Diversiteit is als een groentesoep, zegt dominee Jesse Jackson. Elk ingrediënt voegt iets toe aan een verbeterd resultaat. Maar om iedere groente dezelfde rechten te geven, zijn wel eerst goede wetten nodig. "Als je meewilt in de bus, zit dan naast me, of stap uit."
Op de overloop van de statige trappen van de Amsterdamse stadsschouwburg zit Jesse Jackson even bij te komen van alle media-aandacht. Zijn gelaatstrekken doen vermoeden dat hij de afgelopen dagen een zwaar programma heeft gehad. Ondanks het feit dat zijn management restrictief heeft gereageerd op de belangstelling van de pers, is het driedaagse Europese bezoek van de voormalige discipel van dr. Martin Luther King overladen met debatten, televisieoptredens en interviews.
Maar Jackson mag dan vermoeid ogen, eenmaal op stoom herken je snel een gedreven man, oprecht begaan met het thema diversiteit. Hoewel Jackson inmiddels een publiek en politiek figuur geworden is, prefereert hij nog altijd aangesproken te worden met zijn klerikale titel, reverend.
Dominee Jackson, waar draait diversiteit volgens u in essentie om ?
“De wereld is divers. We moeten leren accepteren dat we in een wereld leven die inmiddels niet alleen meertalig, maar ook echt multiraciaal en multicultureel geworden is. De manier waarop we mensen aantrekken bij bedrijven, onze hiring patterns, zouden daar inmiddels ook een reflectie van moeten zijn. Datzelfde geldt voor onze opleidingsprogramma’s. We kunnen het ons niet langer permitteren in een soort etnische isolatie te leven. We hebben eerst geleerd om los van elkaar te overleven. Nu moeten we iets doen wat ontegenzeglijk lastiger is: echt mét elkaar leven. Samen werken, leven en leren, dat is voor mij de essentie van diversiteit.”
De realiteit toont vaak een ander beeld. Veel organisaties en hun hr-managers houden er een risico-avers en traditioneel beleid op na. Wat is uw advies op dit vlak?
“Europa heeft de oude definitie van diversiteit geaccepteerd, waarbinnen zwart en wit samenleven, maar op een manier van koloniseren en gekoloniseerd worden. Daar zijn wij in de Verenigde Staten inmiddels overheen gegroeid. Wij hebben rijkdom verkregen door goedkope grondstoffen uit Afrika te halen en goedkope arbeidskrachten te importeren uit Azië. Ze kwamen naast elkaar te leven, maar hielden tegelijk vast aan eigen waarden, ingebed in de realiteit van de nieuwe wereld waarin zij aan het werk gingen. Ze brachten kleur, cultuur, -culinaire verrijking en taal, maar tegelijk ook nieuwe uitdagingen."
"Veel landen hier zijn te lang one ethnic group countries gebleven. Frankrijk voor de Fransen, Engeland voor de Britten en Nederland voor de Hollanders, zo leek het adagium. Dat is niet alleen gek, maar ook onnatuurlijk. We moeten leren onze nieuwe buren te zien als toegevoegde waarde en niet slechts als bedreiging. We hebben inmiddels op basis van onderzoek, maar ook in de dagelijkse praktijk ervaren dat isolatie niet gaat werken. Mensen geïsoleerd laten in – geïdentificeerde – zones van armoede en met een gebrek aan educatie creëert een tikkende tijdbom in je midden. Je zou dat als -maatschappij niet moeten willen.”
Maar hoe kunt u beslissers nu echt een stap in de goede richting laten zetten?
