Een goede manager is vooral een goed voorbeeld. Toch kunnen we nog veel leren van foute dictators, stelt Frank Schaper.
Anno 2016 bepalen foute leiders onze krantenkoppen. Goed leiderschap lijkt dun gezaaid. Zonder Assad geen vluchtelingencrisis, waar Europese leiders geen raad mee weten. Poetin is met zijn vierde oorlog bezig en Erdogan streeft naar de alleenheerschappij in zijn land. Toch kan een manager nog het nodige van dictators leren, waarbij het zaak is om alert te zijn op de kenmerken van fout leiderschap.
Goed voorbeeld doet goed volgen
.jpg)
Leidinggeven leer je door het te doen, trainingen te volgen, maar vooral door de kunst af te kijken van je rolmodellen, bewust en onbewust. Apple-oprichter Steve Jobs had een voorliefde voor innovatieve rebellen, zoals uitvinder Thomas Edison, singer-songwriter Bob Dylan en schilder Pablo Picasso. Ook bij vrouwelijke leiders is dit rolmodeleffect te zien. Neelie Kroes bijvoorbeeld is een grote inspiratiebron voor veel vrouwen, en niet alleen voor vrouwen die VVD-gezind zijn. PvdA-politica Mei Li Vos zei eens: ‘Neelie Kroes is mijn rolmodel. Ze is grappig, slim, strategisch, elegant, voor de duvel niet bang en altijd vrouw gebleven in een mannenwereld’.
Wat foute leiders gemeen hebben
Goed voorbeeld doet dus goed volgen. Slecht voorbeeld daarentegen doet slecht volgen. Foute leiders hebben veel met elkaar gemeen, waardoor ze zich gemakkelijk met elkaar kunnen identificeren. Bij elk kenmerk en iedere uitingsvorm vindt kopieergedrag plaats. Saddam imiteerde Stalins persoonscultus. Catharina de Grote volgde de territoriumdrift van haar voorvader Peter de Grote. In Poetins geheime oorlog in Oost-Oekraïne is de hand te zien van zijn voormalige KGB-baas Joeri Andropov, het brein achter het neerslaan van de opstanden in Hongarije in 1956 en in Tsjechoslowakije in 1968.
10 kenmerken
De 10 kenmerken van een dictator die ik in mijn boek beschrijf zijn:
- grootheidswaan,
- zelfverrijking,
- sektegedrag,
- staatsterreur,
- zelfrechtvaardiging,
- bedrog,
- propaganda,
- machtsbehoud,
- expansiedrang en
- geheimen.
Bij zes van deze kenmerken geef ik hieronder voorbeelden van wat managers van een dictator kunnen leren en wat niet.
#1. Grootheidswaan
Napoleon kroonde zichzelf tot keizer, richtte in Parijs twee triomfbogen op naar Romeins voorbeeld en stuurde het grootste leger uit de toenmalige geschiedenis naar Rusland om de tsaar een lesje te leren, met rampzalige gevolgen.
>> Wat je van Napoleon kunt leren:
Hij dacht groot en in mogelijkheden, liet bewijzen van zijn grootheid na en hij maakte zichzelf niet kleiner dan hij was.
>> Wat niet:
Napoleon overschatte zichzelf, maakte het leven van anderen ondergeschikt aan dat van hemzelf, bracht enorm veel schade toe en vernietigde zo wat hij had opgebouwd.
#2. Zelfverrijking
Het Russische volk weet officieel niet beter dan dat Vladimir Poetin $ 185.000 verdient. Deskundigen schatten zijn (geheime) vermogen echter op circa $ 70 miljard, wat hem de op twee-na-rijkste persoon ter wereld maakt.
>> Wat je van Poetin kunt leren:
Hij heeft zelfvertrouwen, zorgt dat hij krijgt wat hij waard denkt te zijn en deelt zijn rijkdom met zijn vrienden.
>> Wat niet:
Hij steelt, eigent zich toe wat niet van hem is, is corrupt, ontkent, liegt en bedriegt en gebruikt buitensporig geweld.
