De Russen komen

Wie zijn toch die Russische miljardairs die de wereld veroveren? De crisis mag een gat in hun vermogens hebben geslagen, maar de bodemschatten zijn nog lang niet uitgeput en hun ambities zijn evenmin verdwenen. Profiel van de Russische imperialisten.

 

Dankzij oplopende prijzen voor olie, gas, nikkel, goud en andere grondstoffen en stijgende koersen van hun aandelen, mochten meer dan honderd Russische zakenlui zich begin vorig jaar miljardair (in dollars) noemen. En dat mocht de rest van de wereld weten. Alsof ze geen dag langer te leven hadden, spendeerden mannen van amper 40 jaar duizelingwekkende bedragen aan westerse villa's, dure jachten, vliegtuigen, exclusieve vakanties, sjieke voetbalclubs en meer van zulke geneugten.

Inmiddels hebben beursmalaise en gedwongen terugbetaling van bankleningen grote gaten geslagen in hun – papieren – vermogen. De crisis overviel de Russen op een moment dat ze juist bezig waren om – mede op instigatie van het Kremlin – hun vleugels naar het Westen uit te slaan. Sommige van deze overwegend vloeiend Engels sprekende zakentycoons hebben hun plannen nu bijgesteld, teruggeschaald. Anderen ruiken juist nu kansen om hun ambitie om uit te groeien tot een belangrijke internationale speler waar te maken. Temeer omdat de Russische bodemschatten nog lang niet zijn uitgeput en de groeiende vraag naar grond- en hulpstoffen – de bron van hun welvaart – prijzen vroeg of laat weer zal opdrijven. Wie zijn de hoofdrolspelers in dit Russische stratego? Hoe verwierven ze hun kapitaal? En wat staat het Westen te wachten?

Grondstoffenstrateeg

Naam Michail Prochorov

Leeftijd 43 jaar

Geschat Vermogen 14,1 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal vooral met grondstoffen (nikkel)

Investeert nu vooral in Russische én westerse bedrijven

Prochorov is volgens het gezaghebbende Russische zakenblad Finans de rijkste van het stel. Hij verkocht begin vorig jaar een groot belang in nikkelproducent Norelsk Nikkel. De ruim 6 miljard harde cash die hij daarvoor ontving, zette hij wijselijk op de bank.

Als zovele Russische zakentycoons maakte Prochorov zich na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie langs slinkse weg meester van bedrijven die zich bezighielden met winning en verwerking van grondstoffen. Hij bezit nu onder meer het mijnbouwbedrijf Polyus (goud en zilver), is grootaandeelhouder van de bank Renaissance Capital en geeft een tijdschrift uit met de veelzeggende titel Snob.

Prochorovs sterke kant is timing, zoals de Norelsk Nikkel-deal bewijst. Hij hield zich de voorbije jaren gedeisd als investeerder. Nu de crisis heeft toegeslagen, smeedt hij plannen om Russische bedrijven op te kopen en zijn vleugels uit te slaan naar het Westen. De laatste tijd wordt hij veelvuldig in Londen en Parijs gesignaleerd.

Tot dusver kwam Ruslands meest begeerde vrijgezel vooral naar Europa om wild te feesten en onroerend goed te kopen. Twee jaar geleden werd Prochorov in de Franse wintersportplaats Courchevel opgepakt op verdenking van het aanzetten tot prostitutie. Sindsdien komt hij daar niet meer, tot groot verdriet van de plaatselijke middenstand.

Medogenloos en gewiekst

Naam Michail Fridman

Leeftijd 44 jaar

Geschat vermogen 6,1 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal met olie

Investeert nu vooral in banken, telefonie

Oekraïner van geboorte, begon ooit als verkoper van theatertickets. Maar hij en zijn iets minder vermogende zakenpartner Pjotr Aven waren er als de kippen bij toen de Russische staat in 1991 besloot om bedrijven te privatiseren. Zo legde hij de basis voor Alfa Groep, een zakenimperium dat onder meer metaalbedrijven, banken, glas-, hout-, media- en telefoniebedrijven (Vimpelcom) omvat.

