ruim een decennium geleden al erkend is als beroepsziekte bij boeren. ‘Dan was er gelijk de bestaande orde die je aanviel en stelde dat alles met technologie of medicijnen is te fiksen.’
Dat is veel te nauw gedacht, meent de algemeen directeur van Udea, de groothandel achter onder andere supermarktketen Ekoplaza. Er zijn veel oplossingen naast elkaar nodig om ons uit de huidige crises te krijgen.
Supermarkt kan het verschil maken
Pesticiden, water, obesitas, klimaat, biodiversiteit… het zijn slechts enkele voorbeelden. Maar wel een rijtje dat grotendeels samenkomt in de supermarkt; voedselproductie speelt immers een cruciale rol en dus kan juist door een supermarkt het verschil gemaakt worden.
Does vat de vertaling van waarden naar de praktijk samen tot duidelijke keuzes maken. ‘Wij doen honderd procent bio, punt.’ Alsook de keuze om de keten van boer tot bord zo kort mogelijk te maken.
Niet alleen omdat goederen de wereld overslepen vanuit CO2-oogpunt niet gunstig is, maar ook omdat het misstanden in de hand werkt. ‘Er komen steeds meer schandalen boven tafel, omdat verantwoordelijkheden weggeschoven zijn.’
Onze inkopers hebben het wel over prijs, maar niet als eerste en ook niet als tweede
Een consument weet dat vaak niet, ziet Does. ‘Daarom proberen we daar via ons winkelblad bijvoorbeeld over te informeren. Zo luchtig mogelijk, maar soms kan dat gewoon niet.’
Samenwerken met telers
Een andere belangrijke keuze is een duidelijke samenwerking aan te gaan met telers. ‘Onze inkopers hebben het wel over prijs, maar niet als eerste en ook niet als tweede. We kijken vooral naar kwaliteit en naar hoe een partij niet voor één tender, maar op langere termijn kan blijven leveren. Dan praat je ineens over heel andere zaken, zoals hoe het land erbij ligt, of er rustgewassen geteeld kunnen worden en hoe we die dan verwaarden.’
Wat is Udea?
Udea is de groothandel, het merkenhuis, de im- en exporteur van biologische levensmiddelen en franchisegever van de biologische supermarktformule Ekoplaza en het in 2019 overgenomen Marqt. Met als zusterorganisatie voor België Biofresh, dat de Vlaamse Ekoplaza’s en het Waalse Färm bedient. In Nederland heeft Ekoplaza ruim 90 winkels.
Om dat laatste praktisch te maken: als een teler als hoofdmoot broccoli levert, dan kan hij in de tijd dat er geen broccoli groeit (en de grond moet herstellen) bijvoorbeeld peulvruchten kweken. Dan kan Udea die voor conserven gebruiken.
Als het om bijvoorbeeld haver gaat, verwerken ze het in de muesli. ‘Daarmee koppelen we teler en producent en ontwikkel je een landschap waarin die teler een inkomen heeft en ook gewoon in Nederland op een extensieve manier zijn bedrijf kan runnen.’
Je hebt als afnemer de portemonnee van je teler in de hand, daar moet je dus goed voor zorgen
Koolstofboeren helpen
‘Je hebt als afnemer de portemonnee van je teler in de hand. Dus daar moet je goed voor zorgen. Wij hebben ook “koolstofboeren” die we financieel ondersteunen, naast de reguliere prijs, om te zorgen dat hun hectares CO2-neutraler worden. Dat ze meer bomen kunnen planten en ruimte krijgen om andere dingen te telen.’
Dat levert volgens Does niet alleen gezondere producten op, maar ook een gezondere leefomgeving. ‘Ik heb een boerengezin gesproken dat ervan overtuigd is dat een familielid ziek is geworden en is overleden door het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen.’
‘Ik weet dat bij meer boeren dit een reden is om biologisch te gaan werken, maar die verhalen zijn lastig de media in te krijgen. Wat ervoor zorgt dat je het als consument kunt blijven ontkennen en niet de stap hoeft te zetten.’
Brug naar de consument
De brug slaan naar de consument door in de communicatie transparant te maken wat de werkwijze is en waarom dit zo wordt aangepakt, is dan ook van groot belang. ‘Hoe logisch we dat ook vinden als burger, zo uniek is het in de praktijk.’
Zoals vaker met dit soort voorbeelden, roept het de vraag op waarom niet iedereen zo te werk gaat. ‘Omdat we niet gelijk doodgaan aan ons huidige voedsel – of beter gezegd vulling. Je wordt er wel langzaam ziek van en dat leidt tot persoonlijke ellende en uitdagingen voor de samenleving. Maar we zijn slecht in staat dit proces te managen.’
Lees ook: Gert van Vugt (Sustainer): ‘Hoe minder we zelf doen, hoe meer impact we maken’
De huidige tijd bewijst eens te meer dat duurzaamheid voor velen voelt als iets dat in de toekomst ligt. De stijgende energierekening is urgenter. De bestedingen aan biologische voeding lopen dan ook terug. Het is nodig om de noodzaak duidelijk te maken, stelt Does, maar als commerciële partij kun je dit niet (te veel) doen.
‘Als wij dat doen, worden we gelijk tot de orde geroepen door de bedrijven waar de meeste mensen hun boodschappen doen. Die hebben een enorme schaalgrootte en daarmee lobbykracht. Dat zie je als consument niet vaak.’
