Soms is het nuttig om over de grenzen te kijken voor een frisse blik over een lang slepende discussie. Neem die over parttime werken. Zweden geldt bij uitstek als een land met een vriendelijk klimaat voor werknemers. Als daar wetenschappelijk onderzoek wordt verricht naar de ervaringen met parttime werken, kan dat interessant zijn voor de Nederlandse werkvloer. Want Zweden zal ongetwijfeld veel meer ervaring hebben met parttime werken. Toch?
Parttime werken iets makkelijker in Zweden
Dat valt te bezien. In Nederland werkt een kwart van de vrouwen parttime, en iets meer dan tien procent van de mannen, volgens het CBS. Veelgehoorde argumenten om niet parttime te gaan werken, zijn het verminderen van inkomen of carrièremogelijkheden. Een belangrijke reden om het wel te doen, is het gebrek aan kinderopvang of onvoldoende flexibiliteit om werk en kinderen te combineren.
De mogelijkheden voor deeltijdwerken zijn in Zweden inderdaad iets gunstiger. Discriminatie van parttimers is er wettelijk verboden, ze moeten evenveel opleidingen en carrièrekansen krijgen als fulltime werkenden. Bovendien is er voldoende door de overheid georganiseerde kinderopvang voor ouders, waardoor papa en mama gewoon fulltime kunnen blijven werken.
Toch heeft maar 13 procent van de mannen en 34 procent van de vrouwen in Zweden een parttime contract. Dat is niet eens zo gek veel meer dan in Nederland. Dat komt doordat de cultuur wel degelijk gericht is op fulltime werken. Alle sociale voorzieningen zijn geënt op een voltijdbaan, waarmee dit een belangrijke (financiële) stimulans is om dat ook te blijven doen.
Motieven voor parttime werken
Over de motieven waarom mensen parttime gaan werken wordt in Zweden, net zoals bij ons, al decennialang gedebatteerd: gezondheidsklachten, mantelzorg, de combinatie met een opleiding, ander werk of vrijwilligerswerk, of het verminderen van stress.
Toch maakt de Zweedse situatie het bestuderen van de motieven waarom mensen parttime gaan werken heel wat transparanter dan in andere landen. En daarom hebben Jörgen Larsson, Sofia Björk en Erik Lundberg, verbonden aan de Universiteit Göteborg en Chalmers University, daar ook jarenlang onderzoek naar gedaan.
Fulltime werken bleek fysiek en mentaal te veeleisend
De stad Göteburg gaf de onderzoekers bovendien een unieke kans: in 2015 kregen alle 50.000 ambtenaren de keuze om fulltime of parttime te werken. Voor die tijd was dit alleen mogelijk voor studenten of ouders met jonge kinderen.
Fulltime werken is te veeleisend
Bij ruim 3.300 medewerkers van de gemeente Göteborg werden in een eerste onderzoek hun motieven om de stap naar deeltijds werken te zetten nader onderzocht. De belangrijkste reden om korter te gaan werken: fulltime werken is fysiek of mentaal te veeleisend.
De onderzoekers noemen dat problematisch, deeltijds werken met als reden het hoofd te kunnen bieden aan een veeleisende werkomgeving. De kosten van deze coping-strategie zijn immers voor rekening van de parttimer, die het inkomen ziet dalen. De werkgevers zouden juist meer inspanningen moeten doen om de werkdruk aan te passen en voor meer flexibiliteit en autonomie te zorgen, opperen ze. Werk moet dus duurzamer en meer op maat worden georganiseerd. Dat zal ook heel wat ziekteverzuim kunnen voorkomen.
Wie deeltijds werkte, gaf aan meer tijd, meer energie en een betere gezondheid te hebben
Verder onderzoek onder bijna 1000 ambtenaren van Göteborg, dat recent is vrijgegeven, keek naar de effecten van parttime werken. De ambtenaren die deeltijds werkten, gaven aan meer tijd, meer energie en een betere gezondheid te hebben. Meer dan de helft gaf aan voldoende energie te hebben om efficiënt door te buffelen tot het einde van elke werkdag.
Hoewel sommige deelnemers wel stress hadden over hun lagere inkomen, zei de overgrote meerderheid over het algemeen meer welzijn en een betere balans tussen werk en privéleven te ervaren als parttimer.
Managers worstelen met invulling
Je zou verwachten dat het management in Göteborg niet zo happy is met al dat parttime werken, maar het tegendeel is waar. De leidinggevenden hebben natuurlijk de uitdaging om het werk te herverdelen, maar dat gebeurde in de praktijk toch weinig. Slechts 13 procent van de managers koos voor het aannemen van extra mensen.
De oplossing kwam er meestal op neer dat de parttimer zijn of haar werk anders organiseerde. Veertig procent plande het werk slimmer in en stelde meer prioriteiten. Daarbij werd ook rekening gehouden met de collega’s. 21 procent verplaatste zijn of haar vakantiedagen naar periodes waarin het minder druk was op het werk.
De visie van de managers: wat goed is voor de medewerker, is ook goed voor de organisatie
Toch gaf 19 procent van de deeltijdwerknemers aan zich gedwongen te voelen om harder te werken, kortere pauzes te nemen of onvrijwillig over te werken. 11 procent koos ervoor om bepaalde taken gewoon niet meer uit te voeren. Dit met steun van het management.
Meer voordelen dan nadelen over deeltijd werken
Waar de managers vooral mee worstelden, was het plannen van het werk en het telkens voldoende mensen hebben om dat uit te voeren. Ook iedereen bijeenkrijgen voor bijvoorbeeld opleidingsdagen en vergaderingen bleek niet eenvoudig. Het managen van het werk en de interne communicatie was complexer geworden.
Ondanks deze nadelen waren de meeste managers positief over deeltijds werken, concludeerden de onderzoekers. ‘Het verbaasde ons dat managers parttime werken ook zo positief beoordelen. Hun visie was in het algemeen dat wat goed was voor de medewerker, ook goed was voor de organisatie’, zegt Jörgen Larsson, onderzoeker aan de Chalmers University of Technology, die het onderzoeksproject leidde.
78% van de deeltijdwerkers vond de gemeente een aantrekkelijke werkgever
Een van de belangrijke voordelen die de managers aangaven van parttime werken, was het behouden van hun werknemers, vooral in beroepen die kampen met een tekort aan arbeidskrachten. Wat overigens ook bevestigd wordt in het onderzoek: 78 procent van de deeltijdwerkers vond de gemeente een aantrekkelijke werkgever.
Ook zagen de managers het deeltijds werken als een goede manier om het ziekteverzuim te verminderen. Minder kans op (langdurig) ziekteverzuim vonden ze dan ook belangrijker dan de nadelen van het organiseren van parttime werken. Ook omdat het oplossen van de problemen die ontstaan doordat collega’s kort of langdurig uitvallen door ziekte, heel wat minder eenvoudig is.
