Een echte leider weet het juist niét allemaal

De wereld is in transformatie. De coronacrisis heeft de digitalisering versneld en maakt korte metten met oude gebruiken en ingesleten patronen. We ervaren er inmiddels allemaal consequenties van. Waar thuiswerken voor de meesten van ons een uitzondering was, is het nu voor een groot deel van de week de norm. Dat laatste zal post-corona niet meer veranderen.

De snelle ontwikkelingen hebben niet alleen consequenties voor bedrijven en de mensen die daar werken, maar ook voor onze leiders. Ze moeten zichzelf opnieuw uitvinden als ze relevant willen blijven. In de oude en vertrouwde ‘command & control’ cultuur was alles erop gericht om zo veel mogelijk winst en zo weinig mogelijk fouten te maken. Leiders waren bijna almachtig en alwetend. Die wetten gelden niet meer anno 2021. In het nieuwe tijdperk haalt ‘de baas’ zijn gezag uit nieuwe dingen.

Lessen van topvrouw Indra Nooyi

Dat laatste illustreert Indra Nooyi. De voormalig ceo van Multinational PepsiCo, tegenwoordig board member bij o.a. Amazon, heeft duidelijke opvattingen over modern leiderschap. Nooyi stond decennialang hoog in de wereldwijde top 100 van vrouwelijke leiders, naast Angela Merkel en Hillary Clinton. Volgens de in India geboren topvrouw is er een duidelijke transitie zichtbaar in leiderschap.

Tegenwoordig geldt bij bedrijven niet wie de baas is, maar wie het weet mag het zeggen

Op haar hoofdkantoor iets buiten New York spreek ik haar over de door haar gesignaleerde transitie op het vlak van leiderschap. In een groot en smaakvol maar niet overdreven ingericht kantoor. Net als haar kleding; een roze colbert met zwarte rok en elegante, maar niet over the top, sieraden. Nooyi: ‘Toen ik als jonge vrouw bij PepsiCo ging werken, was de ceo iemand die eigenlijk op bijna alle terreinen de meeste kennis en ervaring bezat. Toen ik jaren later zelf ceo werd van dit bedrijf was het gezien de snelle ontwikkelingen onmogelijk om op alle terreinen expertkennis te bezitten.’

‘De ceo is tegenwoordig een eeuwige student die voortdurend moet bij blijven leren en voldoende kennis op alle relevante terreinen dient te bezitten om de juiste vragen te kunnen stellen. Vroeger gold daarbij “wie de baas is mag het zeggen’, maar tegenwoordig is dat principe bij bedrijven vervangen door ‘wie het weet mag het zeggen.”‘

Innovatiecultuur

Het leer- en aanpassingsvermogen van leiders van nu is cruciaal. Ze moeten een cultuur creëren voor innovatie. Het gaat niet langer alleen om winst -en zo min mogelijk fouten maken, maar om een cultuur waar zo veel mogelijk dingen uitgeprobeerd worden. Ceo’s van nu worden niet langer meer alleen afgerekend op het winstgevend en zo efficiënt mogelijk laten functioneren van hun bedrijf, ze zijn tegelijkertijd ook verantwoordelijk voor het creëren van een cultuur waarin innovatie wordt gestimuleerd.

Ze moeten hun analoge bedrijf veranderen in een digitale organisatie en tegelijkertijd ook nog gewoon winst maken. Het draait tegenwoordig dus om exploitatie (winst) en exploratie (innovatie). Het is niet langer of/of, maar en/en. De life cycle van producten en diensten wordt steeds korter. De mogelijkheden die de digitalisering biedt, zorgen ervoor dat de grenzen tussen industrieën en branches vervagen.

Angst voor fouten

Competitie komt nu niet langer alleen van je concurrenten, maar ook van ‘invasieve exoten’ uit heel andere richtingen. Toch blijft deze opgave voor veel leiders van bedrijven een lastige. De ingesleten angst om fouten te maken, is vaak groter dan de drive om dingen uit te proberen en constant te innoveren.

Er is een omslag zichtbaar van macht, naar gezag, naar invloed

Dat brengt ons op het centrale thema van deze column: leiderschap. In mijn definitie is leiderschap een dynamisch sociaal proces binnen een groep om gezamenlijk bepaalde resultaten te bereiken en adequaat te reageren op veranderende omstandigheden.

Maar de gedachten over wat we van een leider verwachten en wat goed leiderschap behelst, variëren in de loop der tijd. We hebben allang geen behoefte meer aan een alwetende en almachtige leider. Als het ooit al draaide om macht, dan is inmiddels de omslag zichtbaar van macht, naar gezag, naar invloed.  En dat laatste past ook veel beter in de context van dit tijdsgewricht waar de leider zelf verworden is tot de eeuwige student van Indra Nooyi.