Terwijl burgers er op grote schaal dagelijks door beïnvloed worden, vervolgt hij. En het bijna normaal zijn gaan vinden dat ze overspoeld worden met reclames die heel selectief iets goeds uitlichten en de rest buiten beschouwing laten.
Gevecht tegen gevestigde orde
‘Het systeem moet veranderen, niet een klein deeltje. De burger wil het, de politiek wil het, maar de macht van corporates is te groot. Het is een enorm gevecht tegen de gevestigde orde.’
Biologisch is nu het duurder, maar neem je bijvoorbeeld ook de kosten voor het ontgiften van water daarin mee?
‘Een boel fastfoodketens bij elkaar geven we een chique titel als foodcourt. Dat is iets dat je je burgers niet zou moeten aanbieden en juist tegen wil beschermen’, geeft hij als voorbeeld. ‘Maar aan een consument die drieduizend calorieën eet, verdien je meer dan een die er tweeduizend eet.’
En een oplossingsrichting? ‘Kleine stapjes groot maken. Op wereldschaal stelt het momenteel wellicht nog niet zoveel voor, maar het toont wel aan dat het mogelijk is. Ook richting het bestaande systeem.’
Het statiegeldsysteem voor plasticflesjes laat volgens Does zien dat verandering zeker wel mogelijk is door het goede voorbeeld te geven. ‘Het werd lange tijd tegengehouden met de reden dat het te duur was, maar wij hebben laten zien dat het gewoon kan. En als het over geld gaat en het lukt ons, dan kan geld geen reden meer zijn. Wij zijn de kleinste speler in de hele Nederlandse voedingsketen. Dan is het voor anderen gewoon een keuze om niet voor een meer plasticvrije toekomst te gaan.’
Bio te duur
Ondanks dat het besef over het belang van gezonde voeding groeit, blijft de kritiek dat biologisch te duur is aanhouden. ‘Dat is best frustrerend. Want het is maar net op welke termijn je kijkt.’
‘Nu is het duurder, maar neem je bijvoorbeeld ook de kosten voor alle zorg aan Parkinson-patiënten en het ontgiften van water daarin mee? Dat wordt doorgeschoven en mag vanwege aandeelhouderswaarde niet bij de prijs in berekend worden. Als je vervuiler laat betalen, is biologisch veel goedkoper.’
Kunstje kopiëren
Ondertussen groeit het biologische assortiment bij concurrenten wel. Wat volgens Erik Does daarbij misgaat, is dat het bestaande systeem gekopieerd wordt voor het maken van biologische producten. ‘Niet alleen het product moet anders, maar het hele systeem. Ook hoe je met leveranciers omgaat. Het is makkelijk om een kunstje erbij te doen en daarmee de echte verandering tegen te houden.’
Met het oog op de toekomst zou inperking van het assortiment interessant kunnen zijn, meent Does. Zo biedt Färm, een zusterbedrijf van Ekoplaza op het Franstalige deel van de Belgische markt, een selecter aantal producten dan supermarkten gemiddeld doen. Mede doordat producten die van ver komen niet aangeboden worden.
‘Dat zou een interessante volgende stap kunnen zijn voor andere winkels. Waarbij we de consument goed gidsen door duidelijk te maken waar iets vandaan komt en welke kwaliteit het bijvoorbeeld heeft.’
Maar Does beseft dat niet iedereen daarin mee wil of kan gaan. ‘Ik denk dat wij maximaal vijfentwintig procent van de bevolking kunnen bereiken.’
Lees ook: Volkert Engelsman (Eosta): ‘Het verschil tussen het oude en nieuwe normaal is netjes rekenen’
Een ander kritiekpunt is Does ook verre van vreemd: met alleen biologisch kan je de wereld niet voeden. ‘Niet van de één op de andere dag, maar we zullen wel verder moeten. Ik vraag me altijd af of iemand die zoiets stelt weleens op een stuk reguliere landbouwgrond is geweest waar geen insect meer vliegt en de grond als een soort beton is.’
‘En hoe gaan we dit oplossen? Met torenflats om in te kweken? Dat willen mensen eigenlijk niet horen of zien. Wij investeren ook veel in technologie, zoals een gerobotiseerd magazijn, maar dat moet in dienst zijn van het product.’
Zo wil Erik Does met Udea het systeem veranderen:
- Groothandel Udea en zijn supermarkten als Ekoplaza en Färm maken duidelijke keuzes. De belangrijkste: honderd procent biologisch, zodat er geen twijfel over kan bestaan.
- Louter biologische producten verkopen is volgens Does niet voldoende. Voor echte verandering is ook intensieve en gelijkwaardige samenwerking met telers en producenten nodig.
- Consumenten weten niet altijd wat er in de voedingsindustrie speelt. Daarom is het belangrijk om open te zijn over hoe producten tot stand komen en niet weg te kijken van misstanden.
- Door veranderingen (zoals de inname van plastic statiegeldflessen) gewoon te proberen, toont Udea sectorgenoten die beren op de weg zien dat het kan.
Lees meer interviews met Hemelbestormers:
- Lindy Hensen (PeelPioneers): ‘Circulair zakendoen moet niet te lief blijven’
- Hoe Marco de Boer met reNature boeren helpt overgaan op regeneratieve landbouw
- Jaap Korteweg (Those Vegan Cowboys): ‘Ga ervan uit dat het mislukt. Dat ontlast je enorm’
