Bedrijven die in Rusland zakendoen, moeten op korte termijn bekendmaken of ze daarmee doorgaan of niet. Wie in Rusland actief blijft, loopt het risico op enorme imagoschade. Dat raadde de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) op 3 maart aan in een interview op NU.nl.
Nederlandse concerns lijken het advies ter harte te nemen. De ene na de andere onderneming trekt zijn handen af van de Russen. Niet alleen de bedrijven met dependances in Rusland, ook de concerns die zakendoen met de Russen.
Toch is dat voor veel concerns allerminst een gemakkelijk besluit. Wat doe je immers met je soms wel duizenden medewerkers in Rusland?
Wij geven een overzicht van de Nederlandse bedrijven die Rusland de rug toekeren. Wat zijn hun overwegingen, weten ze het zonder veel gezichtsverlies te brengen en hoe gaan zij om met financiële of personeelskwesties?
MessageBird
Telecom-scaleup MessageBird was één van de eerste Nederlandse partijen die de levering aan Russische bedrijven stopzette. Op 25 februari liet de grootgrutter in onder meer sms-verkeer weten dat Russische bedrijven voortaan niet meer via het platform van MessageBird konden communiceren.
Niet alleen voor staats- of aan de staat gelieerde bedrijven, zoals moet volgens de sanctiewetgeving, maar voor alle Russische bedrijven besloot MessageBird zijn API-toegang tijdelijk stop te zetten. MessageBird heeft zelf personeel in Oekraïne zitten en maakt zich begrijpelijkerwijs zorgen over hun veiligheid.
Ceo en oprichter Robert Vis (foto boven) zette dan ook een trits aan acties op om Oekraïners bij te staan. Op 28 februari adviseerde hij burgers en bedrijven in een interview met MT/Sprout: ‘Doe alles wat in je macht is. Dat kan zijn het bouwen van technologie, het geven van geld, je stem laten horen of het delen van artikelen. Ik heb ook helemaal geen oordeel over hoeveel mensen moeten doen, maar mijn enige advies zou wel zijn: doe iets! Ga protesteren op de Dam! Wat je ook doet, doe niet niets. Ik denk dat we allemaal geleerd hebben dat nietsdoen heel gevaarlijk is.’
Shell-ceo Ben van beurden (rechts) in 2019 op bezoek bij Poetin in Sint-Petersburg (Getty).
Shell
Sinds de verhuizing van het hoofdkantoor naar Londen is energiebedrijf Shell officieel Brits, maar we rekenen de good old oliereus toch mee. Want jarenlang was het Hollands.
Toch blijft vooral veel hetzelfde bij Shell. De verhuizing naar het Verenigd Koninkrijk leverde de oliereus slechte pr op en zo ook diens uittocht uit Rusland. Op 28 februari kondigde Shell aan zijn belangen in olie- en gasproject Sakhalin-2 (27 procent) en de omstreden gaspijpleiding Nord Stream 2 (10 procent) ter waarde van 3 miljard euro te verkopen, vanwege de oorlog in Oekraïne.
De lof was aanvankelijk groot. Een gedurfd statement, vonden analisten, want Shell verkoos principes boven geld. Een paar dagen later bleek echter dat Shell nog snel even 725.000 vaten Russische olie had ingekocht, waarover het bedrijf volgens de Financial Times liefst 18 miljoen euro winst kon maken.
De kritiek was niet mals. Zat er immers niet Oekraïens bloed aan Russische olie? Shell zag zich genoodzaakt een snelle draai te maken. De winst van de partij olie zal het bedrijf doneren aan vluchtelingenprojecten voor Oekraïners. Daarnaast beloofde de energiereus geen olie en gas meer uit Rusland te kopen en ook nog eens zijn vierhonderd Russische tankstations te sluiten. Shell maakt dus alsnog een Rusexit, al geloven weinigen meer in de goede bedoelingen van het concern.
Het is al met al een kunst: om van een kostbaar politiek statement waar vrijwel de gehele bevolking achterstaat toch nog een pr-blunder van jewelste van te maken. Die kunst is Shell als geen ander toevertrouwd.