Zijn meest waardevolle bezit was oliebedrijf TNK. In 2003 verkocht Fridman de helft van de aandelen in deze firma voor dik 6 miljard dollar aan BP, waarmee de joint venture TNK-BP werd gevormd. Van eendrachtige samenwerking is echter geen sprake. Samen met twee andere Russische zakenlieden is Fridman bezig de Britten weer buiten te werken om de ‘door BP belemmerde internationale expansie' te realiseren.

Fridman staat bekend als gewiekst en meedogenloos. Hij schuwt allerminst powerplay. Alfa Groep en Vimpelcom zijn regelmatig in verband gebracht met zakelijke schandalen. Desondanks staat Fridman als ‘Ruslandkenner' hoog aangeschreven in westerse financiële centra. Geleidelijk breidt zijn zakenimperium uit over de Russische landsgrenzen. Vimpelcom is het op een na grootste belbedrijf in Oekraïne. Alfa Groep is ook de moeder van de Amsterdamse AT Bank.

Betaalt Hiddink

Naam Roman Abramovitsj

Leeftijd 42 jaar

Geschat vermogen 13,9 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal met olie

Investeert nu vooral in staal en voetbal

Abramovitsj is de meest mondaine Russische miljardair. Ooit begonnen als verkoper van plastic badeendjes verwierf hij zich medio jaren ‘90 een plaats in de kring rond president Boris Jeltsin. Samen met de destijds invloedrijke zakenman Boris Berezovski kon hij zo voor een ramsjprijs oliemaatschappij Sibneft kopen.

Abramovitsj' sterke kant is dat hij – in tegenstelling tot Berezovski, die naar Engeland uitweek – in het post-Jeltsintijdperk goede relaties met het Kremlin bleef onderhouden. Het hielp daarbij dat hij op last van Poetin gouverneur en geldschieter werd van de verre Siberische provincie Tsjoekotka.

Eind 2006 verkocht Abramovitsj Sibneft voor ruim 11 miljard dollar aan staatsbedrijf Rosneft. Vervolgens kocht hij een groot belang in de Russische staalproducent Evraz. Plannen om het Brits-Nederlandse Corus over te nemen, sneuvelden vroegtijdig. Via zijn Britse beleggingsvehikel Millhouse heeft Abramovitsj belangen in diverse Europese, Israëlische en Amerikaanse bedrijven. Hij bemoeit zich doorgaans niet actief met het management.

Abramovitsj bezit enkele kapitale jachten en villa's in Engeland en Frankrijk en is eigenaar van voetbalclub Chelsea. Hij betaalt namens de Russische voetbalbond het salaris van Guus Hiddink. Twee jaar geleden verliet hij vrouw en 5 kinderen om zich met de Russische twintiger Daria Zjoekova in het societyleven te storten.

 

Tankstationgigant

Naam Vagit Alekperov

Leeftijd 58 jaar

Geschat vermogen 7,6 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal met olie

Investeert nu vooral in internationale olie-activiteiten

Alekperov staat aan het hoofd van oliemaatschappij Loekoil, Ruslands grootste en meest internationaal opererende particuliere onderneming. Werd geboren in Bakoe (Azjerbeidzjan), de belangrijkste oliestad aan de Kaspische Zee. Werd in 1989 de jongste onderminister van olie die de Sovjet-Unie ooit had en creëerde in Moskou beginjaren '90 het beursgenoteerde bedrijf dat nu Loekoil heet. Net als zoveel bureaucraten eigende Alekperov zich een plukje aandelen toe. Maar terwijl zijn collega's die na een poosje van de hand deden, kocht hij bij. Alekperov werd zo, behalve hoogste baas, met een belang van zo'n 40 procent ook de grootste aandeelhouder in Loekoil.

