Pakweg dertig jaar geleden was het leven van de gemiddelde werknemer vrij overzichtelijk. Om acht of negen uur begon je met werken en tussen vijf en zes was je klaar. Einde werkdag. Vakanties waren nog waar ze oorspronkelijk voor bedoeld waren, namelijk uitrusten. Weg van kantoor, fabriek of bouwplaats betekende ook écht weg van werk. Tegenwoordig ligt dat een stuk ingewikkelder. Met de komst van de mobiele telefoon zijn we altijd en overal bereikbaar, ook voor baas en collega’s.
De mobiele telefoon als boosdoener
‘Ik zie de telefoon als een belangrijke stoorzender die permanente onrust brengt,’ zegt psychiater Witte Hoogendijk in een artikel in de Volkskrant. Hiermee lijkt hij te suggereren dat burn-out een typisch verschijnsel van de eenentwintigste eeuw is. En daarin is hij niet de enige. De 24-uurs economie waarin we altijd en overal aan moeten staan wordt vaak aangewezen als een van de belangrijkste oorzaken van mentale uitputting bij mensen.
Toch bestond de burn-out al voor de uitvinding van de mobiele telefoon. De wetenschap verdiept zich al sinds halverwege de 20ste eeuw in dit verschijnsel. Pioniers op dit gebied waren de Duits-Amerikaanse psychoanalyticus Herbert Freudenberger en de Amerikaanse sociaal psychologe Christina Maslach: zij publiceerden in 1974 en 1976 de eerste wetenschappelijke studies over burn-out. Het onderzoek van Freudenberger beschreef de symptomen die hij zag bij de vrijwilligers van een kliniek voor drugsverslaafden zoals uitputting, prikkelbaarheid en slapeloosheid.
Nieuwe prikkels door industriële revolutie
Maar niet alleen in zware werkomstandigheden werden dit soort symptomen gesignaleerd. De term burn-out bestond nog niet, maar net als wij nu overspoeld worden door de prikkels die nieuwe technologie met zich meebrengt, raakte men ook tijdens de industriële revolutie van de wijs door nieuwe uitvindingen als de trein en de vaste telefoon.
Dit lijkt ons misschien een beetje aanstellerig, maar destijds was het een serieus probleem. Zo maakte de gerenommeerde Britse arts Sir James Crichton Browne zich in 1860 zorgen over de toegenomen ‘snelheid in denken en handelen’ die de moderne tijd van mensen eiste. Dat schrijft Dagblad Trouw. ‘In een maand tijd krijgen onze hersenen al meer informatie te verwerken dan onze grootvaders in een paar jaar van hun leven’, constateerde hij in een speech voor een medisch gezelschap. Het zou allemaal grote stress opleveren voor het brein, waarschuwde hij. Het was de Amerikaanse neuroloog George Beard die vervolgens de term neurasthenie, ook wel zenuwzwakte genoemd, introduceerde. Een vermoeidheid die ontstond na te zware geestelijke inspanning en overprikkeling. Dat leidde tot concentratieproblemen, duizeligheid, hoofdpijn, angst en slaapproblemen. Een verschijnsel dat zich vooral voordeed bij vrouwen uit de hogere klassen.
Een dagje strand in plaats van yoga
Het is vandaag de dag niet alleen het bestaan van de burn-out dat zorgelijk is, maar ook het feit dat het gaat om een wijdverspreid fenomeen. Zelfs studenten en scholieren gaan gebukt onder voortdurende stress en kunnen de druk mentaal niet aan. Maar wederom zijn we hierin niet unieker dan onze Victoriaanse voorgangers. ‘De druk op de kinderen is te groot. Ze raken overspannen en ervaren examenstress,’ dat schreef de Britse arts Sir James Crichton Browne in 1883 in een essay waarin hij zijn zorgen uitte. Om de druk op de kinderen te verlichten werd het schoolsysteem in Groot-Brittannië uiteindelijk drastisch hervormd.
En de volwassenen met zenuwzwakte? Die kregen allerlei kalmerende drankjes voorgeschreven. Van yoga hadden ze toen nog niet gehoord. Gaan we nu op retraite in Bali, destijds hadden een paar dagen aan zee een helende werking. De rijken gingen dan ook massaal naar het strand om te ‘ontprikkelen.’
