Routines zijn eigenlijk niets anders dan automatismen in de hersenen, zeg Margriet Sitskoorn, hoogleraar Klinische Neuropsychologie aan Tilburg University. Alles wat je op routine doet, kost minder energie. ‘Als we over elke stap of ademhaling na zouden moeten denken, dan zouden we zo door onze energie heen zijn.’
Hetzelfde geldt voor werkroutines – elke dag in de auto naar kantoor, koffie halen en om 12 uur lunchen: het is fijn dat je daar niet teveel energie aan kwijt bent en die aandacht kan besteden aan je werk. ‘Bovendien geven die routines structuur aan je dagen. Op die manier weten je hersenen eigenlijk waar ze op kunnen rekenen, dat geeft rust.’
Maar toen in maart alles ineens veranderde, voelde ondernemer Heleen Stoevelaar zich allesbehalve rustig. ‘Ik had geen idee wat me te wachten stond. Als ondernemer waren het behoorlijk spannende tijden.’
Nieuwe routine
In onzekere tijden, zoals deze pandemie wel genoemd mag worden, is het logisch dat je brein op zoek gaat naar houvast. ‘Anders ontstaat er stress en angst in je hersenen. Zodra er grote veranderingen optreden in die routines, wordt het pijnsysteem in brein geprikkeld.’
Zo ook bij Stoevelaar, die nieuwe routines ontwikkelde. Ze staat sinds de eerste lockdown om half 6 ‘s ochtends naast haar bed, een half uur later zit ze achter haar laptop. ‘Ik was altijd al wel een ochtendmens, maar dit is wel heel extreem.’ Ze luncht, wandelt en plant haar calls op een vast tijdstip. ‘Op die manier lukt het me nu vaak om drie uur m’n laptop af te sluiten. Dan heb ik aandacht voor de kinderen die uit school komen. Waar ik voorheen drie avonden van huis was voor werk, staat nu om half zes het eten op tafel’, lacht ze.
De bezem erdoor
Toch hoeft die onzekerheid en het wegvagen van veel routines geen ramp te zijn, benadrukt Sitskoorn. ‘Er zijn een heleboel routines die je lang deed, maar eigenlijk helemaal niet goed voor je waren. In de file staan, eindeloos vergaderen: allemaal levert het je weinig op, maar werd het lange tijd van je verwacht.
En dus is deze onzekere tijd de ideale periode om eens met de bezem door die routines heen te gaan: wat werkt wel en wat juist niet? ‘Sommige dingen zijn er in verloop van de tijd ingeslopen, maar niemand weet precies waarom we het doen.’ Door nieuwe routines te maken, herwin je de controle. ‘En dat geeft ook weer nieuwe energie voor je brein. Van te vaak hetzelfde doen, worden we lui op den duur.’
Bovendien vergt het wat creativiteit, maar betekenen de beperkingen niet automatisch dat alle routines overboord hoeven. ‘Hooguit wat aangepast. Als je voorheen altijd ging wielrennen met tien vrienden is dat nu wat lastig, maar twee keer sporten per week kan je natuurlijk nog steeds.’
Ook Stoevelaar blijft met sommige nieuwe routines dichtbij het oude. ‘Aan het eind van de dag vond ik het altijd heerlijk om in de auto terug naar huis even vriendinnen te bellen. Dat doe ik nu tijdens een wandeling aan het eind van de dag in plaats van in de file.’
Flexibiliteit
Hoe gaat het straks, als we wél weer allemaal naar kantoor kunnen en dus in de file komen te staan? Volgens Sitskoorn ligt het gevaar dan op de loer. ‘Hoe snel je hersenen zich aanpassen, heeft deels te maken met de omgeving. Stapt je hele omgeving weer in de auto, dan ontstaat er groepsdruk.’ Een goed gesprek met je werkgever moet dit soort kuddegedrag voorkomen. ‘Daar ligt dus ook een hele duidelijke rol voor de werkgever.’
Al met al denkt Sitskoorn dat de huidige onzekerheid vooral een goede oefening is om om te leren gaan met flexibiliteit. ‘We denken vaak van onszelf dat we heel flexibel zijn, maar de afgelopen tijd heeft wel laten zien dat ook daar grenzen aan zitten. De eerste maanden ging het wel, maar nu begint het toch te piepen en te kraken.’
Stoevelaar merkt dat ze haar flexibiliteit volledig verloren is in haar nieuwe routine. ‘Ik plan altijd om 11.00 uur belafspraken, zodat ik naar buiten kan om even te wandelen. Maar als iemand om 11.30 wil afspreken, botst dat dus met mijn lunch. Met als gevolg dat ik de rest van de dag weer aan achter de feiten aanloop. Dan zeg ik dus dat ik niet kan.’
Hoe oefen je dat, om flexibeler te zijn? Sitskoorn schreef er in 2015 al een boek over, IK2, waarin ze ingaat op het aanpassingsvermogen van je brein. ‘Uiteindelijk gaat het erom om nieuwe routines te maken op het gebied van slaap, sport en motivatie. Accepteer dat er veel verandert en het veel energie kost. Bovendien hoeft het niet allemaal perfect te gaan. Eigenlijk is dit dus een hele goede oefenperiode.
