Het boek ‘De hand van Van Gaal’ ligt bij de Bruna en de Ako zeker niet op de plank voor managementboeken, als die er al is. Het is immers een voetbalboek, of niet? Er vallen wel degelijk goede leiderschapslessen te trekken uit dit boek. NRC-journalist Hugo Logtenberg interviewde tientallen betrokkenen en Van Gaal zelf over de aanloop naar en wereldkampioenscha in 2014 in Brazilië. Het is resultaat is boek vol voetbalanekdotes, maar het werpt ook licht op zijn werkwijze.
Wat is nu het geheim van Van Gaal? Hoewel velen zullen aannemen dat het coachen van een voetbalteam een stuk intuïtiever gaat dan het managen van een bedrijf, is dat bij Van Gaal zeker niet het geval. Alles wordt vastgelegd op video, maar ook in statistieken. Hij laat niets, maar dan ook niets aan het toeval over.
Matig team
Het begint bij de constatering dat het Oranje dat hij tijdens de kwalificatie onder zijn hoede krijgt, maar matig getalenteerd is. Robin van Persie en Arjen Robben zijn de enige echte sterren, de rest waterdragers. Of misschien dat je Wesley Snijder nog als ster kan zien, maar die is in aanloop van het wk te zwaar, uit vorm en speelt weinig bij zijn eigen club.
Van Gaal komt tot de conclusie dat als hij ver wil komen, hij op een andere manier moet voetballen. Uit de analyses van zijn medewerkers blijkt dat veel teams, zoals wereldkampioen Spanje, na 70 minuten vermoeid raken. Dat biedt een kans als de spelers van Oranje fitter zijn. En dus legt Van Gaal veel nadruk op conditie. Als je kunt voorkomen dat de tegenstander scoort, Van Gaal speelt met vijf verdedigers, kun je toeslaan als hij na 70 minuten vermoeid raakt.
Een ander mooi voorbeeld van het feit dat Van Gaal alle mogelijke scenario’s van tevoren doorneemt, is de inmiddels beroemde keeperwissel in de kwartfinale tegen Costa Rica. Japser Cillissen is de vaste keeper, maar heeft in zijn succesvolle loopbaan nog nooit een penalty gehouden. Tim Krul, de derde keeper, heeft dat wel. Bovendien blijkt uit de statistieken dat keepers die lang blijven staan en niet te snel een hoek kiezen als iemand een strafschop neemt, meer kans maken om een strafschop te houden. Iets wat Krul altijd doet. En dus wisselt Van Gaal in de 121ste minuut, vlak voordat de strafschoppen moeten worden genomen, Cillessen voor Krul. Krul houdt twee strafschoppen, en Nederland gaat verder.
Wortel en de stok
Van Gaal is enorm streng voor zichzelf, maar verlangt ook veel van de mensen om hen heen. Met name Wesley Sneijder heeft er veel moeite mee. ‘Als we klaar zijn, sla ik hem op zijn scheve neus’, zo zou de middenvelder hebben uitgeroepen. Het botert wel vaker niet tussen hem en Van Gaal. Sneijder is het straatschoffie dat geintjes uithaalt, Van Gaal de rechtlijnige meester.
Maar iedereen in het team en lijkt desondanks bijna geobsedeerd door Van Gaal. Allemaal willen ze een compliment van de meester. En die complimenten deel hij ook uit, maar nooit zonder reden. Een matig debuut leidt tot een cynische retorische vraag: ‘Jij dacht dat je goed gespeeld had’? Maar ook daar is over nagedacht. Van Gaal doet nooit iets ‘zomaar’.
Wat het boek voor managers interessant maakt, is dat een voetbalteam een soort snelkookpan is; leiderschap onder hoge druk. Waar een directeur maanden, zoniet jaren heeft om een bedrijf tot grote hoogte te brengen, heeft een bondscoach een week of twaalf om een team zo te kneden dat het succesvol is. Als je dan met een matig team zover komt, dan moet dat wel deels toe te schrijven zijn aan de leiderschapskwaliteiten van de bondscoach.
‘De hand van Van Gaal’ is een leesbaar praktijkvoorbeeld van wat leiderschap voor een team kan betekenen. Voor voetbalfans ook nog eens een uitermate onderhoudend boek. Grootste minpunt is het grote aantal bladzijden die Logtenberg besteedt aan de vete tussen de mannen van het TV-Programma Voetbal International en Van Gaal. De mopperende heren krijgen zo postuum te veel aandacht en dat leidt af van het écht interessante verhaal.
Hugo Logtenberg, De hand van Van Gaal, Promotheus