In Rusland ondervindt Loekoil felle concurrentie van de staatsfirma's Gazprom en Rosneft. Mede daardoor zoekt het bedrijf expansie in het buitenland. Loekoil bezit al raffinaderijen in diverse Oost-Europese landen en Italië en is actief in de oliewinning in Kazachstan, Iran, Venezuela en Colombia. Loekoil verkoopt benzine in 22 Europese landen, waaronder België. Daarnaast kocht Alekperov in 2000 meer dan 1.300 pompstations in de Verenigde Staten van Getty Oil. Eind 2006 kwamen er nog eens 600 bij, overgenomen van Conoco Phillips. Loekoil, dat veel westerse managers heeft, spiegelt zich graag aan ExxonMobil, BP en Shell.

Jeltsins schoonzoon

Naam Oleg Deripaska

Leeftijd 43 jaar

Geschat vermogen 4,9 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal met aluminium en staal

Investeert nu vooral in internationale metaalverwerkende industrie en bouwbedrijven

Deripaska onderkende al vroeg dat de politieke en zakenwereld in het postcommunistische Rusland nauw met elkaar zijn verweven. Doordat hij zo slim was om binnen de familie van president Jeltsin te trouwen, zat hij steevast vooraan bij de opdeling en veiling van grote Russische staatsbedrijven. Deripaska ontpopte zich tot Ruslands grootste metaalgigant. Via zijn meerderheidsbelang in Rusal controleert hij meer dan de helft van de nationale aluminiumproductie. Daarnaast bezit zijn investeringsmaatschappij Basic Element belangen in diverse staalbedrijven en autofabriek Avtovaz (o.a. Lada).

Sinds 2006 bouwt Deripaska aan zijn internationale bedrijvennetwerk. Hij schafte metaalverwerkende ondernemingen aan in de Verenigde Staten, kocht voor ruim 1 miljard euro een 30-procents aandeel in de Oostenrijkse bouwer Strabag en nam een belang van 10 procent in de Duitse mega-aannemer Hochtief.

Deripaskas meeste investeringen zijn gepleegd met geleend geld waarvoor aandelen in, vooral, Rusal als onderpand dienden. Nu de beurskoersen van Rusal en al die andere bedrijven waarin hij belangen kocht met 70 procent of meer zijn gezakt, breekt die leverage Deripaska op. Om aan zijn betalingsverplichtingen te kunnen voldoen, was hij de voorbije maanden gedwongen om enkele van zijn aanwinsten van de hand te doen. Met zwaar verlies, uiteraard.

Miljardenjongleur

Naam Soelejman Kerimov

Leeftijd 43 jaar

Geschat vermogen 7,5 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal met gas en Sberbank-aandelen

Investeert nu vooral in goud en financiële instellingen

Kerimov was lange tijd een obscure handelaar in bedrijven. Hoe hij het flikte is een raadsel, maar in 2003 weekte hij bij Ruslands grootste staatsbank Sberbank geld los, om een belang te kopen van 4 procent in gasmonopolist Gazprom. De deal pakte geweldig uit. Zijn Gazprom-belang steeg vele miljarden dollars in waarde. Een jaar later herhaalde hij die truc. Met bij Sberbank geleend geld kocht hij een 6 procentsbelang in… Sberbank. Ook die investering bleek uitermate winstgevend.

Als loyaal aandeelhouder moedigde hij de snelle internationale expansie van Gazprom aan. Het door de staat gecontroleerde bedrijf heeft inmiddels dochterbedrijven en deelnemingen in vrijwel elk Europees land en wil in Nederland gas opslaan.