#3. Zelfrechtvaardiging
Jorge Videla was een ster in het rechtvaardigen van zijn misdaden. De ‘vuile oorlog’ die zijn junta eind jaren 70 voerde tegen de ‘linkse krachten’ in Argentinië zag hij zelf als een ‘heilige oorlog’, en hij werd daarbij heimelijk gesteund door het Vaticaan. Het volk stond volgens hem volledig achter zijn regering, maar het laten verdwijnen van duizenden tegenstanders moest in het geniep, want anders zou het volk niet meer achter hem staan. Dictatorlogica.
>> Wat je van Videla kunt leren:
Hij geloofde in wat hij deed, had een duidelijke missie en deed wat hij nodig achtte om zijn doel te behalen.
>> Wat niet:
Hij praatte recht wat krom was, bedroog zijn volk en regeerde op basis van terreur.
#4. Propaganda
Fidel Castro reisde in zijn groene guerilla-outfit de wereld rond om de revolutie te prediken. Het woord ‘Revolución’ staat op honderden Cubaanse billboards.
>> Wat je van Castro kunt leren:
Hij droeg een duidelijke boodschap uit, gebruikte de kracht van de herhaling en hij benutte zijn rolmodellen (met name de Cubaanse revolutionair José Marti) in zijn propaganda.
>> Wat niet:
Hij leefde zelf niet conform zijn boodschap, nam zijn volk gevangen in een nieuwe dictatuur, propageerde revolutie maar stond zelf geen kritiek toe en zeker geen revolutie tegen hemzelf.
#5. Machtsbehoud
Robert Mugabe is kampioen machtsbehoud. Deze oudste president ter wereld (92) dient momenteel zijn zevende termijn uit. Met democratie hebben zijn verkiezingen niets te maken, want van zijn rolmodel Kim Il-sung heeft hij geleerd de macht niet alleen met nietsontziende terreur uit te oefenen, maar ook nooit meer uit handen te geven.
>> Wat je van Mugabe kunt leren:
Hij vocht zich los uit een ondergeschikte rol, gaf zijn volk aanvankelijk zelfvertrouwen en startte zijn regeerperiode met een beleid van verzoening.
>> Wat niet:
Hij houdt oneindig lang vast aan zijn macht, vertrouwt alleen zichzelf en zijn familie, polariseerde de samenleving en vernietigde niet alleen zijn tegenstanders, maar ook zijn land.
#6. Expansiedrift
Xi Jinping leidt China zoals hij dat Mao en Deng Xiaoping heeft zien doen. Zijn ‘Chinese Droom’ is dat China de gehele wereld zal beheersen, zoals Mao ooit aan zijn insiders had voorgehouden. Mao annexeerde Tibet, Xi Jinping claimt alle zeeën rond China, laat eilanden opspuiten om er militaire bases op te vestigen en negeert de claims van zijn buurlanden.
>> Wat je van Xi Jinping kunt leren:
Hij streeft naar de absolute top, heeft een groeistrategie en schuwt de confrontatie niet.
>> Wat niet:
Hij vindt dat de rest van de wereld naar zijn pijpen moet dansen, groeit ten koste van anderen en stevent af op oorlog.
Kwetsbaar
Een bedrijf is weliswaar geen dictatuur (je werkt er tijdelijk, op vrijwillige basis), maar het is ook geen democratie. Hoe autocratischer het leiderschap, hoe kwetsbaarder het is voor kwalijke kenmerken. Als de Volkswagen-top hierop alerter was geweest, zou de grootheidswaan (nummer 1 van de wereld) en expansiedrift (groei in de VS tegen elke prijs) niet tot ‘sjoemelfraude’, een beschadigd imago en ingestorte beurskoers hebben geleid. Als manager heb je de taak je bedrijf verder te brengen en de plicht dit op een moreel verantwoorde wijze te doen. Een goede manager is een goed rolmodel.
De auteur van dit artikel, Frank Schaper, schreef recent het boek Het Dictatorvirus. In 1992 vond hij de perfect ronde voetbal uit, later gefabriceerd door Nike.
Win dit boek
Ook een exemplaar ontvangen van het Dictatorvirus? MT mag 10 exemplaren weggeven. Doe nu mee!
