Blockchain, dat was toch iets met de bitcoin? Waarom moeten we daar nu nog over lezen?
Nou, omdat toepassing ervan in de financiële wereld slechts het begin is. De bitcoin was misschien het eerste voorbeeld van wat de blockchain-technologie allemaal vermag, maar zeker niet het enige. Sterker nog: als de voortekenen niet bedriegen, gaat blockchain ons leven nog ingrijpend veranderen. In de energiesector, het transport, het notariaat, overal kan de technologie een behoorlijke revolutie veroorzaken. Tijd dus om voorbij de hype te stappen, en eens goed te proberen de impact van de technologie te begrijpen.
Gezamenlijk grootboek
Eerst maar even terug naar de basis. Blockchain is in 2009 ontstaan als het systeem waarop het elektronische betaalmiddel Bitcoin draait. Simpel gezegd gaat het om een database waarvan heel veel mensen een kopie op hun computer hebben staan. Die database is een grootboek, dus een overzicht van alle transacties. Dat kunnen geldtransacties zijn, maar dat hoeft niet. Ook heel andere informatie kan in het gezamenlijke grootboek opgeslagen worden, zoals patiëntendossiers.
Om het systeem betrouwbaar te maken, zijn een paar principes cruciaal. Om te beginnen is de blockchain openbaar. Iedereen kan het hele grootboek downloaden en inzien. Alle informatie wordt decentraal opgeslagen, dus niet op de servers van een bank of een andere instelling die je maar moet vertrouwen.
Het vertrouwen komt verder van het netwerk. Computers in het blockchain-netwerk zorgen dat transacties correct in een blok terechtkomen en dat nieuwe blokken zich over het hele netwerk van duizenden computers verspreiden. De computers controleren samen of alle informatie klopt, en dat iedereen steeds dezelfde informatie heeft. De consensus daarover tussen de zogenoemde nodes in het netwerk waarborgt de integriteit van het hele grootboek, en voorkomt dat een bitcoin kan worden ge-copy-paste en twee keer kan worden uitgegeven (het is immers een digitaal betaalmiddel).
Het derde principe dat vertrouwen oplevert, is dat niemand informatie kan aanpassen of schrappen. Niemand is eigenaar van de database, dus er is ook niemand die in zijn eentje kan besluiten dat iets wegmoet. Een blok met data dat eenmaal in de blockchain zit, blijft er voor altijd in zitten, onlosmakelijk verbonden met het voorgaande blok in de keten. Geen gerommel achteraf dus. Daardoor weet iedereen zeker dat alles wat in de blockchain zit correct is en correct blijft.
Gedeelde digitale waarheid
De waarde van de blockchain zit hem in deze principes. Blockchain gaat dus niet zozeer over geld, het gaat over een gedeelde digitale waarheid en over vertrouwen. Mensen kunnen er onderling geld en informatie mee uitwisselen zonder dat een vertrouwde derde partij nodig is. Het benodigde vertrouwen komt niet meer van de autoriteit die het systeem beheert, maar ligt besloten in het systeem zelf.
De grote vraag is vervolgens waar je blockchain allemaal voor kunt gebruiken, naast het uitwisselen van ‘cryptografisch geld’. De verwachtingen zijn erg hooggespannen – en spreken elkaar soms zelfs tegen. Sommige enthousiastelingen verwachten bijvoorbeeld dat blockchain zorgt voor een flinke groei van de wereldeconomie, terwijl anderen juist denken dat blockchain een eind maakt aan het huidige kapitalistisch systeem. De blockchain wordt soms zelfs de belangrijkste ontwikkeling sinds het ontstaan van het internet genoemd.
Interessante toepassingen zijn te bedenken voor het beheer van productieketens. De Britse start-up Provenance heeft zoiets net uitgeprobeerd. In een pilotproject werd in een blockchain in elk stadium informatie opgeslagen over vis; van de vangst (via sms’jes van vissers) naar verpakking en transport tot aan de consument (QR-codes op de blikjes). Zo wil het bedrijf de transparantie en duurzaamheid van de visserij verbeteren.
In een ander project is IBM blockchain-platforms begonnen voor internet of things-toepassingen en voor supply chain management. De eerste klant is Everledger, een bedrijf dat de productieketen van diamanten inzichtelijk maakt voor kopers.
Het Rotterdams havenbedrijf werkt op zijn beurt samen met ABN Amro aan een experiment om scheepsladingen die de haven binnenkomen te registreren via een blockchain. De Brits-Amerikaanse expediteur Marine Transport International heeft ook al een blockchain opgezet voor gebruik in het internationale transport. Volgens ceo Jody Cleworth past blockchain hier zo goed vanwege de complexe dataverzamelingen die ontstaan tussen de vele betrokkenen langs de supply chain: havens, verladers, ontvangers, vervoerders en controlerende instanties willen allemaal informatie over de lading opslaan en inzien.
Ook de energiesector kan baat hebben bij blockchain. Gas en elektra werden altijd centraal uitgeleverd en afgerekend, maar dat is flink aan het veranderen. Particulieren en bedrijven nemen energie af, maar kunnen met zonnepanelen ook weer energie terugleveren. In New York is al een project gestart, TransActive Grid, waarbij buren de energie die ze opwekken onderling met elkaar afrekenen via blockchain, dus zonder tussenkomst van een netbeheerder.
