Silicon Valley: barsten in een succesverhaal (opinie)

Ik geef het grif toe: ik was altijd een bewonderaar van Silicon Valley. Ik kwam er vaak en graag en schreef boeken over het innovatiesucces van dit hightech Walhalla. Sinds meer dan zeventig jaar voert Silicon Valley – een strook van nog geen honderd kilometer tussen San Francisco en San Jose – alle internationale technologierankings aan die ertoe doen. Een bruisende kweekvijver die een buitengewoon aantal startups tot wereldbedrijven maakte: van Google tot Instagram, van Apple tot Snapchat, van Facebook tot Palantir, van Intel tot WhatsApp, van LinkedIn tot Twitter, van Hewlett Packard tot Netflix, van Uber tot Airbnb.

Bedrijven die de manier waarop we denken, communiceren, werken en ontspannen op ongekende wijze hebben veranderd. Die een immense impact op ons gedrag hebben. Tot in de verste uithoeken van onze aardbol. De iPhone is het icoon van Silicon Valley, Facebook verbindt de wereld en Google graast de globe af. Silicon Valley is een commercieel succes zonder weerga.

Bruisend optimisme

Wat me vooral inspireerde was de cultuur van Silicon Valley. Geen genoegen nemen met het bestaande, groots denken, bruisend optimisme, het beste uit jezelf halen en nooit opgeven. Een cultuur van geven en delen en de wereld willen veranderen. Een cultuur waarin technologie wordt ingezet om de grote maatschappelijke vraagstukken aan te pakken. “To shoot for the moon”.

Een cultuur waar passie de boventoon voert, maar waar je ook mag falen. Met producten die bestaande markten radicaal omverkegelen en nieuwe markten creëren. Dit leidde tot een onafzienbare reeks van innovaties op het gebied van hernieuwbare energie, gezondheid, landbouw, mobiliteit, watermanagement, biotechnologie, en vooral: communicatie.

Ik vond het ecosysteem van Silicon Valley imponerend. Hier wordt bijna de helft van het Amerikaanse durfkapitaal geïnvesteerd, hier zijn de beste universiteiten van de wereld (Stanford, Berkeley) die een stroom van ondernemend talent en slimme ideeën voortbrengen, hier wordt een op de twee startups door eerstegeneratie immigranten gelanceerd, hier willen alle gerenommeerde R&D labs zitten, hier helpen honderden mentoren veelbelovende startups naar de markt, hier speelt de overheid een aanjagende rol.

Duizenden startups die verwikkeld zijn in een niet aflatende strijd om succes. Waaronder ook Nederlandse startups die hun succes aan de westkust beproeven. Als je als techbedrijf wilt meetellen moet je in Silicon Valley zitten, zo luidt de mare. Een geolied ecosysteem dat zijn gelijke niet kent, waarin ondernemerschap gedijt en risico’s niet uit de weg worden gegaan.

Omslag

Deze bewondering is wat mij betreft de laatste tijd behoorlijk omgeslagen. Ik zie ontspoorde ontwikkelingen. Ik zie dat Silicon Valley zijn maatschappelijke boodschap niet langer serieus neemt en de verantwoordelijkheid voor de eigen omgeving verkwanselt. 

De opmars van Big Tech in Silicon Valley heeft tot grove ongelijkheid geleid

Om met dit laatste te beginnen: de opmars van Big Tech in Silicon Valley heeft tot grove ongelijkheid geleid. Het verschil tussen rijk en arm is schrijnend. Het aantal dak- en thuislozen is pijnlijk hoog. In San Francisco geldt een inkomen van minder dan $120.000 inmiddels als een laag inkomen. De gemiddelde huur voor een tweeslaapkamer appartement is $4500 per maand. De mediane huizenprijs in de Bay Area is bijna $1 miljoen.

Huizen in Palo Alto, het epicentrum van Silicon Valley, onder de $2 miljoen, zijn nauwelijks te vinden. Mijn hele schoonfamilie komt uit Silicon Valley, maar geen van de kinderen en kleinkinderen kan het zich veroorloven in de ouderlijke buurt te wonen. De huizenprijzen hebben absurde vormen aangenomen.

Verhuizen

Zeker, de lonen liggen hoog, maar daar profiteert de lagere- en middenklasse niet van. Voor hen zijn de huizenprijzen en de kosten van levensonderhoud niet te doen. Hun lot is verhuizen en reizen over steeds langere woon-werk afstanden. De kwaliteit van de wegen is op het niveau van een derdewereldland, ook als je in je Tesla rijdt. Files worden met de dag langer. Maar liefst een op de twee inwoners van de Bay Area is van plan te verhuizen. 

