Bij een groot deel van de bedrijven in ons land groeien de bomen alweer tot in de hemel. Dat blijkt uit de Nederlandse Innovatie Monitor 2021. In bijna alle sectoren verwachten ondernemers een omzetgroei van tussen de 10 en 15 procent. Ook hebben ze nog nooit zoveel geïnvesteerd in radicale innovatie als op dit moment. Niet alleen gaan bedrijven door met investeren in de digitale technologie, ze stoppen ook meer geld in het ontwikkelen van nieuwe producten. Verder zetten ze massaal in op nieuwe klanten en afzetmarkten.
‘Als je over de hele linie kijkt, is het plaatje behoorlijk positief’, zegt UvA-hoogleraar strategie en innovatie Henk Volberda. Hij is onderzoeksleider van de jaarlijkse innovatiestudie, die het Amsterdam Centre for Business Innovation samen doet met SEO Economische onderzoek. Hiervoor zijn dit keer 600 leidinggevenden uit het Nederlandse bedrijfsleven uitgebreid aan de tand gevoeld.
Veel ondernemers zijn gaan nadenken over de toekomst en pakken nu door
‘Je ziet dat bedrijven optimistisch zijn over het herstel na de coronacrisis. Een deel van de ondernemers is het tijdens de pandemie zelfs voor de wind gegaan. Anderen kregen wel klappen, maar bij veel bedrijven viel de omzetdaling mee. Bovendien kregen ze bijvoorbeeld NOW. Veel ondernemers hebben de afgelopen anderhalf jaar goed gebruikt. Die zijn gaan nadenken over de toekomst en pakken nu door.’
Kop in het zand
Tegelijkertijd is bijna een kwart (22 procent) van de concerns hard geraakt, alle steunmaatregelen ten spijt. ‘Die geven aan dat ze nu wel wat anders aan hun hoofd hebben dan investeren in klimaatmaatregelen’, zegt Volberda. ‘Ze kunnen de noodzakelijke investeringen in bijvoorbeeld nieuwe machines niet opbrengen. Of deze ondernemers zeggen: “De klant wil het niet”. Ze zien daarom de noodzaak niet. Het zijn een soort struisvogels die de kop in het zand steken.’
Hij vreest dat deze toch betrekkelijk grote groep – in totaal praat je over tienduizenden bedrijven – bepaalde stappen alleen zal zetten als hij wordt gedwongen. Volberda spreekt letterlijk van ‘de bezemgroep’. ‘Misschien moeten we deze ondernemers helpen, met bijvoorbeeld fiscale maatregelen. Als we niks doen, zullen ze de overstap naar klimaatneutraal produceren niet maken.’
Bedrijven die ondanks corona wel investeerden presteren beter
Daarmee doen deze bedrijven zichzelf tekort, constateert de hoogleraar. Bedrijven die ondanks corona wèl investeerden in ICT, het opleiden van hun personeel en het verminderen van hun ‘ecologische voetafdruk’ presteren beter. ‘Hun omzet is harder gestegen en ze verwachten bovendien dat die ontwikkeling doorzet. Wat dat betreft, bijten de achterblijvers zichzelf in de staart. Ik vrees dat ze niet overleven als ze niet in actie komen.’
Winst boven purpose
Wat het onderzoek ook laat zien, is dat het maken van winst voor veel Nederlandse bedrijven nog altijd belangrijker is dan het bijdragen aan een goed doel. Bijna de helft van de ondervraagden denkt dat hun organisatie alleen succesvol is als die zich richt op de harde pegels. De maatschappij als richtpunt – purpose is toch een term waarmee je wordt doodgegooid – noemt slechts iets meer dan 15 procent. Maatschappelijk verantwoord ondernemen lijkt aan veel ondernemers nog niet besteed.
35 procent van de ondernemers vindt dat er sprake is van een negatief sentiment
Volberda is er zelf ook verbaasd over. Zeker na alle kritiek die met name op de grote bedrijven is geuit, niet alleen vanuit de samenleving, ook vanuit de politiek. ‘We hebben ondernemers gevraagd of ze vinden dat er sprake is van een negatief sentiment ten aanzien van het bedrijfsleven. 35 procent beantwoordt die vraag met een volmondig “ja”. Dan zou je toch denken dat dat tot een zekere bezinning leidt.’
‘Bovendien’, voegt hij daar onmiddellijk aan toe: ‘Duurzaamheid kan ook geld opleveren. Dat bewijst een bedrijf als Ecoplant in Zwolle. Dat maakt zonnepanelen die meedraaien met het licht. Ze lieten zich daarvoor inspireren door zonnebloemen. Daar zijn ze heel succesvol mee.’
Diversiteit
Maar het gaat volgens Volberda niet alleen om klimaatambities. Ook als het gaat om investeringen in diversiteit op de werkvloer vallen de cijfers nog tegen. ‘Bij bijna de helft van de bedrijven staan er wel mooie plannen op de website over het inclusiever maken van de organisatie, maar ze zijn lang niet allemaal geformaliseerd.’
‘Bedrijven kiezen toch nog vaak voor het laaghangend fruit’, constateert hij. ‘Ze hebben misschien wel mensen aangetrokken om hun diversiteitsbeleid vorm te geven, maar verder dan dat gaat het meestal niet. Terwijl inmiddels genoegzaam bekend is dat diversere teams beter presteren. En dat je op deze overspannen arbeidsmarkt ook mensen met een andere achtergrond keihard nodig hebt.’
Tegelijkertijd merken de onderzoekers in het rapport op dat veel bedrijven nog wel wat ambitieuzer mogen zijn met hun klimaatbeleid. De meesten kennen nog geen gecertificeerde milieusystemen. Of ze rapporteren nog niet over de schade die ze met hun producten mogelijk toebrengen aan mens en milieu.
Koplopers
Heel anders is dat bij de koplopers. Deze vaak internationaal opererende bedrijven gaven al gas tijdens corona en trappen het pedaal nu nog harder in. Ze investeren niet alleen verder in de digitale transformatie, maar ook hun managementaanpak wordt aangepakt. ‘Dit zijn bedrijven die kiezen voor agile, voor scrum of voor zelfsturende teams. Waar dienend leiderschap tot norm is verheven. Je ziet dat bedrijven die daarin investeren beter door de crisis zijn gekomen en optimistischer zijn.’
Financiële bedrijven maken zich zorgen over het op tijd bijspijkeren van hun personeel
Deze bedrijven investeren daarnaast fors in research en development en in het opleiden van het eigen personeel. De bedrijfstakken die er qua innovatie-uitgaven met kop en schouders boven uitsteken zijn de ICT- (net als vorig jaar), agro-, water- en energiesector. Minder goed gaat het in de financiële wereld en de logistiek. Daar maken ondernemers zich zorgen of ze hun mensen voor 2025 wel voldoende bijgespijkerd krijgen. In de communicatie spelen die zorgen dan weer niet. ‘Die bedrijven zijn al digitaal volwassen’, zegt Volberda. ‘Die plukken daar de komende jaren de vruchten van.’