De omvang van de bitcoin-blockchain verdubbelt tot nu toe elk jaar
Een beroepsgroep die zich ook zorgen maakt, is het notariaat. Sommige blockchain-voorstanders denken dat het notariaat helemaal overbodig wordt. Waarom zou nog een beëdigd notaris nodig zijn om overeenkomsten te formaliseren? Voor landen zonder betrouwbare kadasters kan dat een uitkomst zijn; de gedistribueerde databases kunnen een goedkope manier zijn om eigendomsgegevens bij te houden.
Besparing tot 20 miljard
De meeste opwinding over blockchain heerst echter – nog steeds – in de financiële sector. Diverse fintech-bedrijven denken razend slimme, winstgevende toepassingen te kunnen bedenken die werken op de bitcoin-blockchain of met een eigen blockchain. De bank Santander zegt dat de bancaire sector met blockchains tot wel 20 miljard dollar zou kunnen besparen. In Amerika hebben 25 banken zich verenigd in een blockchain-startup, R3 CEV.
In Nederland is er ook veel blockchain-enthousiasme. Er zijn al drie bitcoin-congressen georganiseerd en in februari wordt in Groningen de eerste Blockchain Hackathon georganiseerd. Onder de aanwezigen, in elk geval: ING, Exact, provincies, gemeentes, de Kamer van Koophandel, Deloitte, Microsoft en DNB. De Nederlandsche Bank liet tijdens een blockchain-congres in juni weten dat het in de kelder een netwerkje met pc’s heeft opgezet om met cryptocurrencies te experimenteren.
Ironisch als banken aan blockchain beginnen
Gezien de herkomst van de technologie is het niet zo vreemd dat de financiële sector zoveel interesse heeft. Tegelijk is het ironisch dat juist de banken het hardst rennen om de ontwikkelingen bij te houden, aangezien blockchain en bitcoin juist bedacht zijn om hen overbodig te maken.
Critici zeggen dat het onzin is dat banken zich zo storten op blockchain. Banken hébben geen probleem waar blockchain de oplossing voor is, zij zíjn het probleem. Als er iets is dat banken immers niet willen, is een systeem waarover ze geen zeggenschap hebben.
Het gevolg is dat er wonderlijke tussenvormen worden bedacht waardoor de financiële sector toch kan meedoen met de hype. Toepassingen bijvoorbeeld die een beetje blockchain zijn, maar niet helemaal. Organisatieadviesbureau Accenture vroeg onlangs een patent aan op een blockchain die wél achteraf aanpasbaar is door een centrale beheerder. Veel mensen reageerden daar online wat lacherig op. Zoals: ‘Een blockchain die je kunt bewerken… is dat niet gewoon een spreadsheet?’
Ook niet alle fintech-bedrijven storten zich even geestdriftig op blockchain. Zoals Newest Industry, een bedrijf dat werkt aan online fintech-oplossingen en momenteel een online marktplaats opzet waar MKB’ers zich kunnen laten financieren door hun equity liquide te maken. ‘Dat is lastig in het huidige financiële systeem’, aldus directeur Kees Haverkamp. ‘Met onze marktplaats moeten ondernemers dat systeem kunnen omzeilen. Het sluit dus naadloos aan bij de gedachte achter blockchain.’
Desondanks gebruikt het bedrijf geen blockchain voor het project. ‘Met de huidige stand van de techniek is het praktischer om gewoon een applicatie te bouwen met bestaande technieken. We hebben wel flink met blockchain geëxperimenteerd, maar de meeste toepassingen die mensen voor zich zien, zijn allemaal ook zeer goed realiseerbaar met meer gangbare technieken zoals relationele databases.’
Nog weinig echte blockchaintoepassingen
Wie kritisch kijkt, moet inderdaad toegeven dat er nog maar weinig échte toepassingen zijn. Bitcoin is voorlopig de enige toepassing die het prototype-stadium voorbij is. Sceptici houden blockchain nog steeds voor een oplossing die op zoek is naar een geschikt probleem. Zij wijzen op de hindernissen die een praktische toepassing van het briljante concept in de weg staan.
De belangrijkste hindernis is de omvang. De twee belangrijkste blockchains, Bitcoin en Ethereum, groeien namelijk als kool. En dus ook het aantal transacties dat moet worden bijgeschreven. De omvang van de bitcoin-blockchain verdubbelt tot nu toe grofweg elk jaar. Drie jaar geleden was het hele bestand nog 10 gigabyte groot; wie de blockchain nu wil downloaden, heeft ten minste 85 gieg vrije schijfruimte nodig. En over een maand 3,5 GB méér, want dat is hoe snel de hele database groeit, dankzij de 200.000 transacties die gemiddeld elke dag worden toegevoegd. Behalve een flinke harde schijf is ook een serieuze internetverbinding dus een vereiste. Het verkeer met de andere knooppunten in het netwerk kost zo’n 400 gigabyte of meer per maand.
