Buiten je comfortzone, begint de magie. Dit vaak gedeelde citaat gaat niet voor iedereen op. Introverte werkenden reageren minder sterk op positieve prikkels. De werkkenmerken die anderen gelukkig maken, hebben voor hen beperkte meerwaarde.
‘Ik sliep en droomde dat het leven vreugde was / Ik ontwaakte en zag: het leven is plicht / Ik werkte en zie: de plicht is vreugde.’ Deze drie zinnen uit 1913 zijn afkomstig van de eerste niet-Europese winnaar van de Nobelprijs voor de Literatuur, Rabindranath Tagore. De woorden weerspiegelen fraai het denken over arbeid van de laatste vijftig jaar. Vreugde was voor de vrije tijd en werk een plicht.
Rationeel en efficiënt
Werkgevers maakten hier gebruik van door het werk zo rationeel en efficiënt mogelijk in te richten om de winst te maximaliseren. Dit leidde tot van boven uitgedachte, dwangbuisachtige werkstructuren die het op de werkvloer veel minder goed deden dan op de tekentafel. De werkgevers waren vergeten dat werknemers geen robots zijn. Als iemand uitgeput raakt of zich verveelt, dan gaat de productiviteit achteruit.
De vraag ontstond wat werknemers nodig hebben om wel goed te blijven presteren. Het korte antwoord blijkt achteraf door Tagore te zijn voorspeld. Koppel de plicht aan vreugde. Met andere woorden, probeer ervoor te zorgen dat het werk aansluit bij een innerlijke drijfveer. Of zoals Johan Cruijff het uitdrukte: ‘ Ik hou van werken zolang het werken is waarvan ik hou’.
Vijf factoren
De Amerikaanse psychologen Richard Hackman en Greg Oldham beschreven welke vijf factoren gunstig zijn voor werken-alsof-het-een-hobby-is in het taakkenmerkenmodel. De eerste drie factoren vergroten het idee dat werk zinvol is. De laatste twee factoren vergroten respectievelijk de eigen verantwoordelijk en het zicht op de eigen prestaties. Het gaat dan om:
1) het gebruik van gevarieerde vaardigheden
2) taakbelang, oftewel een bijdrage leveren aan het leven van anderen
3) duidelijke taakidentiteit, doordat werkenden echt een product afleveren en niet alleen een schroefje aandraaien
4) autonomie
5) niet-vernederende feedback op de taakprestaties
De vijf positieve taakkenmerken hebben voor werkgevers het voordeel dat werknemers minder vaak ziek zijn, minder snel ander werk zoeken en beter presteren. Klanten zijn bijvoorbeeld tevredener over de geleverde service en rapporteren minder fouten. Ook zijn enthousiaste werknemers minder vaak betrokken bij bedrijfsongevallen. De werknemer heeft op zijn beurt meer plezier, ervaart een betere psychische gezondheid en heeft minder lichamelijke klachten. Hij of zij is beter bestand tegen het hoge verandertempo van de moderne werkomgeving. Positieve gevoelens stimuleren mensen om dingen uit te proberen en om nieuwe vaardigheden aan te leren.
Dagboek
De psychologen Wido Oerlemans en Arnold Bakker vroegen zich af of het taakkenmerkenmodel, het beeld van de werkvloer niet te statisch maakte. Zij vroegen voor 68 mensen een werkdagboek bij te houden een studie in het Journal of Applied Psychology. In het dagboek beschreven de deelnemers honderden verschillende activiteiten en hoe ze zich daarbij voelden. De werkenden hadden een zeer gevarieerde achtergrond, waarbij aangetekend was dat velen in de dienstensector werkten, bijvoorbeeld als accountmanager.
De eerste conclusie is weinig verrassend. De vijf taakkenmerken blijken duidelijk samen te hangen met het ervaren geluk van dat moment. Werknemers geven hun stemming gemiddeld een zeven als zij op dat moment op een zelfverkozen manier aan dingen werken, die zij zinvol vinden en zij duidelijke feedback krijgen hoe ze het er vanaf brengen.
Uitzondering
Een adder onder het gras is dat dit ‘werk als vreugde’ vanzelfsprekend is voor mensen die aan deze werkomstandigheden gewend zijn. Hun humeur is niet zonniger dan op andere momenten. Pas als de prettige taak een positieve uitzondering op de regel is, dan voelen werknemers zich ineens beter dan anders. Oerlemans en Bakker beschrijven hiermee een van de grote valkuilen van de menselijke geest. We vergeten soms te genieten van het goede wat ons ten deel valt. Kijk daarom aan het einde van een dag nog eens terug op wat is goed gegaan, zodat we onze zegeningen blijven tellen.
Een nog belangrijkere ontdekking is dat positieve taakkenmerken niet voor elke werknemer evenveel effect sorteren. Of iemand gelukkig is, hangt voor ongeveer een derde deel af van iemands genetische aanleg, oftewel de standaard bedrading van de hersenen. Er zijn mensen die gemakkelijk de boodschapperstof van het geluk, dopamine, aanmaken. Dit zijn extraverte mensen die zich graag onder anderen begeven en hier veel plezier aan beleven. Introverte mensen zijn minder gevoelig voor dit soort prikkels en zij zoeken eerder rust. Het zijn de gangmakers versus de meer weloverwogen mensen.
Ijskonijnen
Het verschil in persoonlijkheid heeft duidelijk invloed op werkbeleving. Voor de mensen die gevoelig zijn voor positieve prikkels, maakt het veel uit of de uitgevoerde taken de vijf positieve taakkenmerken hebben. Zij geven hun stemming een 7,5 bij gunstige taakkenmerken en een 6 als ze een klusje doen dat deze kenmerken mist. De meer ingetogen personen zijn stabieler en geven hun stemming een 6+ bij zowel klussen met en zonder positieve taakkenmerken. Je zou deze groep bijna beschrijven als ijskonijnen. Hun gemoed veert echter wel op als de huidige taak echt belangrijk positiever is dan gemiddeld.
Het verschil in gevoeligheid voor positieve taakkenmerken, geeft werkgevers het besef dat het nooit zal lukken het iedereen naar de perfect zin te maken. Mooi werk is niet voor iedereen een bron van diepe vreugde. Ontmoedigend hoeft dit echter niet te zijn. Het scheppen van positieve taakkenmerken maakt immers niemand ongelukkig.
Voor werknemers geeft het onderzoek van Oerlemans en Bakker het streven naar werkgeluk een extra dimensie. Het is belangrijk je te realiseren dat niet iedereen evenveel aanleg heeft voor positieve emoties. Probeer gerust eens iets uit om het eigen werkgeluk te vergroten. Wees nieuwsgierig naar wat het oplevert, maar reken er niet op dat iedereen altijd grote sprongen kan maken. Besef dat er niets mis mee is om een rustig en weloverwogen type te zijn met een gelijkmatig humeur. Mensen zijn mooi, juist omdat ze zoveel van elkaar verschillen.
