Van robotarmen tot naaldloze injecties: startup-stad Enschede zet in op medtech

Wat Emile Nijssen ervan vindt dat zijn bedrijf de ‘Apple van Enschede’ wordt genoemd? De mede-oprichter van Athom moet erom lachen: ‘Mooi, toch?’ Nijssen zit in zijn ruim opgezette, van allerhande kamerplanten voorziene kantoor in bedrijvenkantoor Spinnerij Enschede. Ooit zat hier, de naam zegt het al, een textielfabriek, tegenwoordig huist er een startup-hub. Om Nijssen heen liggen stapels platte en bolvormige apparaten opgestapeld, die inderdaad iets weg hebben van Apple-gadgets. Het zijn Homeys, kastjes waarmee je draadloos verbonden apparatuur in huis kunt besturen.

Al in 2014 begonnen Nijssen (foto beneden) en zijn compagnon Stefan Witkamp hun bedrijf hier, in Enschede. Toen nog in een klein kantoortje, dat ze deelden met een andere startup. Inmiddels zijn ze al tweemaal uit hun kantoor gegroeid, is hun bedrijf winstgevend en leveren ze de Homey-kastjes wereldwijd.

Ze mogen dan over de hele wereld leveren, toch blijven de ondernemers met hun bedrijf in Enschede zitten – de stad waar ze hebben gestudeerd. Nijssen: ‘We hadden wel in Amsterdam een kantoor kunnen openen, maar daar ben je een van de vele bedrijven. Hier in Enschede vallen we echt op met ons product. We kunnen daardoor gemakkelijk technici vinden, die het leuk vinden om aan iets te werken wat ze thuis kunnen gebruiken.’ 

Voormalige textielstad

Athom is één van de 516 start- en scaleups die in de voormalige textielstad gevestigd zijn. Ooit telde de stad talloze textielfabrieken, zoals de zojuist genoemde Spinnerij (foto beneden), maar die trokken in de jaren 60 en 70 weg uit de stad, omdat arbeid in opkomende landen goedkoper was.

Het zorgde indertijd voor een gat in de lokale banenvoorziening, maar Enschede wist dit slim op te lossen door er in 1964 een technische hogeschool te openen, die we tegenwoordig kennen als de Universiteit Twente (UT). 

‘Ondernemende universiteit’

Rector magnificus Harry van den Kroonenberg besloot al in de vroege jaren 80 zijn school om te dopen tot ‘ondernemende universiteit’. De wetenschap kon zo uit de ivoren toren van het universiteitsgebouw, hop, de maatschappij in, was het idee. Dat zou uiteindelijk ook banen opleveren. Dat deed het. Start- en scaleups uit de stad zijn anno 2022 goed voor liefst 4.400 directe banen, blijkt uit cijfers van dataplatform Dealroom.

De UT is gevestigd aan de rand van de stad, in het voormalige landgoed Drienerlo. Tegenwoordig staat dit gebied in de boeken als Kennispark en is ook hogeschool Saxion er op een steenworp afstand gehuisvest. Bijzonder aan de campus is dat je er alles hebt: sportvoorzieningen, studentenwoningen, startup-organisaties en zelfs een waar hotel voor bezoekers.

Begin van Thuisbezorgd

De allesomvattende campus trok in 1996 niemand minder dan topondernemer Jitse Groen. Hij verhuisde van Noord-Holland naar Enschede om er aan de UT bedrijfsinformatietechnologie te studeren. Aanvankelijk wilde hij helemaal geen ondernemer worden, liever ging hij voor een topbaan in het bedrijfsleven. Een stuk minder stressvol, dacht Groen.

Maar goed, het was immers de ‘ondernemende universiteit’ en Groen zag meermaals hoe medestudenten succesvolle bedrijfjes oprichtten. Geïnspireerd door hun verhalen, besloot Groen het er in 2000 dan toch maar eens op te wagen. Aan deze campus richtte hij in dat jaar het bedrijf Thuisbezorgd.nl op, dat tegenwoordig onderdeel is van het miljardenconcern Just Eat Takeaway. Nog altijd telt zijn concern drie panden in Enschede, goed voor zo’n zeshonderd banen.

