Zet geld eens op de tweede plaats en kijk wat je organisatie kan bijdragen in plaats van opeisen.
Stijgende werkloosheid, omvallende banken, pensioenproblemen en zorgen over de kosten van de zorg. Hoe je ook naar de economie kijkt, over één ding kunnen we het eens zijn: we zitten in de shit. En niet zo’n beetje ook. Minstens zo vervelend is dat niemand enig idee lijkt te hebben hoe we hier weer uitkomen. Het kabinet praat alleen over bezuinigen, werkgevers en vakbonden steggelen over een procentje loon meer of minder en intussen gaan de ontslagrondes gewoon door.
Je kunt de ontwikkelingen afdoen als de zoveelste economische crisis, die binnen enkele jaren hopelijk weer overwaait. Zo is het altijd gegaan, toch? Maar zelfs als de economie weer aantrekt, worstelen we wereldwijd nog steeds met dreigende voedseltekorten, watercrises, energievraagstukken en afvalproblemen. Die lossen we niet op met economische groei, we maken ze alleen maar erger.
Contributisme
Aanhangers van het contributisme zien de crisis als het vastlopen van een systeem dat eeuwenlang goed heeft gewerkt, maar inmiddels hard aan vervanging toe is. Ze pleiten voor een andere grondhouding, waarbij het uitgangspunt niet is ‘wat levert het me op’ maar ‘wat draagt ik hiermee bij’. Ron Schel, strategisch adviseur en oprichter van de stichting Contributisme, denkt dat de grondhouding ‘wat draag ik bij’ een noodzakelijk omslag kan brengen in het economisch systeem.
‘Einstein zei het al: je kunt een probleem niet oplossen met dezelfde gedachte die het heeft veroorzaakt. De gedachte die de oplossing voor de crisis blokkeert, is het het profijtbeginsel. We zijn eenzijdig gefixeerd op winstmaximalisatie, en als winst maken niet mogelijk is op kostenbesparing. Maar ook aan efficiëntie zit een grens en die hebben we nu wel bereikt. Als je als organisatie wilt floreren moet je je niet blindstaren op de cijfers, maar nadenken over je maatschappelijk economische functie. Wat is het bestaansrecht van je organisatie? Ik hoor topmanagers vaak klagen dat medewerkers zo weinig betrokkenheid tonen. Maar als je alleen maar met kosten en opbrengsten bezig bent, is dat het logische gevolg. Niemand voelt zich betrokken bij reorganisaties, reductieprogramma’s of bezuinigingsoperaties als niet duidelijk is hoe dit het product verbetert of de klant tevredener maakt. Medewerkers kunnen hun persoonlijke ambitie simpelweg niet meer in lijn brengen met het doel van de organisatie.’
Duurzaamheid, gezamenlijkheid en zingeving
Contributisme gaat uit van duurzaamheid, gezamenlijkheid en zingeving. Niet streven naar nog meer bezit en rijkdom maar naar het verrichten van zinvolle activiteiten die een bijdrage leveren aan de maatschappij. Volgens Schel is de vervuiling van de aarde voor een groot deel te wijten aan de productie van onnodige hoeveelheden goederen, die alleen maar zijn bedoeld om economische groei te realiseren. ‘Producenten willen steeds meer verkopen tegen steeds lagere prijzen. Auto’s kunnen tegenwoordig zeker 10 jaar mee en toch worden we gestimuleerd om elke vijf jaar een nieuwe te kopen. Stel dat ik wél 10 jaar met mijn auto rijdt, maar bereid ben om er twee keer zoveel voor te betalen. En stel dat de producent de helft gaat produceren maar zijn medewerkers hetzelfde salaris geeft. Economisch verandert er niets, dezelfde bedragen gaan rond. Maar de belasting op het milieu is veel lager, en mensen hoeven nog minder hard te werken ook.’ Schel pleit dan ook voor het ontwikkelen van waardevolle producten en diensten, die de aarde niet schaden en ons welzijn werkelijk dienen.
Critici brengen daartegen in dat het principe van bijdragen haaks staat op het recht van de sterkste uit de evolutie. Schel erkent dat. ‘De mens ontwikkelt zich verder. Het profijtbeginsel heeft ons veel gebracht, maar het is een fase die niet langer houdbaar is. De mens gaat verder evolueren. Bijna iedereen realiseert zich dat het op de huidige manier niet verder kan. Mensen die macht ontlenen aan het huidige systeem zullen zich inderdaad verzetten. Maar we gaan naar een fase waarin niet macht maar wijsheid doorslaggevend is. De volgende generatie gaat heel anders werken dan wij nu.’
Geen schaarste maar overvloed
Het grootste verschil tussen het profijtbeginsel en willen leveren van een waardevolle bijdrage is dat het contributisme niet uitgaat van schaarste, maar van overvloed. ‘Economie is als wetenschap gebaseerd op de aanname dat er altijd tekorten zijn. Als je uitgaat van schaarste is het logisch dat je gaat hamsteren, graaien, en er alles aan doet om je eigen positie veilig te stellen. Ik geloof niet in schaarste. Ik denk dat er van alles voldoende is. We moeten alleen beter kijken naar wat we écht nodig hebben en hoe we dat verdelen. Als je erop vertrouwt dat er genoeg is voor iedereen, komt vreedzaamheid en geweldloosheid meteen dichterbij. Conflicten komen vrijwel altijd voort uit de angst dat je iets tekort zal komen.’
Het contributisme gaat ervan uit dat het bijdragebeginsel organisaties een nieuw doel kan geven: geen focus op groei en welvaart maar op continuïteit en welzijn. De Stichting Contributisme brengt professionals het bedrijfsleven, de wetenschap, de kunst, de politiek, de overheid en sociale instellingen bijeen in werkgroepen die in discussie gaan over een praktische uitwerking van ‘geven in plaats van nemen’. Mark my words, hier gaan we nog meer van horen.
Eerdere bijdragen van Marjolein Niestadt over Corporate Compassion:
- Goed doen met je bedrijf, práát erover!
- 2013, het jaar van de betekeniseconomie
- Emotiebewuste mensen werken beter
- Alle bijdragen van Marjolein Niestadt