Een ING-kantoor in Polen, een van de buurlanden van Oekraïne (Getty).
ING
Bankconcern ING besloot op 2 maart geen nieuwe zaken meer te doen met Russische bedrijven. De maatregel betekent dat de bank geen nieuwe leningen meer aan Russische partijen verstrekt. ‘We veroordelen ten zeerste de invasie van Oekraïne, de verwoestende en hartverscheurende impact die het heeft op mensenlevens en de dreiging ervan op internationale stabiliteit en veiligheid’, zei ceo Steven van Rijswijk in een persverklaring.
Wel blijft ING internationale klanten in Rusland bedienen en blijft de bank bestaande klanten ondersteunen. Het filiaal van ING in Moskou blijft dan ook vooralsnog bestaan.
Tegelijkertijd is ING al zo’n dertig jaar actief in Oekraïne, waar de Russen nu oorlog voeren. ‘Onze prioriteit is de veiligheid en het welzijn van onze medewerkers’, schrijft de bank. ‘We blijven in nauw contact met hen en doen er alles aan om hen te helpen veilig te blijven en aan hun behoeften te voldoen.’
ABP
Pensioenfonds ABP besloot op 3 maart al zijn beleggingen in Russische bedrijven van de hand te doen, vanwege de Russische aanval op Oekraïne. Het gaat om 520 miljoen euro, een klap die het grootste pensioenfonds van Nederland overigens gemakkelijk moet kunnen dragen. De miljoenen zijn goed voor enkel 0,1 procent van het belegde vermogen van ABP, meldt het concern in een persbericht.
Geluk bij een ongeluk voor ABP is dat het concern afgelopen jaren al diverse Russische beleggingen heeft verkocht. Zo verkocht ABP vorig jaar zijn belangen in Russisch gas en olie, omdat het pensioenfonds niet langer wilde investeren in producenten van fossiele brandstoffen.
Het verkopen van de laatste 520 miljoen euro aan beleggingen kan overigens nog wel even duren vanwege de ‘ingewikkelde marktomstandigheden’, aldus ABP.
Houthoff
Een bedrijf dat net als Shell slecht in het nieuws kwam in verband met de Oekraïne-oorlog, is Zuidas-kantoor Houthoff. Dit advocatenconcern stond lange tijd bekend als Kremlin-kantoor, omdat het zowel de Russische Staat als grote Russische bedrijven zoals Gazprom als klant had. Toen de oorlog in Oekraïne losbarstte, bracht dat het advocatenkantoor in verlegenheid. ‘De oorlog in Oekraïne veroordelen wij als een schending van internationaal recht en mensenrechten’, meldde het bedrijf op 2 maart.
Een dag later, op 3 maart, deden liefst twintig Nederlandse advocatenkantoren een schriftelijke oproep aan branchegenoten om te stoppen met het zakendoen met de Russen, om zo niet langer ‘de oorlog tegen Oekraïne (indirect)’ te ‘faciliteren’.
Houthoff had inmiddels eieren voor zijn geld gekozen en eerder die dag op zijn website aangekondigd al zijn banden met Russische partijen te verbreken. Critici meenden dat Houthoff dit al jaren eerder had moeten doen. Toch moet ook gezegd: doordat het kantoor in één keer een streep zette door al zijn Russische activiteiten, wist het een pr-debacle zoals bij Shell te voorkomen.
PFZW
Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) wil stoppen met al zijn Russische beleggingen zodra dit mogelijk is, zo kondigde uitvoeringsorganisatie PGGM op 4 maart aan. PFZW heeft voor 1,2 miljard euro aan beleggingen uitstaan in Rusland in staatsobligaties, aandelen en privaat kapitaal. Het is de vraag hoeveel dit geld nu nog waard is. Het pensioenfonds heeft een omvang van 278 miljard euro, waarmee het de tweede pensioenpartij van Nederland is.
Heineken
In 2014 liet koning Willem-Alexander zich nog doodleuk Heineken-bier drinkend met Poetin op de foto zetten in het Holland Heineken House in Sotsji. Het was 10 februari, precies tien dagen voordat diezelfde Poetin met zijn legers de Oekraïense Krim besloot te annexeren. Pijnlijk.
