![‘Veel mensen werken de hele week heel hard en zijn aan het einde van de week toch ontevreden. Hoe komt dat? Dat komt omdat je de regie over je eigen leven niet hebt. Plato zegt: als je geen plan hebt voor je eigen leven, word je al snel onderdeel van het leven van een ander. Daar ben ik het helemaal mee eens.’ Anthonio kan het weten, hij is bestuurder bij Verslavingszorg Nederland en bijzonder hoogleraar in de Sociologie van Leiderschap, Organisaties en Duurzaamheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij heeft al meerdere onderzoeken over leiderschap op zijn naam staan en is bezig met een nieuw onderzoek. ‘Maar daar kan ik nog niks over zeggen’, lacht hij. Kwaliteit van het contact Het is gemakkelijk om als manager te verdwalen in alledaagse zaken: meetings, mailtjes, telefoontjes en gesprekken tussendoor. ‘Maar ook in moeilijke systemen, modellen en managementtheorieën. Een belangrijk onderdeel van jezelf leiding kunnen geven is je bewust zijn van het hier en nu. Je kunt anderen nooit goed leiding geven als je jezelf niet kunt leiden. Het is lastig om dat goed te doen, omdat je zo snel verstrikt raakt in die alledaagse dingen. Mijn zoon (19) zorgt er regelmatig voor dat ik stil sta en me bewust wordt van het heden. Hij is verstandelijk gehandicapt en kan niet praten. Op zo’n moment gaat hij voor me staan en legt zijn handen op mijn schouders. Hij glimlacht er lichtjes bij en dan weet ik wat hij wil zeggen. ‘Het gaat om de kwaliteit van het contact.’ Hij brengt me terug naar die essentie.’ [banner] Leiderschap of management Die essentie gaat natuurlijk zowel zakelijk als privé op. Anthonio zet deze techniek daarom ook zakelijk in. ‘Als leider moet je oppassen dat je niet verzand in allerlei activiteiten, maar dat je je focust op de kwaliteit van het contact met je medewerkers en klanten. Dat is veel waardevoller.’ Overigens zijn leiderschap en management volgens de hoogleraar twee verschillende dingen. Als leider kun je een goede manager zijn, maar een manager is niet noodzakelijk een goede leider. ‘Daarom is het zo belangrijk dat je eerst leert om jezelf te sturen vanuit persoonlijk leiderschap. Er zijn veel managers die dat niet kunnen, terwijl ze een heel team moeten aansturen.’ ‘Vervolgens ga je kijken hoe je je invloed kunt gebruiken om de organisatiedoelen te behalen. Management gaat hoofdzakelijk over dingen controleren, plannen en beheersen. Leiderschap gaat over invloed uitoefenen en samenwerkingen bevorderen, de cultuur binnen een organisatie. Dus vraag jezelf af wat de organisatie nodig heeft, hoe jij je hierop kunt aanpassen en vooral hoe je de mensen binnen de organisatie mee krijgt in de richting van de doelen.’ ‘Mijn studenten geef ik geregeld de opdracht om zichzelf de volgende vragen te stellen, en dat zouden leiders eigenlijk ook moeten doen’: Hoe geef je leiding aan je eigen leven? Wat voor visie en missie heb je daarvoor? Wat is jouw onderhoudsplan? Hoe onderhoud je jezelf en hoe kom je tot bloei? Vanuit je loopbaan: waar kun maatschappelijk gezien het verschil maken? Wat zouden mensen over je moeten zeggen als je ergens vijf jaar gewerkt hebt? Internationaal leiderschap Nederland loopt internationaal achter op het gebied van leiderschap, vindt Anthonio. ‘We hebben veel kritiek op leiderschap, kijk maar naar bijvoorbeeld Rutte en Wilders. Tegelijkertijd doen we er te weinig onderzoek naar. In Amerika, Engeland en Australië is het issue ‘leiderschap’ veel groter. In Nederland zijn er maar tien hoogleraren die actief bezig zijn met leiderschap. De houding ons land was lange tijd ‘doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Wij zijn geneigd om een schuldige aan te wijzen voor falend leiderschap, maar daardoor staat ook de leercurve stil. Dat is nu gelukkig aan het veranderen.’ Leiderschap op school De leercurve op scholen stijgt wél aanzienlijk. Sinds een aantal jaren zijn er minors, trainingen en zelfs hele opleidingen gewijd aan leiderschap. Een goede zaak, aldus Anthonio. ‘Vanwege het eerdere gebrek aan aandacht voor dit onderwerp, missen de (oud-)studenten een proactieve houding. Ik pleit daarom regelmatig voor aandacht voor persoonlijk leiderschap op school tijdens mijn lezingen.’ Problemen optillen Een ander Nederlands ‘trekje’ is om als leider heel snel problemen over te nemen van anderen. Oppassen daarmee, zegt Anthonio. ‘Wat kan lopen moet je niet optillen. Voor elk probleem richten we weer een nieuwe werkgroep op, waarmee je het probleem als het ware ‘optilt’. Het is beter om het probleem op te laten lossen door de mensen die ermee zitten. Wat is hun advies? Zet die mensen in hun kracht door het ze zelf op te laten lossen.’ Afbeelding via Focus Conferences](https://mtsprout.nl/wp-content/uploads/2016/10/gabriel-anthonio-smal.jpg)
Managers en directeuren zijn – als het spannend wordt – geneigd terug te vallen op dat ene mechanisme dat ze zo goed beheersen. ,,Het zijn methodes waarop ze dan nog harder gaan inzetten’’, weet directeur van Verslavingszorg Noord-Nederland Gabriël Anthonio. Zijn het vergadertijgers? Dan besluiten ze dat er meer vergaderd moet worden, om maar eens een voorbeeld te noemen.
