Vriendjespolitiek, machtsmisbruik, intimidatie, pesterijen – het zijn slechts enkele voorbeelden van de vele manieren waarop jaloezie zich manifesteert. ‘Je kan het zo gek niet bedenken’, zegt Laura Willemse, voorzitter van Stichting Pesten op de Werkvloer. ‘Concrete voorbeelden zijn het uitsluiten, negeren of belachelijk maken van collega’s, het veranderen van computerinstellingen of het kwijtmaken van belangrijke dossiers. Zelfs fysiek treiteren komt voor.’
Jaloers gedrag
Enige nuancering is hierbij wel op zijn plaats. Willemse: ‘Jaloezie is een emotie, een reden voor het vertonen van bepaald gedrag. Je moet het dus vooral zoeken in de intentie van de ‘dader’.
Niels van de Ven, hoofddocent aan Tilburg University, doet onderzoek naar die motiverende kracht van jaloezie. ‘Vanuit de psychologie maken we een onderscheid tussen jaloezie en wat in het Engels envy heet’, legt hij uit. ‘Bij jaloezie ben jij eigenlijk beter af dan een ander, maar ben je bang dat kwijt te raken aan die ander. Een typisch voorbeeld is de angst dat je partner er met een ander vandoor gaat.’
Bij envy, in het Nederlands vertaald met afgunst of benijden, is de ander juist beter af, verduidelijkt Van de Ven. Je voelt dan afgunst naar die ander vanuit de frustratie dat je minder goed af bent. Bij afgunst activeer je gedrag dat erop gericht is het probleem op te lossen door de ander ‘neer te halen’ of te beschadigen. Dat zorgt ervoor dat de ander niet langer beter af is.
Bij benijden zorgt juist de frustratie dat een ander beter af is voor een motivatie om het zelf beter te doen. Wat precies envy oproept, is afhankelijk van het individu. Voor de een zal het status of geld zijn. Voor de ander het krijgen van waardering of het mogen doen van een bepaald type werk.
Gezonde emotie
Hoewel afgunst dus vaak als iets negatiefs gezien wordt, hebben alle emoties een duidelijke functie. We worden boos omdat we denken dat iemand onze doelen blokkeert. Of we zijn bang voor iets dat ons kan schaden. Van de Ven: ‘De emotie zet ons dan aan tot gedrag dat kan helpen. Bij angst kunnen we ons bijvoorbeeld terugtrekken en verstoppen. We kunnen weleens onterecht bang zijn voor bepaalde dingen, maar in principe is angst dus heel functioneel voor mensen.’
Jaloezie hoeft niet per se een ongezonde emotie te zijn, beaamt ook Willemse. Het is dan ook niet zo erg als je af en toe eens jaloers bent. Het is vaak een gezond en normaal proces en meestal vloeien die gevoelens vanzelf weer weg. ‘In feite gaat het dan om het erkennen van de sterke punten van de ander. Net zoals jij zelf je sterke punten hebt. Wat dat betreft liggen jaloezie en bewondering dicht bij elkaar.’
Schadelijke jaloezie
Jaloezie heeft echter ook een giftige, veel minder gezonde kant. Het is de oorzaak van veel ongewenst gedrag, zoals pesten en kleineren. ‘Omdat het zo’n heftige emotie is, worden mensen getriggerd om bepaald gedrag te vertonen. Door de eigen onzekerheid is het vaak moeilijk om ermee te stoppen’, zegt Willemse. Als je vervolgens doorslaat in die onzekerheid ontstaat er al snel schadelijke jaloezie. Willemse noemt een op handen zijnde reorganisatie binnen het bedrijf als voorbeeld. Iemand die zich daarbij te veel zorgen maakt over zijn of haar positie in relatie tot een ander kan vervelend gedrag gaan vertonen om die ander naar beneden te halen.