Dat soort blunders niet weer, moeten ze dan ook bij Heineken gedacht hebben. De biergigant besloot op 5 maart dit jaar niet langer te exporteren naar Rusland en niet verder te investeren in zijn Russische activiteiten. Het bedrijf verklaarde: ‘We zijn geschokt en bedroefd om te zien hoe de tragedie in Oekraïne zich ontvouwt. Ons hart gaat uit naar alle getroffen mensen.’
Op 9 maart besloot Heineken volledig een streep te zetten door zijn Russische bedrijfstak. Het bierbedrijf besloot te stoppen met zowel de productie als de verkoop van zijn Russische Heineken-bier. Heineken produceert in Rusland ook de lokale biermerken Zhigulevskoe en Oxota.
Het bedrijf geeft aan na te denken wat het met zijn Russische activiteiten zal doen. Een verkoop ligt voor de hand. Er werken nu zo’n 1.800 mensen bij Heineken in Rusland en het bedrijf geeft aan de derde bierbrouwer van Rusland te zijn.
De bierproducent stelt echter in een verklaring: ‘Heineken wil geen financieel voordeel meer hebben uit de Russische activiteiten.’ We moeten dit financiële voordeel overigens ook weer niet groter maken dan het is: de Russische markt is goed voor nog geen 2 procent van de omzet van Heineken.
Damen
Scheepsbouwer Damen besloot op 5 maart te stoppen met de levering van schepen aan Rusland. Er liepen nog verscheidene contracten voor werkboten en vissersboten, maar die worden voorlopig niet geleverd. Ook gaat het bedrijf geen nieuwe contracten aan met Russische partijen.
Voor Damen doet dit besluit pijn, want Russische partijen zouden goed zijn voor een vijfde van alle aankopen van superjachten in ons land. Een woordvoerder stelt tegenover NU.nl dat het besluit een ‘stevige impact’ heeft op Damen. Hoe groot die impact is, wil Damen niet specificeren, maar ‘het gaat om een aanzienlijk bedrag’.
Damen heeft zelf ook personeel in Oekraïne zitten en liet weten zich zorgen te maken over hen. Zij zouden zich in een ‘zeer ernstige situatie bevinden’, aldus de scheepsbouwer uit Gorinchem. De scheepsbouwer heeft tevens afdelingen in Rusland staan. Het bedrijf heeft nog niet aangekondigd deze afdelingen te sluiten.
PME
Pensioenfonds van de Metalektro (PME) besloot op 6 maart zijn Russische deelnemingen van de hand te doen, zodra dat volgens het fonds kan. Om veel geld gaat het niet: slechts 16,5 miljoen euro, goed voor nog geen 0,03 procent van het belegd vermogen.
PME had, net als ABP, al eerder besloten zijn deelnemingen in Russische bedrijven terug te schroeven. Deels omdat veel van die beleggingen in de hoek van de niet-duurzame fossiele brandstoffen zaten, maar ook omdat Rusland laag scoorde op de zogeheten ‘Democracy Index’.
KPMG
Al heeft accountancyfirma KPMG meer dan 4.500 werknemers in Rusland en Belarus, toch besloot het op 7 maart een streep te zetten door zijn kantoren in deze landen. ‘We zijn van mening dat we, samen met andere wereldwijde bedrijven, de verantwoordelijkheid hebben om te reageren op de aanhoudende militaire aanval van de Russische regering op Oekraïne,’ tweette het bedrijf. ‘Als gevolg hiervan zullen onze bedrijven in Rusland en Belarus het KPMG-netwerk verlaten.’
PwC
Tegelijkertijd met KPMG gaf ook branchegenoot PricewaterhouseCoopers (PwC) aan zich terug te trekken uit Rusland. ‘We hebben besloten dat PwC, gezien de omstandigheden, geen firma in Rusland zou moeten hebben. Met als gevolg dat PwC Rusland het netwerk zal verlaten’, stelde topman Bob Moritz in een verklaring.