En dat is doodzonde en contraproductief, beargumenteert de bijzonder hoogleraar Sociologie van Leiderschap, Organisaties en Duurzaamheid aan de Rijksuniversiteit Groningen en Lector aan de NHL-Stenden Hogeschool te Leeuwarden in een interview met Managementboek.nl. ,,Zo’n mes herbergt wel tien functies, allemaal mogelijkheden om de organisatie bij te sturen. Misschien moet je af en toe het pincet erbij pakken om ergernissen weg te nemen. Of de kurkentrekker om belemmerende zaken op te halen als er een onderstroom van onvrede is.’’
Tandenstoker
In die metafoor kan de tandenstoker dienen om een beetje schoon te maken, de haak om de hoe-vraag te beantwoorden, de schaar om praktisch in te grijpen. ,,En denk ook eens aan de elfde optie: even niets doen. Waar het mij om gaat is dat we altijd vast zitten in de bekende groef van de langspeelplaat. Probeer ook eens iets anders uit, vergeet niet dat er altijd meer mogelijkheden zijn om iets aan een situatie te veranderen.’’
In wezen gaat dit allemaal om bewuste manieren van het beïnvloeden van mensen, van de hele organisatie, van jezelf ook. Dat is volgens Anthonio de kern van goed leiderschap. ,,Het leven praat altijd tegen je terug.’’ Als je het maar wilt zien of horen, dan merk je of je beïnvloeding effect heeft. En daar schort het ook nog wel eens aan, aan dat willen zien of horen.
Zoon
,,We maken ook veel te weinig contact met de mensen met wie we praten, zijn veel te weinig in het hier en nu. Leiders zijn vaak vooringenomen en vullen beelden vooraf in. Maar leiderschap is voor mij co-creëren, samen met anderen. Je kunt niet op alles grip hebben.’’
Het afgaan op eigen aannames is beslist iets wat je als leider niet moet doen, zeker niet als het gaat om het contact met andere mensen. Dat is een les die Anthonio leerde, niet in de laatste plaats van zijn eigen zoon. De meervoudig gehandicapte twintiger laat heel direct zien hoe leiderschap beter kan, door te tonen waar het echt om gaat in het leven.’’
Storytelling
,,Hij en ik waren in een winkel toen hij aan mijn hand trok, wilde weg naar een moslima met sluier. Ik hield hem -uit een reflex- aanvankelijk tegen, maar liet hem uiteindelijk begaan. Hij ging naar de vrouw toe en gaf haar een hand. De vrouw schoot direct vol. Ze had net haar jongste broertje verloren en zag de jongen als een boodschapper van God. Ze ervaarde troost en zag het als een soort afscheid van haar broertje. Ook ik was vooringenomen, wilde niet dat mijn zoon naar haar toeging en een hand gaf. Ik vulde het voor hem in, in plaats van dat ik openstond voor het hier en nu. Voor het verbinding maken wat hij wilde. Vaak zijn we in gesprek met iemand zonder echt contact te maken, weten we amper wat speelt.’’
Anthonio schreef het managementboek ‘Het Zwiterse zakmes voor ondernemers.’ Als graag gehoord spreker pakt hij die metafoor er graag bij, net als het belang dat hij hecht aan storytelling. Het verhaal van zijn zoon is daarvan een goed voorbeeld. ,,Een goed verhaal maakt meer duidelijk dan een memo, rapport of tabel.”
