Ook de loodgieter moet aan de 3D-printer

Nieuwe vaardigheden bepalen de kloof in de samenleving. Met positieve aandacht voor ieders talent is er mogelijk wat aan te doen.

Ik schrijf hier veel over de verandering van de wereld van werk. Een veelgehoord commentaar daarbij is dat niet iedereen meekan met al die veranderingen en dat er te weinig aandacht is voor dit probleem. Het feit dat ik dit ongeveer wekelijks hoor en het op alle media terugkomt is wat mij betreft echter bewijs dat er best genoeg aandacht voor is. De aandacht is volgens mij dan ook helemaal het probleem niet, het probleem is de oplossing, of eigenlijk: het gebrek daaraan.

Robots nemen het over

In mijn artikel over waar de computers nooit zullen winnen, gaf ik al aan dat in veel sectoren de robots het werk van mensen overnemen. In de productie zijn het bijvoorbeeld de robotarmen en 3D-printers die het werk van veel mensen overbodig maken. Dat is van alle tijden, want de tijd dat honderden mensen met een zeis het graan van de akkers haalden ligt ook al ver achter ons. En gelukkig maar. Toch is het nu voor het eerst dat er iets van een 'jobless recovery' gaande is in de VS. De economie trekt aan, de winsten komen op niveau, maar de werkloosheid is en blijft ongekend hoog. Toch hoor ik van veel Amerikanen ook dat er nog steeds heel veel vacatures zijn. Er is gewoon een gigantische mismatch op de arbeidsmarkt. En dat geldt niet alleen de VS, dat geldt ook in Nederland. De vacatures zijn voor kenniswerkers, de werklozen hebben juist nauwelijks een opleiding.

De betere leerlingen

Dat kenniswerk is niet voor iedereen, hoor je dan vaak in vakbondskringen. Niet iedereen is slim genoeg om mee te kunnen met alle veranderingen, zeggen ze dan. Maar het is niet alleen slimheid, volgens mij zit een groot deel van het probleem ook in mentaliteit en houding. Wil ik zeggen dat iedereen even slim is? Nee, verre van. Maar laat ik eens een belangrijk wetenschappelijk experiment noemen. Een klas werd in tweeën gedeeld, gewoon door het midden, volledig willekeurig. De docenten die deze twee klassen samen begeleiden, kregen echter te horen dat klas A bestond uit de betere leerlingen, klas B waren de mindere leerlingen. Dit was dus feitelijk niet zo, maar dat kregen de docenten wel te horen. Het resultaat: klas A ging significant beter presteren dan klas B. Waarom? Omdat de perceptie van de docent en het zelfbeeld wat mensen daarbij krijgen essentieel is voor de prestaties van die mensen.

Positief leidt tot productief, niet andersom

Een ander belangrijk element hierin is dat positiviteit leidt tot productiviteit, niet andersom. Shwam Achor heeft hier een briljante TED-talk over. Als mensen positief benaderd worden, worden ze veel productiever, ook in leren en in hun werk. Mensen vertellen dat ze aan de verkeerde kant van de kenniskloof vallen en dat er geen aandacht voor hen is, heeft dus het effect dat ze minder productief worden en daarmee minder gewild op de arbeidsmarkt. Dat ze dus een nog minder zelfbeeld krijgen, met als gevolg dat de kans alleen maar afneemt dat ze ooit de armoedeval zullen ontsnappen.

Het begint met bewustwording

Een groot probleem waar we nu voor staan is dat de bewustwording erg laag is. In een recent onderzoek (waarvan de onderzoekers zelf al niet instaan voor de representativiteit) staat te lezen dat truckers erg somber zijn over de toekomst. Het belangrijkste argument: de concurrentie uit Oost Europa. Tot mijn verbazing geen woord over zelfrijdende auto's. Enkele weken later geeft TLN aan dat er een tekort dreigt aan chauffeurs, dat hen vervangen door Oost-Europeanen geen optie is omdat dat te duur is en dat men deze chauffeurs nu wil gaan opleiden voor 2015. Dus voor een carrière van 5, maximaal 10 jaar, omdat dan de zelfrijdende auto's het overnemen. De bewustwording van de technologische ontwikkelingen op vele vakgebieden moet hoger, zodat deze groepen ook de urgentie van verandering voelen.

Positieve benadering

De volgende stap is dat er een positieve benadering moet komen. Altijd maar roepen dat mensen iets niet kunnen heeft tot gevolg dat veel mensen ook geloven dat ze het niet kunnen. Dat is wel gebleken uit allerlei psychologische experimenten, zoals hierboven omschreven. Er is veel onderzoek gedaan naar de redenen van gebrekkige 'sociale mobiliteit', jezelf dus optrekken uit de onderste sociale klassen. Outliers van Malcom Gladwell geeft hier mooi inzicht in. De belangrijkste redenen, aldus Gladwell: het gebrek aan stimulans en motivatie om je talenten verder te onderzoeken.

Je kunt het wel!

Wil ik hiermee zeggen dat je het hele probleem oplost door te roepen dat mensen iets wel kunnen? Nee. De waarheid is dat we het niet weten. We weten gewoon niet waartoe mensen in staat zijn als we hen anders behandelen. Wat we weten is dat er veel tegenstrijdigheden zijn. We weten dat mensen die gemotiveerd worden en in wie geloofd wordt tot veel meer in staat zijn dan mensen bij wie dat niet het geval is. We weten ook dat mensen die een excuus aangereikt krijgen daar graag van gebruik maken. We weten niet of we mensen met een lagere opleiding met een positieve mentaliteit tot een hoger niveau kunnen tillen, eenvoudigweg omdat we het nog nooit geprobeerd hebben.

Maatwerk

Ik maak me oprechte zorgen om de tweedeling die ontstaat en ik heb niet alle oplossingen voor handen. Ik denk dat er nog veel werk overblijft dat met de handen gedaan moet worden. De loodgieter zal nodig blijven, want een kraan moet goed op het waternet gezet worden. Die loodgieter moet echter leren omgaan met een 3D-printer, en moet een andere materiaalkennis hebben. Niet meer: welke kraan is handig waarvoor? Maar: van welk materiaal moet ik hem in dit geval printen? Ook moet die loodgieter maatwerk kunnen leveren. Is daar meer kennis voor nodig? Ik denk het wel. Kan elke loodgieter dat aan als we ze voldoende stimuleren? Ik denk het wel.

Geen zoden aan de dijk

De aandacht op het probleem focussen en roepen dat veel mensen niet mee kunnen zet geen zoden aan de dijk. We moeten kijken naar wat mensen wél kunnen, waar ze wél talent voor hebben en hier op een positieve manier mensen stimuleren zich in te ontwikkelen. Niet door te roepen dat er geen aandacht is voor deze groep en dat er een grote groep is die niet mee kan, maar door te kijken welke maatschappelijk belangrijke taken deze mensen wél kunnen uitvoeren, ook in een kennis- en diensteneconomie.

MEER OVER DE REVOLUTIE VAN WERK?

• Waar de computer het nooit zal winnen
• Wat als transport geen tijd meer kost?
  
  
• 3D-printen maakt patenten vrijwel waardeloos
  
  
• Alle bijdragen van Bas van de Haterd