‘Als je je beweegt, moet je weten waarheen. Als je je niet beweegt, moet je weten waarom.’ Zo begint de Duitse publicist, lector en ondernemer Holm Friebe zijn boek De Steenstrategie. Hiermee biedt hij een ‘tegengif tegen overhaast handelen, naïeve kordaatheid en warrig hyperactivisme’ (ook een citaat uit de inleiding). Ik zet de steenstrategie af en toe bewust in en ik moet zeggen: het werkt. Maar niet in alle gevallen, natuurlijk.
De naam ‘steenstrategie’ verwijst naar een in het oog springende eigenschap van de steen: uit zichzelf komt deze niet in beweging. Dat staat haaks op de gangbare ideeën over leiderschap, zoals ik die op deze plek al eerder benoemde: we zijn gewend dat leiders voor de troepen uit lopen, de weg wijzen, in elke situatie vrijwel onmiddellijk hun richting kunnen bepalen en adequaat reageren op de omstandigheden van dat moment. Nietsdoen is de naam ‘strategie’ in de meeste ogen niet waard.
Kunstvorm
De steenstrategie van Friebe is geen pleidooi voor luiheid, uitstelgedrag of apathie. Het is volgens de schrijver ‘een loflied op de ten onrechte verstoten kunstvorm geen voet te verzetten en de dingen op ons af te laten komen.’ Friebe geeft in zijn boek verschillende voorbeelden van situaties waarin deze aanpak voordelen biedt. Verdwalen is er een van. Je zou het als metafoor kunnen zien voor leiding geven op onbekend organisatorisch terrein.
Uit verschillende bronnen van survivalresearch (echt, het bestaat) blijkt dat in de wildernis het motto ‘Stay put’ verreweg de meeste overlevingskansen biedt. Door – als het maar enigszins kan – te blijven waar je bent en jezelf op die plek in leven zien te houden, vergroot je de kans om gevonden te worden aanzienlijk. Vrijwel niemand kiest echter voor deze optie, met het risico op dood door uitputting tot gevolg. Van de 800 personen die in de loop der jaren in Novia Scotia verdwaalden, pasten slechts twee de steenstrategie toe. Hoeveel mensen dit met de dood hebben moeten bekopen, vertelt Hoebe niet. Wel dat overdreven vertrouwen in eigen kunnen en angst voor gezichtsverlies een belangrijke rol bleken te spelen in deze onverstandige keuze.
‘Handelen moet’
Afwachten heeft weinig prestige. Kijk bijvoorbeeld naar de keeper, bij een strafschop. Statistisch is vastgesteld dat de kans om de bal tegen te houden veel groter is als hij blijft waar hij is. Duikt hij een hoek in, dan is die kans aanzienlijk kleiner. Toch wordt hij verondersteld dat te doen. Een beetje keeper duikt. Stilstaan ziet er niet uit, tenslotte. We zijn geïndoctrineerd door het idee ‘handelen moet’.
Ik twijfel steeds vaker aan de wijsheid van die aanpak. Soms kost het gewoon wat tijd om een vraagstuk goed te begrijpen. Wanneer ik met mijn collega-directieleden bij Twynstra Gudde met zo’n soort kwestie te maken kregen, dan besloten we om geen besluit te nemen. We konden niet alle implicaties overzien of verschilden van mening over de juiste aanpak. We realiseerden ons dat, als we op dat moment een knoop zouden doorhakken, dit geen goede, gefundeerde beslissing zou zijn. Een week later bleek vaak dat het probleem zichzelf al had opgelost, of dat een van ons een nieuw inzicht had opgedaan, zodat als vanzelf duidelijk werd wat we moesten doen. Áls we nog wat moesten doen.
Wu Wei
Veel van onze acties zijn een hoop gespartel, een hoop gehype. Nepnieuws is daar een treffend voorbeeld van. Wanneer je meteen op alles reageert, kun je er ook verschrikkelijk naast zitten. Soms is het gewoon beter even af te wachten. Of om de ‘kunst van de behoudkunde’ toe te passen, zoals collega Martijn Vroemen het noemt. Niet meteen willen reageren en veranderen, maar in stand houden wat goed is en de zaak op z’n beloop kunnen laten.
De taoïsten kennen het grondbeginsel Wu Wei: letterlijk vertaald als ‘niet doen’. Hiermee wordt de wijsheid bedoeld die nodig is om te onderscheiden wanneer je moet handelen en wanneer juist niet-handelen het meest effectief is. Handelen door niet te handelen: wat mij betreft heeft Friebe groot gelijk wanneer hij dat een onterecht verstoten kunstvorm noemt. Ik sluit me van harte aan bij zijn pleidooi voor eerherstel ervan.
