Waar we vroeger vooral werkten voor ‘brood op de plank’, is dat al lang niet meer zo. Terwijl econoom Keynes de 15-urige werkweek voorspelde, voelen veel professionals zich nu nog dagelijks opgejaagd. Alsof de overlevingsstrijd nog aan de orde is. Een belangrijke oorzaak is volgens politieke filosoof Govert Buijs dat mensen meer dan ooit op zichzelf zijn aangewezen. Het eigenbelang staat centraal en we moeten ons als individu manifesteren.
Bruto nationaal geluk
Bedrijven hebben daarnaast een sterke focus op presteren en produceren, ieder jaar weer moeten de cijfers omhoog. ‘Het draait allemaal om winst- en prijsprikkels. Volkswagen doet het goed als er ieder jaar meer auto’s worden gemaakt en verkocht. Zou het bedrijf niet succesvoller zijn als het juist minder auto’s maakt, maar die wel langer meegaan? Laten we onze manier van waarderen opnieuw definiëren.’
‘We vragen enorm veel van onze mensen en natuur.’ Buijs hoopt daarom dat we groei gaan meten aan de hand van een breder welvaartsbegrip. Dat er niet alleen wordt gekeken naar de traditionele groeicijfers, maar bijvoorbeeld ook naar het bruto nationaal geluk of The Better Life-index van de OESO. ‘Het is mooi als we straks kunnen zeggen dat we erop vooruit zijn gegaan omdat zowel de psychologische als ecologische druk is afgenomen. Niet omdat we meer te besteden hebben.’
Betekenis
‘Werk is een identiteitskwestie geworden, de psychologische betekenis is groot en we hopen continu op bevestiging en waardering’, vertelt Buijs. ‘Het is een competitieve ratrace, we moeten slagen en zo snel mogelijk op de beste positie zitten. Bij de losers wil niemand horen. We werken steeds harder en meer, dat verwachten we ook van elkaar.’
Accountmanagers moeten hun targets halen, wetenschappers zoveel mogelijk artikelen publiceren en advocaten genoeg declarabele uren schrijven. ‘Al die cijfers en doelen vinden we enorm belangrijk; medewerkers moeten laten zien dat ze productief zijn en iedereen gaat daar maar in mee.’
Terwijl mensen juist graag van betekenis willen zijn. ‘Bedrijven zouden medewerkers zelf een invulling moeten laten geven aan hun functie. Wat wil de medewerker binnen de organisatie bereiken? Geef niet van te voren een prestatiematrix met de verwachte skills en targets, maar maak er een interactief en creatief proces van. Zo kunnen werkgevers de arbeidsvreugde flink opschroeven.’
Intrinsiek lui
‘Te vaak gaan we er nog vanuit dat mensen intrinsiek lui zijn en dat we via allerlei prikkels de motivatie moeten opstuwen. Het gevolg is dat het aantal mensen met stress en burnout gerelateerde klachten stijgt, de psychodruk neemt toe. Mensen die te veel druk ervaren belanden op een zijspoor. Die fundamentele onzekerheid is funest voor de creativiteit binnen organisaties.’
Een andere oorzaak van die psychodruk is dat we al jong een richting moeten kiezen, waar we de rest van ons leven aan vastzitten. ‘Maak je op dat moment niet de juiste keuze, dan is het een behoorlijke opgave om een nieuw pad te gaan bewandelen. Laten we onszelf daarom continu blijven bijscholen, één keer in de zeven jaar opnieuw een jaar de schoolbanken in om je carrière bij te sturen en nieuwe kansen te creëren.’
Samenwerken
Tot slot is in een economie van vreugde samenwerken essentieel, we zijn geen homo economicus maar homo coöperans. Iedereen draagt iets bij en uiteindelijk krijgen we er allemaal waardering voor. ‘Nu richten we onze processen in op basis van individuele prestaties. Maar die individuele en competitieve houding past eigenlijk helemaal niet bij de homo coöperans.’
Govert Buijs is hoogleraar op de Goldschmedingleerstoel ‘Economie en samenleving’ aan de Vrije Universiteit Amsterdam en auteur van het boek ‘Waarom werken wij zo hard? Op weg naar een economie van de vreugde’.