Op zoek naar de reden
Om te voorkomen dat het uit de hand loopt, doen jaloerse mensen er goed aan zich af te vragen waar hun gevoelens vandaan komen. ‘Jaloezie heeft negen van de tien keer een reden’, zegt Willemse. Ze raadt aan om eens naar een huisarts of andere hulpverlener te gaan als je de gevoelens en het gedrag zelf niet kan stoppen. Je hoeft dan niet direct te zeggen dat je jaloers bent maar je kan wel aangeven dat je regelmatig erg onzeker bent. Dat je hier last van hebt in je leven en je werk en dat je daar beter mee om zou willen gaan.
Zie het vooral als een waardevol signaal aan jezelf, zegt Van de Ven. ‘Blijkbaar heeft die ander iets dat jij ook heel belangrijk vindt.’ Als je de ander benijdt, gebruik die motivatie dan om jezelf te verbeteren. Voel je afgunst, ga dan oprecht bij jezelf na of dat ‘iets’ verdiend of onverdiend is. Van onszelf weten we meestal wel dat we ergens hard voor gewerkt hebben. Maar van een ander zien we vaak niet wat die er voor opgeofferd heeft. ‘Met een neutralere blik merk je dat er toch vaak meer is dan we dachten, en daar kunnen we alleen maar weer van leren.’
Mikpunt van jaloezie
Maar hoe zit nu als je zelf het mikpunt bent van een jaloerse collega? Willemse geeft aan dat dit ernstige gevolgen kan hebben. Denk aan burn-outs, overspannenheid en depressiviteit. Ze adviseert om je in ieder geval te beseffen dat het gedrag bij een ander ligt, en niet bij jou. Het is belangrijk dat je er zelf niet onzeker van wordt. Mocht er een opening zijn, probeer het gedrag dan bespreekbaar te maken met de persoon in kwestie. Maak daarbij duidelijk dat je geen concurrent bent maar dat jullie aan dezelfde kant staan. Een andere optie is een gesprek aangaan met je leidinggevende of vertrouwenspersoon.
Van de Ven: ‘Hoewel het vaak leuk is om goed te zijn en een mooie prestatie neer te zetten, zie je dat mensen zich soms heel ongemakkelijk voelen. De negatieve gevolgen van afgunst laten zien dat dit niet heel onterecht hoeft te zijn.’ Als je daarbij ook nog het gevoel hebt dat je prestatie mogelijk onverdiend was, kan het geen kwaad om de afgunst voor te zijn: ‘Erkennen dat het een teamprestatie was en er niet mee te koop lopen, helpt zeker.’ Indien het wel verdiend was maar de ander het als onverdiend ziet, zit daar volgens Van de Ven wel een uitdaging. ‘Misschien kun je dan, met behulp van anderen, op een subtiele manier laten blijken dat het wel degelijk verdiend was.’
Impact op hele team
Hoewel jaloezie ernstige gevolgen kan hebben voor het slachtoffer is er nog een ander punt dat we niet uit het oog mogen verliezen. ‘We realiseren ons vaak niet dat het funest is voor het hele team. Uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat mensen die getuige zijn van het pestgedrag van een collega last hebben van slaapproblemen en een te hoog stressniveau’, aldus Willemse.
‘Mensen willen er vaak wel wat van zeggen maar durven dat niet. Uit angst dat zij de volgende zijn.’ Gedrag dat voortkomt uit jaloezie heeft dus effect op veel meer mensen dan alleen het slachtoffer. ‘Dit wordt echt onderschat. Werkgevers zouden hier dan ook veel meer mee moeten doen. Mensen moeten leren anders met hun emoties om te gaan op de werkvloer.’
Blijf sowieso niet stil, benadrukt Willemse: ‘Zeg er iets van als je ziet dat het jouw collega overkomt. Het gehele team vormt de meerderheid. En de meerderheid kan het gedrag stoppen door aan te geven dat het niet acceptabel is.’
