De man van begin vijftig, werkvoorbereider bij een regionaal bouwbedrijf, hoefde ik maar één onschuldige vraag te stellen (‘hoe gaat het zo’n beetje bij jullie ?’) voordat hij zowat een half uur lang leegliep. Er deugde zo ongeveer niets aan het familiebedrijf waar hij al sinds zijn twintigste in de ondersteuning werkte.
Negatief
Ik besloot hem zijn gang te laten gaan, het vrijelijk te laten vloeien. Nou, dat deed het. De hoogste baas was een soort Alfa die een kringetje ja-knikkers om zich heen verzamelde. ‘En die rijden in de dikste auto’s, de regelingen gelden kennelijk niet voor hen. Veel te veel baasjes bij elkaar, een waterhoofd!’ Hij zelf had twee bazen die hem tegenstrijdige opdrachten gaven.
Van de eertijds familiare sfeer was weinig over. Je moest enorm op je tellen passen. ‘De helft van de lui die het echte werk doen is bezig te vertrekken.’ Het ging maar door. Toen ik hem na deze katharsis droogjes vroeg waarom hij zelf nog op de loonlijst stond, bleef het even stil en keek hij verwilderd rond, gestoord in zijn litanie. ‘Tja, ik ben een loyaal iemand.’ ‘Een trouwe hond’, vulde ik aan. ‘En het is ook best een mooi bedrijf, altijd geweest, zo tastbaar wat je tot stand brengt. Ik heb hier de kans gekregen mezelf op te werken’.
Er zullen ups en downs geweest zijn in die ruim dertig jaar, bracht ik in. ‘Wat dacht je! Fijne jaren, maar ik heb ook een burn-out gehad onder een vreselijke vent die nog lange vingers bleek te hebben. Ik ben minstens twee keer gepasseerd voor een promotie zonder fatsoenlijke uitleg.’ Maar nooit op het punt gestaan om te vertrekken? ‘Zeker wel, meerdere malen een mooie aanbieding gehad, maar die laten lopen. Mijn vrouw is ook meer van de zekerheidjes’. Die laatste kom ik vaker tegen: bij de uitleg van minder moedig gedrag is moeder de vrouw een fijne zondebok.
Mopperen
Ik gaf het gesprek een filosofische wending en wees op een spreuk van Sartre aan de muur: U Bent Uw Keuzes. ‘Als je kiest – en ook blijven is kiezen – voor een langjarig dienstverband dan horen daar vreugdevolle momenten maar ook blauwe plekken bij, tenminste, als je net als jij iets wilt bereiken. Je hoort tot de ruggengraat van je organisatie, een solid citizen.’ Een vaderlijke dooddoener, maar wel een die zijn ergernis in perspectief plaatste en openingen bood.
Jos’ (laten we hem zo noemen) leidinggevende noemde hem ‘nogal negatief, niet goed voor de sfeer op de afdeling en iemand met altijd een ja-maar.’ Hij leek de knoppen bij Jos niet meer te kunnen vinden, was er wel een beetje klaar mee.
Voor managers die snel resultaat willen zijn de Jossen een allergiefactor vijftig.En toch zit hem bij de Jossen de kneep, de kunst van echt leiderschap. Het is makkelijk genoeg om de snelle Carla’s en Marco’s voor een project te winnen maar bij Jos ligt de sleutel, Jos ís het bedrijf.
Mopperen is immers een – matig effectieve – vorm van oprechte betrokkenheid. Het gaat er om deze moppersmurfen te onderscheiden van de verzuurde cynicus; die is inmiddels onverschillig geworden en dient het pand te verlaten. Jos is goud waard, verdient erkenning, want Jos:
• is een opinion leader bij de koffie-automaat
• is een blijvertje, hoort bij de binnenste schil (Carla en Marco niet)
• is een waardevolle kritische toets op al te hoogdravende ideeën
• mag niet afglijden naar de categorie zwartkijkers
Respect
Mik niet op zoiets als vriendschap of genegenheid, wel op wederzijds respect: negeer het gemeier, maar niet Jos zelf. Negeer het óf draai het om: ‘Ik hoor je kritiek Jos, werk die eens uit naar een positief, haalbaar voorstel.’ Geef Jos onverwacht het woord in een meeting: ‘Ik ken je bezwaren, hoe kunnen we er desondanks iets moois van maken?’ Zet hem als contragewicht in een project en beschouw hem als representant van de lerende organisatie: ‘Jos, dit is vast al eens eerder geprobeerd, wat waren toen de lessen?’ En (dit is randje manipulatief) probeer de Jos 2.0 in de OR te krijgen. Werp de eerlijke vraag op: ‘Jos, hoe kunnen de laatste vijftien jaar van je loopbaan wat jou betreft mooie jaren worden?’ Bedenk: Jos is de ultieme toetssteen van jouw leiderschap.