“Het begint in mijn ogen allemaal met wetgeving. Een wet die erop toeziet dat immigranten daadwerkelijk worden opgenomen in de samenleving – een Law of Inclusion – en een wet die zich richt op gelijke bescherming vormen het fundament. Het draait vooral om het feit dat het illegaal zou moeten zijn als je je op een bepaalde manier gedraagt ten opzichte van iemand. Dr. Martin Luther King gebruikte hier vaak de metafoor van de busrit. Als je tijdens de rit niet naast je zwarte medepassagier wilt zitten, zou je wellicht het recht kunnen hebben om niet naast mij te zitten. Maar je hebt niet het recht en de positie om mij te laten opstaan. Dus als je meewilt; zit dan naast me of stap uit."
"Als je door wetgeving gedwongen wordt om naast me te zitten, zou je erachter kunnen komen dat de bus nog steeds gewoon naar dezelfde bestemming rijdt en dat het naast mij zitten je niet verandert gedurende de rit! En misschien ervaar je wel dat mijn conversatie niet tegenvalt of je zelfs wat oplevert en dat ik je wil helpen. Rassensegregatie werd in de Verenigde Staten illegaal na 1948. Als gevolg daarvan gaan nu meer van ons samen naar school. Steeds meer werken we samen, sporten we samen en soms trouwen we samen. We delen nu elkaars cultuur. Maar dat ging niet vanzelf. We moesten de wet veranderen. De democratie moest ‘democratiseren’. Dat had impact op ons gedrag en onze attitude. Pas daarna veranderde de cultuur.”
Wat is de rol van onderwijs in dit verhaal?
“Educatie betekent het einde van onwetendheid, van ongegronde angst en van geweld. Los daarvan weet je nooit waar het genie vandaankomt. Je kunt niet bepalen dat talent slechts uit jouw deel van de stad komt. Om een voorbeeld te noemen: in een vierkamerhuis met zes jongens en twee meisjes en twee ouders kan opeens een Michael Jackson huizen. Als je categorieën uitsluit, loop je het risico dat je een genie mist. Alleen al daarom zou je diversiteit moeten omarmen. Wij hebben al het talent nodig om het hoofd te kunnen bieden aan de uitdagingen van deze tijd.”
Hoogleraar Halleh Ghorashi zei onlangs dat de VS als immigrantenland beter gesitueerd is voor diversiteit. Volgens haar kijken wij in Nederland onvoldoende naar wat nieuwe burgers toevoegen. Hoe ziet u dat?
“In de beginfase worden mensen vaak gedreven door angst voor het onbekende. Ze moeten wennen aan nieuwe levensstijlen. Ook Nederland was lange tijd een etnisch eendimensionale samenleving. Jullie hebben de immigranten graag als goedkope krachten, maar niet als naaste buren. Het gaat om het vinden van de toegevoegde waarde in die nieuwe situatie. Dat gaat inderdaad makkelijker als je een immigrantenland bent, zoals wij, waar het afwijken van de norm eigenlijk de norm is.”
Hoe belangrijk is het om als minderheid je aan te passen aan de bestaande meerderheidscultuur of ziet u voordelen of kansen om juist de eigen identiteit te bewaren?
“Het draait om het koesteren en bewaken van je eigen cultuur, zonder daarbij de cultuur van de ander te negeren. Wees je bewust van de gemeenschappelijke noemer in de breuk, maar ook van de verschillen in de teller. Om met een metafoor te spreken: je moet diversiteit zien als een kom met groentesoep. Je hebt een erwt , een boon, maïskorrels en een wortel. Uit elk van hen trek je een stukje van de smaak. Het uiteindelijke resultaat is een verbeterd gerecht. Each is very identifiable and adds to the texture and a better result.”
Loopt uw land nog steeds voor op ons op het gebied van diversiteit?
“Ja, overall gezien wel, maar we zijn er al langer actief mee bezig en hebben nu ook meer wetten op dit concrete terrein om het af te dwingen. Na 50 jaar hebben we eindelijk de Supreme Court-beslissing om segregatie illegaal te verklaren. Dat ging niet zonder slag of stoot. We hadden 10 jaar aan marsen en demonstraties nodig om de Public Segregation Bill erdoorheen te krijgen.”
Wat zou nu uw advies aan Obama zijn?
