Dennis, een Nederlandse salesconsultant die jarenlang als expat in India woonde, was nog niet zo lang in India werkzaam toen zijn dochter jarig was. In tegenstelling tot veel collega-expats woonde hij niet op een compound met andere Nederlanders, maar tussen de lokale bevolking.
Dennis en zijn vrouw kenden op dat moment nog niet zoveel mensen en besloten daarom haar verjaardag klein te vieren. Ze nodigden ongeveer twintig vrienden uit. Vooraf deden ze boodschappen en stemden de hoeveelheid eten en drinken af op het aantal personen dat ze verwachtten. Alles leek goed voorbereid. Totdat de bel ging en er opeens techtig man op de stoep stond. Wat bleek: iedere genodigde had zijn of haar familie meegenomen.
Stevige cultuurschok
Totaal overdonderd door de grote groep gasten ging Dennis aan de slag om zo snel mogelijk extra hapjes en drankjes in huis te krijgen. Hoewel het uiteindelijk allemaal goed afliep, werd het feestje aanleiding voor een stevige cultuurschok – een van de vele cultuurschokken waarmee Dennis in aanraking zou komen tijdens zijn verdere verblijf in India.
Trouw aan zichzelf
De cultuurverschillen tussen Nederland en India zijn enorm. Zo is Nederland een individualistische samenleving: ieder kind leert al op jonge leeftijd dat hij op de eerste plaats trouw moet zijn aan zichzelf. Ouders stimuleren hun kinderen om een eigen mening te hebben, tegenspraak te geven en alleen ergens op af te stappen. Als we mensen uitnodigen voor bijvoorbeeld een verjaardag weten we – dankzij het individualisme – vaak van tevoren welke personen zullen komen en of ze iemand meenemen.
Trouw aan de groep
In collectivistische samenlevingen als India groeien kinderen op in grote families en leren ze op de eerste plaats loyaal te zijn aan de groep. In ruil daarvoor zorgt de groep voor bescherming en veiligheid. Omdat ieder individu onderdeel is van een groep, is het voor Indiërs vanzelfsprekend om een deel, of zelfs de hele groep, mee te nemen op het moment dat ze ergens voor worden uitgenodigd. Dat kan leiden tot ongemakkelijke situaties zoals in het voorbeeld van Dennis.
Wie zit er aan tafel?
Deze verschillen tussen individualisme en collectivisme zien we ook terug in de zakelijke omgeving. Zo is in Nederland de samenstelling van een groep tijdens een meeting meestal transparant. We weten wie er aan tafel zit en wat ieders functie is. We zijn voorbereid; en als we de mensen niet kennen, hebben we vooraf onderzoek gedaan op social media. Meestal doen we nog een voorstelrondje om een goed beeld te krijgen van de aanwezige personen.
Bij zakelijke bijeenkomsten in collectivistische samenlevingen zien we dat in veel gevallen ook andere mensen deelnemen naast degenen die zijn uitgenodigd of voorgesteld, soms zelfs in verschillende fases. Er kunnen personen aanwezig zijn – vaak een goede bekende of familielid – die weinig tot niets met de zaak te maken hebben. Een enkele keer worden zij voorgesteld, maar meestal niet. Het is op zo’n moment lastig om te begrijpen vanuit welke rol iemand aanwezig is.
Gezichtsverlies
Zo vertelde intercultureel trainer en adviseur Jan Vincent Meertens mij: “Ooit organiseerden we een bijeenkomst in Maleisië; na verloop van tijd bleek dat een van de aanwezigen een paar maanden eerder naar de concurrent was overgestapt. Niemand van de lokale mensen durfde hem op zijn aanwezigheid aan te spreken. Ik kreeg de informatie op tijd en laste een pauze in. Daarin nam ik de man terzijde; ik feliciteerde hem met zijn nieuwe functie en vroeg of hij zijn nieuwe baas de hartelijke groeten wilde doen. Niemand leed gezichtsverlies: hij wilde mij alleen even begroeten en had zelf nog andere afspraken.”
Als Jan Vincent deze situatie op de Nederlandse manier had opgelost, door de man bijvoorbeeld op een directe manier in aanwezigheid van de groep aan te spreken, dan was hij zijn doel volledig voorbijgeschoten en had hij het wederzijds vertrouwen flink kunnen schaden.
Wie is wie?
Je kunt niet zeggen welke samenleving beter is: de individualistische of de collectivistische. Wel is het belangrijk om te weten dat in collectivistische samenlevingen de relatie vaak boven de taak gaat. Zoek in dat geval van tevoren uit wie wie is, voordat je zakelijke informatie gaat delen in aanwezigheid van onbekenden. Zo is de kans kleiner dat je voor verrassingen komt te staan.