De universiteit creëerde een cultuur waarin veel mensen met internet bezig waren

‘De campus had een heel snel, lokaal internetnetwerk’, herinnert Groen. ‘In de rest van Nederland bestond dat niet. Je zag hier eigenlijk het internet dat we een paar jaar later allemaal thuis hebben gekregen. Je kon je toen al heel goed inbeelden wat er zou gebeuren als mensen thuis continu verbonden zouden zijn. Zo werd er een cultuur gecreëerd waarin de meeste mensen met dat soort zaken bezig waren.’

Thuisbezorgd is bij lange na niet het enige succesverhaal waar de universiteit mee kan pronken. Zo studeerde Sytse Sijbrandij er, die tegenwoordig furore maakt in Silicon Valley met programmeurplatform Gitlab. Ook hotelsite Booking komt er vandaan. UT-student Geert-Jan Bruinsma richtte het miljardenbedrijf er in 1996 op. Jitse Groen zelf verliet de stad in 2006, om een internationaal hoofdkantoor in Amsterdam te kunnen leiden.

Babbelen met Booking-jongens

Een jaar na het vertrek van de Thuisbezorgd-ondernemer streek Giels Brouwer in Enschede neer. De uit Barneveld afkomstige student – ‘ik was een jongen uit de keet’ – ging in Enschede technische bedrijfskunde studeren, net als Groen en Bruinsma dat eerder deden. Hij richtte er in 2012 samen met medestudent Anatoliy Babic startup SciSports op. Met dit bedrijf voor data-analyse in de voetbalwereld zou hij vijf jaar later zelfs de Challenger50-bokaal van Sprout binnenslepen.

De jongens van Booking kwamen zomaar bij ons op kantoor langs voor een praatje

In de beginjaren huurden de twee kantoorruimte aan de campus. ‘Het was een hele kleine wereld’, herinnert Brouwer zich. ‘Als beginnend ondernemer had je korte lijntjes met iedereen. Jitse (Groen, red.) gaf er eens een presentatie en naderhand konden we gewoon met hem praten. Op een dag kwamen de oprichters van Booking zelfs bij ons op kantoor langs. Ze wilden gewoon even babbelen, omdat ze het mooi vonden dat er hier weer nieuwe startups ontstonden op de campus.’

Al snel vonden de twee er een businesscoach, die later zelfs in SciSports besloot te investeren. Brouwers masterstudie faalde hopeloos door zijn drukke ondernemersbestaan, maar Scisports werd een onherroepelijk succes. En ach ja, was het de oude rector magnificus Van den Kroonenberg niet precies dáárom te doen, wetenschap de maatschappij in brengen? Met SciSports wist Brouwer wetenschap zelfs het voetbalstadion in te krijgen.

Enschedese groeiversneller

Een belangrijke organisatie op het Kennispark is Novel-T. De publiek gefinancierde organisatie biedt onder meer startups een acceleratorprogramma, waaraan zowel SciSports als Athom deelnamen. Aspirant-ondernemers krijgen er professionele coaching en kunnen er in een maand tijd ontdekken of hun idee kans van slagen heeft, legt startup-begeleider Mike Verkouter (foto boven) uit, zittend achter een kop koffie. ‘Iedereen mag meedoen, al heb je een idee op een bierviltje geschreven.’ 

Ondernemen, dat zag men in de jaren ’80 nog als iets voor de bakker of slager

Afgelopen jaar begeleidden Verkouter en zijn team 275 aspirant-bedrijven een maand lang en zo’n vijftig mochten een langer traject doen. De meest succesvolle startups krijgen van Novel-T uitzicht op de zogeheten TOP-regeling, een lening van 40.000 euro. Verkouter: ‘Die regeling is al in de jaren 80 door Harry van den Kroonenberg in het leven geroepen. Hij wordt nu als pionier gezien, maar werd in die tijd echt verguisd. Ondernemen, dat zag men toen als iets voor de bakker of slager. Als universiteit hoorde je daar niet mee bezig te zijn.’

85 nationaliteiten

Was de UT in de jaren 80 nog een uitsluitend Nederlandse aangelegenheid, anno 2022 lopen er over het Kennispark studenten uit liefst 85 verschillende landen rond. Een van hen is de 22-jarige Nitu Valeriu Liviu (foto boven) uit Roemenië, die druk zit te tikken achter zijn laptop. De liefde bracht hem vier jaar geleden in Nederland, vertelt de Roemeen, die tegenwoordig aan de UT studeert.