Big Tech bulkt van het geld maar ze laten de grote sociale problemen in de eigen omgeving links liggen. De veranderingsmantra loopt hier dood.

Silicon Valley prijst zich uit de markt

Silicon Valley prijst zich uit de markt. Beginnende startups zoeken hun heil elders. Silicon Valley heeft nog steeds een puik ecosysteem, maar andere steden liggen op de loer. Austin, Salt Lake City, Raleigh, Denver, Washington DC ontwikkelen zich snel tot concurrerende hightech regio’s. En ook Europese steden (Berlijn, Londen, Stockholm, Amsterdam) doen zich steeds meer gelden. Silicon Valley is niet langer de oppermachtige monopolist.

Het wordt aangevreten door zijn eigen wetten: disruptie van gevestigde posities. De zelfontworpen technologieën maken dat startups zich evengoed elders kunnen vestigen. Voor startuptalent is Silicon Valley gewoon te duur geworden en digitale koffers zijn snel gepakt. 

Het verhaal

Het verhaal van Silicon Valley is bovendien niet meer het verhaal van technologie die de wereld wil verbeteren, dat meer wil geven dan nemen. Dat een missie heeft. Silicon Valley gaat vooral om geld verdienen en durfkapitalisten willen snel resultaat zien.

Langetermijndoelstellingen zijn voor watjes. Maatschappelijke ambities worden vooral met de mond beleden. De grote techbedrijven hebben “technology evangelists” in dienst die het sociale imago moeten opvijzelen. “Changing the world” is een verplicht zinnetje van iedere startuppitch in Silicon Valley die ik bijwoon, maar blijkt meestal losgezongen van de technologie die gepresenteerd wordt. De afstand tussen woord en daad is groot.

We zien dat Big Tech steeds meer moeite heeft om de maatschappelijke betrokkenheid uit te leggen. Facebook ligt genadeloos onder vuur vanwege privacyovertredingen. Onder het mom van klantgerichtheid werd het gedrag van miljoenen burgers nauwkeurig gemonitord en doorverkocht. CEO Mark Zuckerberg slaagde er niet in Europa te overtuigen van zijn goede bedoelingen na het Cambridge Analytica schandaal. 

Belasting ontwijken

De grote techbedrijven zetten daarbij alles op alles om belastingen creatief te ontwijken. Apple kreeg een Brusselse naheffing van 13 miljard euro. De Commissie legde Google een boete van 4,34 miljard euro op omdat het bedrijf misbruik maakte van de dominantie van de eigen zoekmachine. Het bedrijf heeft in 2017 maar liefst 20 miljard euro aan royalty’s via Nederland doorgesluisd naar belastingparadijs Bermuda.

Een Europese “digitaks” zal vroeger of later het licht zien. Verdere Brusselse regulering zal niet uitblijven. En lokale overheden maken zich sterk om paal en perk te stellen aan de uitwassen van Airbnb en Uber, denk aan het effect van massaal rolkoffertoerisme op de leefbaarheid van de Amsterdamse binnenstad.

Kentering

De Valley heeft zich in de eigen staart gebeten

Kan Silicon Valley zich opnieuw uitvinden? In het verleden heeft het dat immers herhaaldelijk gedaan. Misschien. Maar ik ben niet erg optimistisch. De toppositie zal nog wel even blijven, maar de kentering is ingezet. De Valley heeft zich in de eigen staart gebeten.
En Europa? En Nederland? We moeten vooral verder gaan met het uitbouwen van een economie die zich laat voeden door innovatie. En ons startup ecosysteem verder uitbouwen. Maar wel op een duurzame wijze, met een scherp oog voor maatschappelijk belang en de langeretermijn.

Met het koesteren, kortom, van ons Rijnlandse ondernemingsmodel en de cultuur van sociale gelijkheid en gemeenschappelijkheid die daarbij hoort. We gaan Silicon Valley niet kopiëren, we gaan het verbeteren.

Peter Ester is senator voor de ChristenUnie, oud-lector Ondernemerschap en voormalig hoogleraar Arbeidsmarktvraagstukken. Recente boeken: Silicon Valley: Planet Startup. Disruptive Innovation, Passionate Entrepreneurship & Hightech Startups (met Arne Maas), Amsterdam University Press 2016; Accelerators in Silicon Valley. Building Successful Startups, Amsterdam University Press 2017. Dit artikel verscheen, in licht gewijzigde vorm, eerder in Nederlands Dagblad.