De moderne mens vergelijkt zich graag met anderen. Vooral met anderen die in onze ogen succesvoller zijn. Die ene collega die alweer een promotie heeft gemaakt, terwijl je zelf al vijf jaar in dezelfde functie zit. Of met die oud-klasgenoot die op zijn 35e twee bedrijven heeft verkocht en de opbrengst deels heeft omgezet in een fraai wagenpark. Stop jezelf te spiegelen aan anderen, adviseren filosofen Massimo Pigliucci en Gregory Lopez in Het Handboek voor de Moderne Stoicijn. Focus je in plaats daarvan op het enige dat je zelf kunt beïnvloeden: je eigen karakter.
Focus op dat wat in je macht ligt
Dit inzicht ontlenen de schrijvers aan het stoïcisme. Het stoïcisme is een Grieks-Romeinse filosofische stroming die is ontstaan in 300 voor Christus. Het stoïcisme is een praktische filosofie. De stroming wil mensen helpen bij het vinden van een antwoord op alledaagse problemen. Volgens Pigliucci en Lopez zijn de basisstellingen van het stoïcisme onder te verdelen in drie hoofdonderwerpen: leven volgens de natuur, praktische beoefening op drie aandachtsgebieden en de tweedeling van wat wel en niet in onze macht ligt.
Versimpeld gesteld betekent leven volgens de natuur dat je met behulp van de rede je problemen aanpakt om het sociale leven te verbeteren. De drie aandachtsgebieden zijn streven (wat zijn onze doelen?), het handelen (wat is de juiste omgang met anderen?) en het instemmen (hoe vorm je een juist oordeel). De stoïcijnse tweedeling is uiteindelijk de centrale leerstelling van de filosofie. Eenvoudigweg: over sommige zaken heb je macht, over andere niet. Aan dingen die buiten je macht liggen, moet je geen aandacht besteden. Deze stoïcijnse wijsheid komt vaak, zij het in iets verschillende vormen, terug in interviews met leidinggevenden. Van Ajax-trainer Erik ten Hag tot managementdenker Stephen Covey, het credo luidt: schenk geen aandacht aan wat je niet kunt beïnvloeden.
Praktische lessen
Pigliucci en Lopez geven lezers 52 lessen (voor iedere week in het jaar één) waarmee ze hun karakter duurzaam kunnen verbeteren. Elke week staat een probleemsituatie uit het echte leven centraal. Deze wordt gekoppeld aan een klassieke tekst en een oefening die lezers in de praktijk kunnen brengen. Lezers worden uitgenodigd om aan het eind van de week te reflecteren op de oefening. Uiteindelijk moet dit culmineren in een gepersonaliseerd stoïcijns curriculum dat je in de rest van je leven kunt toepassen.
Streven naar promotie is zinloos. Streef naar het goed uitvoeren van je werk
De eerste oefening draait om Alice. Zij heeft haar driemaandelijkse functioneringsgesprek en laat, ondanks haar goede prestaties, allerlei rampscenario’s door haar hoofd spoken. Volgens de auteurs heeft Alice baat bij een helder inzicht van waar ze echt controle over heeft. Ze kan een overzicht maken van zaken waar ze volledig controle over heeft en zaken waar ze niet volledig de macht over heeft. Zo heeft Alice invloed op de intentie om op tijd te komen voor het gesprek, de bereidheid om te luisteren naar haar leidinggevende en de ambitie om haar doelstellingen te halen.
Onmogelijk falen
Daarentegen ligt het buiten de volledige controle om daadwerkelijk op tijd te komen (ze kan op weg naar kantoor worden aangereden) of de targets te halen (klanten kunnen niet gedwongen worden om bij haar te kopen). Zaken waar we niet volledig macht over hebben verdienen wel aandacht, maar we moeten accepteren dat zaken niet altijd uitvallen zoals wij dat wensen. Het verwerven van dit inzicht leidt tot gemoedsrust, menen de stoïcijnen. Het principe is volgens hen toepasbaar op veel vlakken. ‘Je moet niet van je partner verlangen dat die je bemint, maar er alleen naar streven een zo beminnelijk mogelijk iemand te zijn’, schrijven de auteurs. In die redeneertrant is het streven naar promotie zinloos (er kan altijd een betere kandidaat zijn). Realistischer is het, zo stellen stoïcijnen, om te streven naar het goed uitvoeren van je werk. Wanneer je dat doet kun je onmogelijk falen.
