De dramadriehoek op de werkvloer? Ja, juist daar komen we hem vaak tegen. Gesprekken die niet lekker lopen, hulp die verkeerd wordt opgevat. De dramadriehoek kan echt een belemmering zijn voor productief en efficiënt werken. En het kan je als leidinggevende flinke kopzorgen geven, want als je er eenmaal inzit, hoe kom je er dan weer uit?
Als leidinggevende heb je de verantwoordelijkheid om inzicht te krijgen in jouw eigen gedrag en dat van jouw medewerkers. Jij moet hierin het juiste voorbeeld geven. Dit vereist een goed zelfbeeld, empathie en het lef om disfunctionele patronen te herkennen en aan de kaak te stellen.
Je zult je als leidinggevende bezig moeten houden met de psychologische kant van de organisatie. Daar ontkom je niet aan. Alleen dan lukt het om een dramadriehoek om te vormen tot een winnaarsdriehoek.
Hoe ziet een dramadriehoek op de werkvloer eruit?
Het model van de dramadriehoek gaat over situaties waarin mensen niet als volwassenen met elkaar communiceren, maar in een kinderlijke rol schieten en elkaar daarin meetrekken. Gebeurt dit ook op de werkvloer? Juist daar. De dramadriehoek bestaat uit drie verschillende rollen: de redder, het slachtoffer en de aanklager. Deze drie posities gelden voor twee personen, dus je kunt op elk moment van rol wisselen en de ander ook.
#1. De redder
De redder is de collega die altijd anderen te hulp schiet. De redder denkt te weten wat goed is voor de ander, geeft vaak ongevraagde adviezen en lost het graag voor je op. Het kan die chronisch overwerkende collega zijn die altijd tot het allerlaatst op kantoor zit. Of die collega die ineens jouw taak al heeft gedaan, terwijl jij dat zou doen.
En automatisch gaat de ander dus in de slachtofferrol zitten. Er is geen gelijkwaardigheid, de redder weet het beter en het slachtoffer gaat hier dan maar in mee. De collega die de redder uithangt, krijgt ook vaak nog veel complimenten. Daarom is het voor een redder meestal ook moeilijk om afscheid te nemen van alle schouderklopjes. En mocht het redden toch mislukken, dan geeft dit vaak frustratie of zelfs kwaadheid.
#2. Het slachtoffer
Als slachtoffer heb je constant het gevoel dat je je in een afhankelijke positie bevindt. Je neemt geen verantwoordelijkheid en alles is de schuld van anderen. Het kan die collega zijn die altijd met excuses komt waarom iets niet is gelukt. “Ik kan er niets aan doen,” is de meest kenmerkende zin. Voor de ander voelt het vaak als emotionele chantage.
Een ‘slachtoffer’ kan de ander zo ver krijgen dat die hem of haar helpt of iets oplost. Het slachtoffer heeft dus een redder nodig, maar dan moet deze redder het slachtoffer ook wel echt redden. Als de redder faalt, zal hij dat te horen krijgen. Het slachtoffer gaat dan de rol van ‘aanklager’ vervullen. En meestal zoekt het ‘slachtoffer’ dan een nieuwe redder.
#3. De aanklager
De aanklager is de collega die altijd kritisch is en veel klaagt. Anderen worden constant gewezen op hun tekortkomingen. Zijn eigen gelijk halen en winnen, is extreem belangrijk. De aanklager beschuldigt anderen en onderneemt acties om de ander proberen te elimineren of te straffen.
De aanklager miskent zijn eigen gevoel van schuld en pijn. Net als de redder is ook hier geen sprake van gelijkwaardigheid: het slachtoffer moet boeten, excuses aanbieden, zich gaan gedragen zoals de aanklager dat wil: jij moet veranderen, niet ik!
Van dramadriehoek naar winnaarsdriehoek
Maar hoe kom je nu uit de dramadriehoek en ga je naar de winnaarsdriehoek? Allereerst is daarvoor nodig dat je naar jezelf durft te kijken en als een volwassene gaat communiceren en niet als een kind. Hier zijn drie belangrijke vuistregels voor:
- In plaats van redden, zet ik me in om de ander te helpen zelf zijn of haar probleem in beeld te krijgen en op te lossen, en verantwoordelijkheid te nemen.
- In plaats van slachtoffergedrag vertonen, ga ik anderen concrete hulpvragen stellen en zelf tot actie komen en mezelf committeren aan het bereiken van reële doelen die voor mij van belang zijn.
- En in plaats van aanklagen, ga ik meedenken en bouwen aan een betere situatie voor mezelf en anderen.
En hoe blijf je uit de dramadriehoek?
En dan volgt de vraag: hoe blijf ik uit de dramadriehoek? De eerste stap hiervoor is bewustwording van jouw eigen gedrag. Vraag je bijvoorbeeld steeds af: “Waarom zit ik in die rol? En wat levert het me behalve boosheid en frustratie op aan positieve gevoelens?” Als leidinggevende moet je doorhebben wat er gebeurt en begrijpen wat jouw rol en aandeel is in het geheel.
In de Transactionele Analyse noemen ze deze persoon de Volwassene: een persoon die op volwassen manier naar zichzelf kijkt en verantwoordelijkheid neemt voor zijn/haar gedrag. Door zo naar jezelf te kijken, ontstaat de keuze om vervolgens van de dramadriehoek naar de winnaarsdriehoek te schakelen en hierin te blijven.
Wil jij als leidinggevende meer inzicht in de psychologische kant van jouw organisatie? Volg dan de opleiding ‘Psychologie op de werkvloer’ onder leiding van Manon Bongers.