Bitcoin portemonnee
Lykle de Vries, ‘social enterprise whisperer and bitcoin evangelist’, erkent dat de omvang van de blockchain een probleem begint te worden. ‘Een full node zou je niet op je smartphone kunnen draaien, maar een wallet om iets mee te betalen kan gelukkig wel.’
‘Als je een kopje koffie wil afrekenen is 10 minuten wachten niet praktisch’
Zulke bitcoin-portemonnees zijn lichtgewicht applicaties die op een vereenvoudigde manier transacties kunnen doen. Ze vertrouwen daarvoor op de betrouwbaarheid van het netwerk. ‘Ik denk dat we uiteindelijk toegaan naar verschillende soorten transacties met verschillende mate van betrouwbaarheid. Nu moet je nog 10 minuten wachten op zekerheid dat je transactie is opgenomen in het blok. Vaak is dat geen probleem, maar als je een kopje koffie wil afrekenen is het niet praktisch.’
De macht aan de super-blockchain-gebruiker
De omvang vormt op die manier nog een ander gevaar voor blockchain. Als de meeste nieuwe gebruikers ervoor kiezen alleen een lightweight client te installeren, kunnen ze wel transacties in de blockchain zetten, maar doen ze zelf niet mee aan de controle en het bijwerken ervan. Als heel veel gebruikers dat overlaten aan een kleinere groep super-gebruikers, krijgen die meer macht. De decentrale database is dan ineens niet zo decentraal meer, terwijl dat toch de belangrijkste garantie is voor de betrouwbaarheid.
Nog een probleem dat verdere groei van blockchain belemmert, is dat nieuwe informatieblokken niet groter mogen zijn dan 1 MB. Die limiet is in 2010 ingesteld om spam en hackersaanvallen tegen te gaan. Dat betekent dat er een maximumaantal transacties per blok opgeslagen kan worden, wat ook weer zorgt voor een maximum van zeven transacties per seconde. Steeds meer transacties moeten daardoor langer wachten op bevestiging, waardoor het systeem als geheel flink trager wordt. Als bitcoin wil uitgroeien tot serieus betaalmiddel, dan moet het de snelheid benaderen van Visa en Paypal. Die bedrijven kunnen duizenden transacties per seconde verwerken.
Stammenstrijd
Over de vraag of de block-grootte dan maar weer verhoogd moet worden, woedt al 2 jaar een stammenstrijd die de blockchain-gemeenschap zo splijt dat het wel ‘Bitcoins constitutionele crisis’ wordt genoemd. Inmiddels wordt hard gewerkt aan nieuwe technieken die de impasse kunnen doorbreken.
Met al die fundamentele problemen is het verwonderlijk dat er toch zoveel vertrouwen is in blockchain. Paul Bessems bijvoorbeeld, zelfverklaard thought leader, pionier en ‘blockchain consultant’, bepleit een nieuwe organisatiestructuur: blockchain-organiseren. Hij baseerde het concept op de uitgangspunten die de stichters van blockchain hanteerden. ‘Blockchain moet je zien in een breder kader, breder dan alleen technologie’, vindt hij. Bessems geeft toe dat hij graag aansluit bij alle aandacht. ‘Je zou het opportunistisch gedrag kunnen noemen. Het is zoals Victor Hugo zei: ‘Niets is krachtiger dan een idee waarvoor de tijd rijp is.’ De tijd is nu rijp om dingen fundamenteel anders te gaan organiseren.’
Soms is blockchain als ‘skiën met een tractor’
Volgens Kees Haverkamp is blockchain dan ook een hype die ertoe leidt dat mensen toepassingen gaan bedenken die niet voor de hand liggen. ‘Als je een enorme fan bent van tractoren en je wilt op wintersport met de tractor, dan kan dat. Het is duurder, langzamer en je bent hartstikke moe als je aankomt, maar het kán. Ik zou zelf liever een stationwagen pakken, dat werkt beter. Maar ja, iedereen is nu ineens fan van tractors.’
De verwachtingen zijn hooggespannen – en spreken elkaar soms tegen
Volgens Haverkamp zijn het gewoon ‘opportunistische investeringsmaatschappijen en banken die achter een hype aanrennen’. ‘De gedachte achter blockchain vind ik te gek, maar ik ben een nuchtere Brabander. Ik moet 23 mensen salaris betalen en dat gaat niet met luchtfietsen. Daarom wachten wij ermee.’
Lykle de Vries gelooft dat de gouden tijd voor blockchain vanzelf komt. ‘Blockchain en bitcoin volgen gewoon de hype-cycle van Gartner, net als internet en de mobiele telefoon dat deden. Eerst weet niemand ervan, dan komt het in het nieuws en stijgen de verwachtingen immens. Dan valt het tegen, en weer 2 jaar later zie je toepassingen. We zitten nu in het piekjaar van blockchain. Volgend jaar hoor je overal dat het toch te moeilijk is of te duur, en: ‘we krijgen het in onze bedrijfstak niet voor elkaar’. Maar daarna zie je dat het ineens toch overal nuttige toepassingen heeft gekregen.’