Pigliucci en Lopez adviseren om iedere dag op een vast moment een stoïcijnse tweedeling te maken als Alice. Zo krijg je duidelijk in beeld waar je je op moet richten om gemoedsrust te vinden. Na een week kijk je terug wat je aan de oefening hebt gehad en hoe je deze beter kunt maken. De oefening is tevens een opmaat naar geavanceerde oefeningen, bijvoorbeeld over tijdsbesteding.
Altijd druk
Want tijd is een schaars goed. Sterker nog, het is het enige goed dat niet terugbetaald of geleend kan worden. De beperkte tijd die ons ter beschikking staat, moet volgens de stoïcijnen daarom nuttig besteed worden. Maar dit betekent niet dat je je hele agenda ramvol moet proppen. Druk zijn is een statussymbool, aldus de auteurs van een handboek. Volgens de stoïcijnse leer zou een druk bezet persoon zich moeten afvragen of ze de juiste prioriteiten stellen. Besteden we wel aandacht aan dat wat het belangrijkst is in het leven?
Druk zijn is een statussymbool
Daarnaast gaat het over kwantiteit. Rust en een variatie in prikkels is nodig om geconcentreerd te kunnen werken. De Romeinse filosoof Seneca meent daarom dat we al onze dagen moeten organiseren alsof het onze laatste was (iets waar de Eindhovense wijsgeer Theo Maassen overigens vraagtekens bij stelt). Door ons te doordringen van de eindigheid van het leven geven we waarde aan het leven. Met deze houding voorkomen we dat we onze tijd verdoen met trivialiteiten.
Beoordeel je dagelijkse activiteiten
Het advies van Pigliucci en Lopez: schrijf elke dag vijf activiteiten op die je hebt gedaan. Hebben deze activiteiten geholpen met het versterken van je karakter? Zou je deze activiteiten doen als je wist dat je het laatste dag was? Dit mogen korte en triviale activiteiten zijn (hersenloos scrollen door je Instagramfeed, sjoelen of een biertje drinken), maar ook lange en betekenisvolle (werken aan een langlopend project of een marathon lopen). Het idee achter het opschrijven van deze activiteiten is dat je bewust handelt en zo een beter mens wordt. Door inzicht in je dagelijkse handelen te scheppen zou je overbodige activiteiten uit je leven kunnen verwijderen.
Uit de voorbeelden die de auteurs aandragen blijkt dat ze niet neutraal staan tegenover activiteiten. Een marathon lopen is betekenisvol, maar sms’en met een vriend is triviaal. Op zo’n verdeling valt uiteraard wat af te dingen. Wat als je na de oefening tot de conclusie komt dat je je laatste dag het liefst onderuitgezakt op de bank met een halve liter bier in de hand wil besteden? Dan kan dat indruisen tegen het stoïcijnse idee dat je prosociaal (met het welzijn van anderen voor ogen) moet handelen. Biertjes wegbeuken op de bank is mogelijk weinig sociaal voor je echtgenoot, kinderen of zelfs collega’s.
Tijdrovend
De stoïcijnse oefeningen zijn dan ook geen quick fix voor problemen, menen de auteurs. Ze denken dat iedereen baat kan hebben bij stoïcijnse levenswijze, maar begrijpen het als het niet voor iedereen geschikt is. Omdat het volgen van alle oefeningen tijdrovend is, is het boek zo opgezet dat lezers ook enkele oefeningen er uit kunnen pikken. Handig, want zo voorkom je dat mensen hun laatste dag volledig besteden aan stoïcijnse oefeningen.