EY
In navolging van KPMG en PwC besloot ook branchenoot EY zijn Russische activiteiten op zwart te zetten. Het bedrijf noemt het op 7 maart op Twitter een ‘hartverscheurend’ besluit, aangezien het concern liefst 4.700 mensen in Rusland voor zich heeft werken en er al ruim dertig jaar actief is. EY zal de Russische activiteiten afstoten, waarna deze onder een andere naam zelfstandig verder kunnen opereren.
Deloitte
En toen kon Deloitte, het laatste bedrijf uit de zogenoemde Big Four-accountants, ook niet achterblijven. Het bedrijf heeft zo’n 3.000 mensen in Rusland en Belarus, maar besloot toch een streep te zetten door al zijn activiteiten in deze landen. Het bedrijf meldt op 7 maart: ‘Net als anderen, weten we dat onze collega’s in Rusland en Belarus geen stem hebben in het optreden van hun regering. We ondersteunen alle getroffen collega’s tijdens deze transitie en doen er alles aan om hen te helpen in deze extreem moeilijke tijd.’
Unilever
Voedingsconcern Unilever – net als Shell na de verplaatsing van het hoofdkantoor naar Londen niet meer helemaal Nederlands, maar we rekenen hem mee – besloot op 8 maart te stoppen met de import en export van producten van en naar Rusland. Dit vanwege de oorlog in Oekraïne, een land waar Unilever 146 mensen heeft werken. Ook stopt het bedrijf met al zijn investeringen in het land, zoals onder meer zijn Russische advertenties.
Unilever verlaat Rusland niet helemaal, liet ceo Alan Jope weten in een persverklaring weten: ‘We gaan door met de verkoop van essentiële voedingsmiddelen en hygiëneproducten die in Rusland zijn gemaakt aan de mensen in het land.’
Of het van harte is gegaan, is de vraag. Al op 3 maart deed Unilever een persbericht de deur uit dat het concern de oorlog in Oekraïne een ‘brute oorlogsdaad tegen een soeverein naburig land’ noemde. Toch bleef het indertijd bij woorden (en een toezegging van 5 miljoen euro voor de vluchtelingen), terwijl andere bedrijven al sancties instelden. De druk op Unilever om actie te ondernemen nam dan ook toe.
Ook nu blijft Unilever actief in het land dat de westerse wereld met kernwapens dreigt. Toch zal het geen eenvoudige afweging zijn voor de voedingsgigant, want Unilever heeft zo’n 3.000 mensen voor zich werken in Rusland. Aan de andere kant: McDonald’s sluit ook al zijn Russische dependances. Hebben de hamburgerbakkers het zich doorgaans zo idealistisch profilerende Unilever links ingehaald?
DSM
Het concern voor voedingsingrediënten DSM liet op 8 maart weten de stekker te trekken uit een joint venture met het Russische bedrijf KuibyshevAzot. DSM verkoopt zijn belang aan het bedrijf zelf, dat hiermee alle aandelen in handen krijgt. Er werken zeventig mensen en de verkoop heeft vorige week al plaatsgevonden. Het bedrijf maakt plastics voor verpakkingen en voertuigen, maar DSM zou niet helemaal zeker zijn waar de plastics precies voor gebruikt worden.
Wel blijft DSM actief in Rusland, waar het bedrijf met 150 man personeel werkt aan bestanddelen van voeding en veevoer voor de Russische markt. DSM beloofde dan weer te stoppen met de ‘beperkte’ inkoop van producten uit Rusland.
DSM moest van ver komen. Op 24 februari gaf het bedrijf nog aan niet bezig te zijn met sancties en liever af te wachten wat Europa zou doen. Nu Europa sanctie na sanctie afkondigt, beweegt ook DSM die kant op.
PMT
Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT) kondigde op 9 maart aan al zijn Russische beleggingen van de hand te zullen doen, zodra de markt het toelaat. PMT is daarmee relatief laat. Pensioenfondsen ABP, PFZW en PME namen dit besluit al eerder vanwege de Oekraïne-oorlog.