In Roemenië wil niemand een bedrijf starten, hier juist wel

Liviu richtte er het bedrijf ClearSky op, waarmee hij CO2-positieve drones op de markt wil brengen. De drones vliegen op bioethanol. Momenteel test hij zijn techniek in het lokale dronecentrum Space 53 en over drie maanden moet een prototype gereed zijn. Liviu: ‘Wat me opvalt, is dat Nederlanders ervan houden om dingen te creëren. In Roemenië wil niemand een bedrijf starten, maar hier juist wel. Jullie zijn niet bang om te falen.’

Medtech-stad

Enschede heeft als doel om dronestad van Europa te worden. Toch is de stad befaamd om een andere sector, die van de medtech, oftewel medische technologie. Aan het Kennispark huist zelfs een speciaal voor medtech-bedrijven ingericht laboratorium annex testcentrum, het Technical Medical Centre geheten. Hier vindt MT/Sprout de charismatische, Zuid-Afrikaanse ondernemer Christoff Heunis (foto boven), gekleed in een stijlvol jasje en het haar losjes naar achteren gekamd. 

Heunis laat in zijn laboratorium een robotarm zien, waar hij momenteel aan werkt namens zijn startup Flux Robotics. ‘In de arm zitten magneten, die het voor chirurgen eenvoudiger moeten maken om hartkatheters te plaatsen’, legt de goedgeluimde ondernemer uit. Hij promoveerde afgelopen jaar aan de UT op het onderwerp en wil zijn techniek binnenkort medisch valideren.

Nog zo’n startup dat de medtech-innovaties aan dit lab perfect vertegenwoordigt: het bedrijf Flowbeams. De onderneming werkt aan een methode om naaldloze injecties te geven, onder meer bedoeld voor mensen die prikangst hebben. Dit doet de startup door een druppel vloeistof zo te versnellen dat deze dwars door de huid schiet. ‘Je voelt er nauwelijks wat van’, zegt de Israëlische, perfect Nederlands sprekende mede-oprichter Lea Milovich (foto beneden).

Trek naar de Randstad

Medische technici als Heunis en Milovich mogen in medtech-stad Enschede perfect gedijen, toch lijkt de stad voor veel ondernemers ook uitdagingen te bieden. Wie je ook spreekt, personeel vinden blijkt de grote puzzel te zijn voor startups uit de Twentse stad. Na hun studie trekt menig talentvolle student naar de Randstad. Athom-ondernemer Nijssen kan daardoor bijvoorbeeld moeilijk aan communicatie- en marketingpersoneel komen. 

In Enschede blijven na je studie? Dat klinkt voor velen als verliezen

‘Jongeren vinden het niet cool om in Enschede te blijven wonen na hun studie’, legt Nijssen het probleem uit. ‘Het klinkt een beetje als verliezen. Veel leeftijdsgenoten denken dat het in de Randstad gebeurt, terwijl er in feite helemaal niet zo veel gebeurt. Wel zijn de huizenprijzen er stukken hoger en betaal je er de hoofdprijs voor een avocadotoast.’ Talentvolle jongeren hebben volgens Nijssen in Enschede zelfs een betere kans op succes dan in de Randstad. ‘In de Randstad moet je volledig je weg omhoog klauteren, terwijl je hier snel verantwoordelijkheid krijgt binnen een bedrijf.’ 

D66-wethouder June Nods van onder meer economie, innovatie en financiën erkent het probleem. ‘We proberen hier veel aan te doen, bijvoorbeeld door woon- en kantoorruimte te creëren.’ Volgens de politica trekken veel jongeren weg, omdat ze bang zijn dat ze na een eerste niet een volgende baan kunnen krijgen in Enschede. ‘Het is een kwestie van beter communiceren, want die banen hebben we. Ik kom als wethouder bij veel bedrijven op bezoek en merk dat zij die arbeidsplaatsen kunnen leveren. De studenten aan de universiteit weten dat echter vaak niet, dus dat zullen we daar nog beter moeten communiceren.’

Jezelf als stad verkopen, daar is Enschede nu eenmaal niet het beste in, denkt Nijssen. ‘We zijn hier trots op wat we doen, maar iedereen weet denk ik wel dat we niet zo’n marketingmachine zijn als Amsterdam. Maar misschien is dat niet erg en moeten we het hier ook een beetje low profile houden.’ Nijssen, gekscherend: ‘Straks komen al die blaaskaakjes uit de Randstad nog hierheen.’

Dit artikel is geschreven door

Jelmer Luimstra

Jelmer Luimstra was journalist voor MT/Sprout. Hij schreef over startups, scaleups en nieuwe economie.