De creatiefste ideeën ontstaan veelal onbewust, als je slaapt of een boek leest bijvoorbeeld. Daarvoor hoef je niet geboren te zijn met een bijzonder stel hersenen, want iedereen kan leren creatief te zijn, bepleit John Cleese.
De wereldberoemde komiek ontdekte pas in zijn studententijd dat hij creatief kon zijn. “Op school had niemand mij geleerd op een andere manier te denken. Pas toen ik me aansloot bij de Cambridge Footlight Society, de theaterclub van de universiteit, merkte ik dat ik dingen kon verzinnen waar anderen om moesten lachen. My goodness, I am creative, dacht ik.”
Onderzoek
In de veertig jaar daarna heeft Cleese elk onderzoek en elk boek gelezen dat verschenen is op het gebied van creativiteit. Uiteindelijk komt het allemaal op hetzelfde neer, concludeert hij: de beste ideeën ontstaan als je in rust bent, en niet door geforceerd na te denken tijdens een vergadering. “Je bent niet creatief als je racete door je werk en bezig bent lijstjes af te werken. Sommige mensen doen twintig of dertig jaar onderzoek en bedenken dan als ze op straat lopen ineens de oplossing.”
Oase in het bedrijf
Einstein bedacht zijn meest briljante theorieën door uit het raam te staren met zijn voeten op het bureau. Hij liet zijn gedachten de vrije loop gaan. Dat kan ook heel goed in het bedrijfsleven, denkt Cleese, bij het bedenken van nieuwe innovatieve producten of diensten bijvoorbeeld. Natuurlijk kan het daar niet zomaar à la Einstein met de voeten op het bureau, maar wel op andere manieren.
“Als ondernemer kun je creativiteit stimuleren door oases van rust te maken in je stressvolle omgeving”, zegt hij. “Het enige wat je hoeft te doen is grenzen afbakenen. Zeg tegen je secretaresse dat je anderhalf uur niet gestoord wil worden, tenzij het gebouw afbrandt. Ga dan gewoon in je kantoor zitten, sluit de deur en stel een alarmklokje in. Op die manier is het een afgebakend iets, afgezonderd van de dagelijkse beslommeringen. Je geeft jezelf een start- en eindtijd om te spelen.”
Post-its
Als je eenmaal zit, gaan er waarschijnlijk nog honderd dingen door je hoofd over dingen die je moet doen en mensen die je moet bellen. Schrijf dringende zaken op een post-it voor later, zodat je ze kan vergeten, en ga dan zitten om tot rust te komen, raadt Cleese aan. “Als je een tijdje zit, verdwijnt de onrust vanzelf en kun je gaan spelen met je gedachten”, zegt hij. “Maar: ga niet hard zitten nadenken. Laat gewoon je gedachten de vrije loop gaan met het probleem waar je een oplossing voor zoekt in je achterhoofd. Denk aan een beeld of gedachte die je doet lachen en kijk welke gedachten daaruit voort komen. De bedenker van de carbon ring deed zijn uitvinding toen hij in het vuur staarde en dacht aan slangen die in hun eigen staart bijten.”
Wees vooral niet bang om te falen, waarschuwt Cleese. De ideeën die ontstaan in je hoofd kunnen goed zijn, maar ook slecht. “Het maakt niet uit, als je er maar in geïnteresseerd bent. Later wordt het idee of beeld dat je hebt vanzelf duidelijker en kun je het in woorden gaan formuleren.”
Gefascineerd
Het gevoel van rust en het verliezen van tijdsbesef is essentieel. In een bekend wetenschappelijk onderzoek werd gekeken naar hoe architecten oplossingen bedenken. Wat bleek? Creatieve mensen spelen op een kinderachtige manier. “De meest creatieve architecten raakten gefascineerd door iets, verloren elk gevoel van tijd en gingen zo op in het oplossen van een probleem dat ze alleen nog daaraan dachten”, beschrijft Cleese. “Creatieve mensen raken in een playful mode, en nemen daardoor veel meer tijd om nieuwe ideeën te bedenken. Ze voelen niet de drang om snel een oplossing te vinden.”
Dit is precies waar het in veel bedrijven misgaat, denkt Cleese. “Vaak moet je een beslissing voor een bepaalde dag of tijd maken, omdat het dan af moet. We maken beslissingen dus niet als ze klaar zijn, en dat is eigenlijk heel raar”, zegt hij. “Beter is het om een probleem een paar dagen te laten rusten tot iemand zegt ‘ik heb zitten denken, en…’ In elk geval moet je beslissingen nooit nemen vóór de deadline. Want intussen neem je meer informatie tot je en kun je onbewust betere ideeën bedenken.”
Zeker nu we in een economische crisis zitten is dat belangrijk. Cleese: “Hoe stressvoller we zijn, hoe minder creatief we denken. In een onrustige tijd denken we meer via stereotype gedachtelijnen. Geef je hoofd de kans om van die lijnen af te wijken. Wander around.”
John Cleese was spreker op het Creativity World Forum in Antwerpen (19-20 november), georganiseerd door Flanders DC, een overheidsinstelling in België die creativiteit in het bedrijfsleven stimuleert.
