Een onderneming is een levend systeem die een bepaalde cyclus doorloopt en voortdurend in ontwikkeling is. Net als de natuur kennen bedrijven verschillende seizoenen: lente, zomer, herfst en winter. Een dienstverlening komt op, groeit, bloeit, bereikt zijn hoogtepunt, waarna onvermijdelijk de neergang wordt ingezet. Veel leiders investeren te laat in innovaties waardoor de onderneming ophoudt te bestaan. Denk aan winkelketens zoals MS Mode, Scheer & Foppen, V&D en Oad Reizen.
#1. Lente (focus = bedenken en ontdekken)
De lente is het seizoen van ontluiking en groei. Doordat de temperatuur oploopt wordt de grond zachter. Zaden ontkiemen en nieuw leven ontspruit. Voor bedrijven is dit het seizoen waar het nieuwe product of de nieuwe dienst opkomt en begint te groeien. Er heerst een gevoel van opwinding en verwachting. Dat heeft aantrekkingskracht op klanten en getalenteerde medewerkers. Er moet flink geïnvesteerd worden om de productie, de marketing en de verkoop op te schalen. De focus in het lenteseizoen ligt op bedenken en ontdekken.
#2. Zomer (focus = bouwen en concretiseren)
De zomer is het seizoen van bloei en rijping. De temperatuur loopt verder op en het aantal zonuren neemt toe. Hierdoor ontstaat een overvloed aan voedsel. Voor bedrijven is dit het seizoen waarin de productie of dienstverlening op volle toeren draait. Productie, logistiek, techniek en ondersteunende diensten ontwikkelen zich tot volwassenheid en de onderneming gonst van de activiteiten. Er wordt voor het eerst winst gemaakt (geoogst). Het succes trekt concurrenten aan die vergelijkbare producten of diensten ontwikkelen. De focus in het zomerseizoen ligt op bouwen en concretiseren.
#3. Herfst (focus = beheersen en reguleren)
De herfst is het seizoen van oogst en veranderingen. De vruchten die in de zomer gerijpt zijn worden nu geoogst. Verder daalt de temperatuur en af en toe steekt er een storm op. Voor bedrijven is dit het seizoen waarin prachtige resultaten worden geboekt en winst wordt gemaakt. Logisch dus dat deze cyclus zo lang mogelijk wordt gerekt. In deze fase worden de eerste tekenen van verval zichtbaar, bijvoorbeeld in het verlies van marktaandeel. Onzekerheid en onrust volgen. Vanwege de toename in concurrentie moet er efficiënter worden gewerkt om nog gezonde marges te kunnen halen. Daarom ligt de focus in het herfstseizoen op beheersen en structureren.
#4. Winter (focus = bewaken en behouden)
De winter is het seizoen van kou en duisternis. De temperatuur daalt verder en de natuur komt tot rust. Soms vriest en sneeuwt het. Op het oog lijkt het alsof alles dood is gegaan. Voor bedrijven is dit het seizoen waarin het verval van het huidige business model voor iedereen zichtbaar is. Er breekt paniek uit. Door het gebrek aan winstgevendheid neemt de urgentie toe voor de onderneming om zich te bezinnen en nieuwe plannen te maken. Bij de juiste randvoorwaarden kan er ruimte ontstaan voor innovaties die een nieuwe groeicurve mogelijk maken. De focus in het winterseizoen ligt op bewaken en behouden.
Wie zelf niet verandert, wordt veranderd
Volgens de Britse psychiater Peter Robertson vinden crises altijd plaats aan de top van een groeicurve. In zijn boek ‘Ontsnappen uit S-catraz’ beschrijft hij deze curve, die de vorm heeft van een S. 
In de lente en zomer wordt er hard gewerkt om in de herfst een optimale oogst te krijgen. Iedere boer weet dat daarna onvermijdelijk een winter volgt. In het bedrijfsleven wordt vaak gedacht dat er onbeperkt kan worden geoogst. Mensen en middelen worden tot het uiterste opgerekt, soms tot over hun natuurlijke limiet. Door deze hebzucht ontstaat er een crisis. Het gevolg is dat er waardevolle activa wordt vernietigd en dat mensen overbelast raken. Hoe dat mis kan gaan hebben we gezien bij de crisis op de financiële markt. Enorme bedragen zijn verdampt en tienduizenden mensen werden ontslagen omdat winst een doel op zich werd in plaats van een middel om continuïteit te borgen.
Succes als risicofactor
Juist succes blijkt één van de grootste risicofactoren als het gaat om strategische vernieuwingskracht. Waarom veranderen als het goed gaat? Onze neiging is om successen uit het verleden te willen continueren. Daardoor gaan we voorbij aan de vereisten van de toekomst. De wijze waarop dit proces zich voltrekt is heel sluipend. Geen mens is zich bewust van het moment dat hij in slaap valt. Op dezelfde manier loopt een onderneming, als het om vernieuwing gaat, het risico dat ze ‘in slaap valt’ en ophoudt te bestaan.
Uitdagingen voor het leiderschap
De primaire uitdaging voor het leiderschap is om het juiste talent op de juiste tijd in te zetten en tijdig te investeren in nieuwe producten of diensten. In de lente en zomer is de onderneming gebaat bij vrijheid en innovatie en zijn er weinig processen. Dit trekt ondernemende mensen aan die hechten aan zelfstandigheid, verantwoordelijkheid en creativiteit. In de herfst en winter is de automatische reactie om de efficiëntie te vergroten en te bezuinigen. Beheersing en controle worden belangrijker om voorspelbaarheid te stimuleren. Het aantal processen neemt toe en dat trekt beheersmatige mensen die gericht zijn op stabiliteit, procedures en regels. Mensen verschillen in de mate waarin ze kunnen bijdragen aan de fasen in de S-curve. Uitvinders en vernieuwers zijn het meest effectief aan het begin van de groeicurve, terwijl beheersers en controleurs veel waarde toevoegen aan het eind van de groeicurve.
Gevaar in crisissituaties
In crisissituaties lopen bedrijven het gevaar een overdaad te krijgen van mensen die gericht zijn op stabiliteit en niet op ondernemerschap. Met name grotere organisaties hebben de neiging om zichzelf in stand te houden door steeds meer controlemechanismen aan te brengen. Hierdoor ontstaat een illusie van beheersbaarheid en maakbaarheid die geen rekening houdt met het ecosysteem waar de onderneming deel van uitmaakt. Hoe meer controle, des te groter de kans dat nieuwe ideeën van medewerkers of klanten worden verstikt. Hoe meer regels, des te sterker de neiging van belanghebbenden om ze te ontwijken. Het gevolg? De noodzakelijke diversiteit om te kunnen innoveren komt onder druk te staan. Echte ondernemers voelen zich steeds minder thuis in het bedrijf, terwijl zij juist hard nodig zijn om een nieuwe S-curve te beginnen.
Verwerkingsvragen
De kunst is om op het hoogtepunt in vernieuwingen te investeren en de neergang om te buigen in een nieuwe groeicurve. Dit vraagt van het leiderschap oog voor diversiteit, verbinding met de klant en gevoel voor timing. Mag ik je uitnodigen om ter afronding een kleine pauze te nemen en na te denken over de volgende vragen:
1) Waar zit ik op de curve qua natuurlijke voorkeur en qua huidige positie?
2) In welk seizoen bevindt mijn onderneming zich momenteel?
3) Wat zijn onze uitdagingen in dit seizoen? Waarom?
4) Welke veranderingen dienen we hiervoor te maken?
5) Hoe kunnen we diversiteit stimuleren en anticiperen op het volgende seizoen?