“Ik wil niet aanmatigend doen. We hebben het hier over de president van Amerika die inmiddels meer dan een jaar bezig is. Aan de ene kant is de psychologische impact van het feit dat wij nu voor het eerst een zwarte president hebben ontegenzeglijk groot, zeker voor de zwarte achterban. En zoals ik al eerder aangaf: er is veel gebeurd op het terrein van wetgeving. Aan de andere kant is het gat tussen blank en zwart daarmee niet in één keer gedicht en nog altijd evident aanwezig. Zwarten worden gemiddeld nog steeds slechter betaald dan hun -blanke collega’s, vinden moeilijker een baan, krijgen lastiger promotie en hebben bijvoorbeeld ook meer moeite om een lening te krijgen. Ook in het Amerika van Obama bestaan discriminatie en sociaal-economische ongelijkheid voort.”
Heeft u nog een laatste advies om ook in Nederland diversiteit te bevorderen?
“Je kunt niet alles alleen doen. Het is van belang dat ouders hun kinderen normen en waarden meegeven van zowel hun eigen identiteit als die van de wereld waarin zij leven. Als de wetgeving goed is aangepast, dan ligt er een basis waarop je verder kunt. Maar het blijft altijd belangrijk dat je ook ondersteund wordt door je omgeving. Je continu blijven afzonderen leidt niet tot verbetering. Wederzijds respect en wederzijdse waardering, daar draait het om!”
Wie is Jesse Jackson?
Hoewel zeker niet onomstreden, geldt Jesse Jackson al jarenlang als een van de bekendste voorvechters van gelijke burgerrechten in de Verenigde Staten. Hij werd 69 jaar geleden geboren als Jesse Louis Burns uit een kortstondige relatie van zijn toen 16-jarige moeder met voormalig profbokser Noah Louis Robinson. In 1943 trouwde zijn moeder met Charles Henry Jackson, die Jesse 14 jaar later zou adopteren.
Na een (onvoltooide) studie theologie werd Jackson in de jaren ’60 een naaste medewerker van Martin Luther King. Toen King in 1968 vermoord werd, stond hij aan diens zijde. In datzelfde jaar werd hij ook tot baptistische dominee bevstigd. Jackson richtte PUSH (People United to Serve Humanity) op in 1974, een organisatie bedoeld om zwarten meer bij de economie te betrekken, en in 1986 werd hij voorzitter van de Rainbow Coalition, een organisatie waarin diverse minderheidsgroepen, vredesactivisten, milieu-organisaties en politieke groeperingen ter ondersteuning van de armen zijn verenigd. In 1996 werden de twee samengevoegd.
In de jaren ’80 deed Jackson ook twee keer een gooi naar het hoogste ambt van de Verenigde Staten. Hoewel het hem zelf nooit lukte die positie te bereiken, toonde hij hiermee wel aan dat Afrikaans-Amerikanen inmiddels een belangrijke politieke factor binnen de Democratische Partij geworden waren. Jackson werd ook bekend door – soms succesvolle – onderhandelingen met de leiders van landen als Syrië, Irak en Cuba over de vrijlating van Amerikaanse gevangenen, en Bill Clinton eerde hem mede hiervoor met de Medal of Freedom, de hoogste civiele onderscheiding in de Verenigde Staten. Hij was ook betrokken bij demonstraties tegen de Irakoorlog. In februari was Jackson eregast op het door het John Adams-instituut georganiseerde diversiteitscongres Hyphen-nation, een verwijzing naar de koppeltekens die in de Verenigde Staten worden gebruikt om de afkomst van mensen aan te duiden, zoals bij ‘African-Americans’.
Lees ook de vorige aflevering over diversiteit met Anne Mulcahy
Interview: Ralf Knegtmans, partner/mede-eigenaar van executive searchbureau De Vroedt en Thierry en auteur van o.a. ‘Toptalent’ (Boom/Sun, 2009).