Kerimov zat sinds 2003 in het Russische parlement en was zo onschendbaar. Eind 2007 verloor hij echter zijn zetel. Eenmaal zonder politieke steun bouwde hij zijn belangen in Gazprom en Sberbank af. Verstandige beslissing, gelet op de nakende beurskrach. Minder verstandig was dat hij met de opbrengst vooral aandelenpakketten kocht van westerse financiële instellingen, zoals Deutsche Bank, Morgan Stanley, en Credit Suisse. Op zijn deelname in Fortis verloor hij naar schatting 400 miljoen euro. Inmiddels investeert Kerimov ook weer in grote Russische bedrijven, waaronder Prochorovs goudproducent Polyus.

Nikkelen Nelis

Naam Vladimir Potanin

Leeftijd 48 jaar

Geschat vermogen 5 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal (o.a) met nikkel

Investeert nu vooral in nikkel, financiële instellingen, telecommunicatie

Potanin dankt zijn rijkdom aan het omstreden ‘leningen-voor-aandelen-programma' waarmee de armlastige Russische staat in de jaren ‘90 probeerde grote bedrijven te reanimeren. Gevolg was dat een klein groepje zakenlui, onder wie Potanin, voor een habbekrats complete industriële sectoren kon annexeren.

Via zijn investeringsvehikel Interros is Potanin onder meer actief in telecommunicatie, bankwezen, handel en staal. Zijn grootste belang heeft hij in Norilsk Nikkel, een van 's werelds grootste producenten van nikkel en het in de auto-industrie veelgebruikte palladium. Jarenlang vormde hij met Michail Prochorov bij Norilsk een hecht koppel, totdat ze in 2007 ruzie kregen over de strategie. Prochorov maakte zijn belang te gelde; Potanin hield zijn aandelen vast, wat hem op vele miljarden vermogensverlies kwam te staan.

Potanin wordt door het Kremlin – samen met Abramovitsj en Deripaska (zie hierna) – beschouwd als iemand die behoort op te komen voor de industriële belangen van Rusland. Expansie richting Europa staat hoog op zijn agenda. In 2006 verkocht hij 10 procent in de bank Rosbank aan Société Generale (SG). De bedoeling was dat de Fransen dit belang eind 2008 tot een meerderheid zouden uitbreiden en dat Potanin een belang zou nemen in SG. Vanwege de kredietcrisis is dat (nog) niet doorgegaan.

Staalmagneet

Naam Aleksej Mordasjov

Leeftijd 43 jaar

Geschat vermogen 4,1 miljard dollar

Vergaarde zijn kapitaal met staal

Investeert nu vooral in staal

Mordasjov is de zoveelste exponent van de generatie-'65/'66 die het tot miljardair schopte. Zijn methode was allerminst uniek: langs slinkse en soms dubieuze wegen de zeggenschap verwerven over strategisch belangrijke ondernemingen, concurrenten de loef afsnijden en politieke steun verwerven bij de Kremlin-heersers.

Mordasjov is ceo en grootaandeelhouder van Severstal, een conglomeraat waarvan de kern wordt gevormd door het gelijknamige Russische bedrijf dat 's lands toonaangevende staalproducent is. Daarnaast bezit Severstal (Noordelijke Staal) belangen in onder meer autofabrieken, zeehavens en transportbedrijven.

Mordasjov is ook buiten Rusland een bekende speler in de staalindustrie. Hij baarde in 2007 opzien met zijn poging om het Luxemburgse Arcelor, een van Europa's grootste staalmakers, te kopen. Uiteindelijk legde hij het in een biedingstrijd af tegen het van oorsprong Indiase Mittal. Volgens Mordasjov was die nederlaag mede te wijten aan ‘Europese koudwatervrees voor Russische overheersing'.

Meer succes boekte hij in Italië en, vooral, de Verenigde Staten. Daar is Severstal na de aankoop van een serie bedrijven nu op drie na grootste staalfabrikant. De crisis in de Amerikaanse auto-industrie treft Severstal echter zwaar. Mordasjov heeft er inmiddels enkele fabrieken gesloten en zette productielijnen stil, in afwachting van betere tijden.