Laatst heb ik vol interesse geluisterd naar een lezing van Miriam van Reijen, overtuigd Stoïcijn en docente aan de Internationale School voor Wijsbegeerte in Leusden. In mijn ogen zijn de theorieën van de Stoïcijnen actueler dan ooit. Het Stoïcisme wordt vaak verward met onverschilligheid, maar niets is minder waar. Het roept vooral op om je niet druk te maken over zaken waar je toch geen invloed op kunt uitoefenen. Als je dat doet, betekent het dat je geen tijd kwijt bent aan gezeur, geklaag, jaloezie of veroordelingen én daarmee energie overhoudt om je te richten op datgene waar je wel invloed op hebt.
Het is dus een actiegerichte filosofie. Zoals de Romeinse Stoïcijnse filosoof Epictetus in de eerste eeuw na Christus al zei: ‘Geef me de moed te accepteren wat niet in mijn vermogen ligt, de kracht om alles te doen wat wel in mijn vermogen ligt en de wijsheid om tussen die twee onderscheid te maken.’
Rationele Emotieve Therapie
Om maar eens wat dieper op deze uitspraak in te gaan: hoeveel tijd zijn we niet kwijt aan ons druk maken over allerlei zaken die buiten onze invloed liggen? De Stoïcijnen zijn de grondleggers van de Rationele Emotieve Therapie (RET) van Albert Ellis, die vaak Epictetus aanhaalt. De basis van RET: het zijn onze gedachten die de werkelijkheid verstoren, niet de actuele gebeurtenis. En het mooie is, emotie verraadt de normatieve gedachte die je hebt.
Een voorbeeld: er is een file om 11 uur op woensdagochtend, en omdat ik de RET goed beheers (en Stoïcijn wil worden), maak ik me niet druk. Tenminste, ik zeg tegen mezelf dat er niets aan te doen is en dat ik het niet erg vind. Als er zich toch een emotie bij mij opwerpt omdat de file wel erg lang duurt, zit daar waarschijnlijk een normatieve gedachte achter: ‘Waarom sta ik nu juist in deze file en waarom duurt die zo lang – dat is toch niet normaal op een woensdagochtend om 11 uur en hoeft mij toch niet te overkomen?’
Actiegerichte emoties
De echte Stoïcijnen kunnen in deze situaties hun gedachten dusdanig sturen dat er geen enkele emotie opkomt, en als er al een emotie opkomt dan is dat een prettige of een actiegerichte emotie. Zoals ‘nu heb ik tijd om een goede podcast te luisteren of eens even over iets anders na te denken’.
Nu is een file een makkelijk voorbeeld, maar we hebben de hele dag allerlei emoties die het gevolg zijn van gebeurtenissen. Waarom zit ik in deze saaie vergadering, waarom kan de buurman wel twee keer per jaar op wintersport en ik niet, waarom voel ik me gedwongen om zo hard te werken, waarom overkomt mij deze tegenslag en ga zo maar door. Hier komt het element wijsheid uit Epictetus’ uitspraak aan te pas om eens goed bij je zelf te rade te gaan waar deze emoties vandaan komen en hoe daar mee om te gaan.
Vreugdevol leven
Wat dat betreft kan ik je het Boek van de vreugde aanraden – een weergave van een ontmoeting van een week lang tussen Desmond Tutu en de Dalai Lama. Zij geven antwoord op de belangrijke vraag hoe we een vreugdevol leven kunnen leiden ondanks het verdriet en de tegenslagen die bij het leven horen. Twee wijze mannen waar je een hoop van kunt leren, zeker als het om het omgaan met emoties als angst, frustratie, verdriet, wanhoop, afgunst, lijden en verdriet gaat.
P.S. Leestip:
‘Stoïcijnse levenskunst: evenveel geluk als wijsheid’ van Miriam van Reijen
‘Het boek van de vreugde’ – De Dalai Lama, Desmond Tutu met Douglas Abrams
