Sleepy Joe, noemde Donald Trump hem tijdens de presidentscampagne. Joe Biden, de man die vandaag op zijn 78ste als president van Amerika wordt geïnaugureerd. Trump suggereerde meermaals dat zijn Democratische rivaal niet fit for the job is. Dat zou blijken uit het feit dat Biden tijdens toespraken af en toe niet goed uit zijn woorden kwam en dat hij hem per ongeluk een keer George noemde. ‘Hij wordt seniel’, aldus een spottende Trump. Zelf is hij overigens maar vier jaar jonger.
Wanneer ben je als leider van een land of als CEO van een bedrijf te oud? Jan Hoeijmakers, hoogleraar moleculaire genetica aan het Erasmus Medisch Centrum, kan er geen kant en klaar antwoord op geven. ‘Je kan er van alles van vinden, maar het scheelt per persoon of je zo’n loodzware functie op hoge leeftijd nog aankan’, zegt hij. ‘Sommigen worden heel rigide, dat is natuurlijk onhandig als je zoals nu met een wereldwijde gezondheidscrisis te maken hebt. Anderen worden juist zo flexibel dat ze niet meer stabiel zijn. Daar kun je weer geen beleid op bouwen.’
De ouderdomsprofessor, zoals hij vaak wordt genoemd, benadrukt dat de verschillen tussen mensen naarmate ze ouder worden alleen maar toenemen. ‘Heterogeniteit is juist een kenmerk van veroudering’, zegt Hoeijmakers. ‘Dus als je je afvraagt, kan dit nog wel, dan moet je kijken welke kwaliteiten voor een bepaalde functie nodig zijn. De honderd meter in tien seconden lopen gaat niet meer lukken. Maar ervaring is weer heel belangrijk. Nancy Pelosi, de machtigste vrouw voor Democraten in het Amerikaanse Congres, is tachtig. Niemand kan schijnbaar zoveel geld voor de partij binnen harken als zij.’
Opa in het Witte Huis, oma in het Congres
Toch lijkt het vragen om problemen, in een wereld die zo snel verandert en die met zulke grote problemen kampt. Kan een opa in het Witte Huis, mede gesteund door een oma in het Congres, snel en doortastend reageren op de coronapandemie, de opwarming van de aarde of wellicht een nieuwe economische crisis die zich aandient? Omgeven door anderen, die vaak niet veel jonger zijn? Oud-Amerika-correspondent Charles Groenhuijsen heeft er zijn twijfels over. Hij hoopt dat Biden de laatste krasse knar is die president wordt, schreef hij in november in het FD.
Volgens Groenhuijsen trekken nu zestigers, zeventigers en tachtigers aan de touwtjes in de Amerikaanse politiek. ‘Ja (…) ze hebben veel ervaring en kennen alle tricks of the trade. Maar is deze bejaarde coalitie opgewassen tegen de uitdagingen van de 21ste eeuw? Je hoeft als Congreslid, minister of president niet álle kneepjes te kennen van Snapchat, Instagram, Tinder en TikTok. Maar de kloof met de ongeduldige digi-generatie is nu wel erg breed’, vindt hij.
‘Een leeuwenkoning als leider kan eigenlijk niet meer’
Ook Freek Peters, hoogleraar contextueel leiderschap aan de Tilburg University ziet risico’s bij (hoog)bejaarden aan de top. Hij houdt zich bezig met het leiderschap van de toekomst. ‘En eigenlijk is die toekomst gisteren al begonnen’, voegt hij er meteen aan toe. Peters zegt dat de huidige omstandigheden vooral een bepaalde mentaliteit vragen, niet persé een bepaalde leeftijd. ‘Je moet kunnen reageren op de individualisering, de globalisering, de digitalisering, de coronacrisis, om maar een paar grote ontwikkelingen te noemen’, zegt hij. ‘Dat vraagt om souplesse, adaptiviteit, dat je niet hiërarchisch denkt, maar juist enabelend bent naar je mensen toe.’
Of Biden die eigenschappen heeft? ‘Hij lijkt er beter toe in staat dan Trump’, zegt Peters. ‘Dat is toch vooral een ouderwetse leider gebleken. Zo’n leeuwenkoning die zijn rijk tot het bittere eind verdedigt, dat kan in de 21ste eeuw eigenijk niet meer. Je ziet het nog wel bij die grote conglomeraten in Zuid-Oost-Azië. De mannen die daar aan het roer van die grote familiebedrijven staan regeren met harde hand. Hun zoons en dochters moeten het gevecht aan om ze van de troon te stoten. In Nederland vind ik een ondernemer als Gerard Sanderink van IT-bedrijf Centric daar ook wel een voorbeeld van.’
Vraag is ook of je het als oudere allemaal nog moet willen. Biden droomt volgens ingewijden al zijn hele leven van het hoogste ambt. Andere leiders lijken hun werk niet zozeer uit ambitie als wel uit verantwoordelijkheidsgevoel te doen. Des te pijnlijker als je dan als ‘ouwe rot’ fouten maakt of iets niet kan. Denk aan oud-premier Wim Kok, die niet met een computermuis om kon gaan. Het werd hem op televisie door een kind uitgelegd. Het filmpje daarover haalde de internationale pers. De beelden hebben Kok jarenlang achtervolgd.
Lichamelijke functies gaan eerder achteruit
Terug naar de ouderdomswetenschap. Wat weten we over het verloop van ons aftakelingsproces? Hoeijmakers: ‘In ieder geval dat de lichamelijke functies meestal eerder achteruitgaan dan de geestelijke. Verder zien we dat de flexibiliteit met de jaren afneemt. Al hangt dat er wel vanaf van hoe je met de ouderdom omgaat. Als je na je pensioen vooral in je stoel gaat zitten, dan gaat het harder dan wanneer je door blijft sporten en nieuwe uitdagingen zoekt, waardoor je blijft leren. Wat dat betreft krijgt Biden, die al die jaren heeft gewerkt, van hem het voordeel van de twijfel. ‘Ik weet zeker dat Bidens cognitieve capaciteiten niet meer hetzelfde zijn als pakweg twintig jaar geleden. Maar hij heeft er andere voor teruggekregen, zoals ervaring in het politieke spel.’
Biologische veroudering is een gevolg van geleidelijke veranderingen in het DNA, de dragers van erfelijke eigenschappen. Enkele symptomen van biologische veroudering zijn botontkalking (osteoporose), vermindering van spiermassa, gewrichtsproblemen en verslechtering van zien en horen door degeneratieve processen binnen oog en gehoororgaan. Ook binnen de hersenen treden op hogere leeftijd veranderingen op in de vorm van neuronaal verlies, dat zich uit in verminderd cognitief functioneren. (bron: Wikipedia)
Bovendien kan het team rondom een leider heen veel opvangen. De voormalige president Ronald Reagan vertoonde volgens onderzoekers al tekenen van Alzheimer voordat hij aan zijn tweede termijn begon. Zijn woordenschat werd kleiner, hij gebruikte vaker dezelfde woorden en ging regelmatig publiekelijk de mist in omdat hij zich iets niet herinnerde. of zijn microfoon vergat uit te zetten. Toch bleef Reagan het Republikeinse uithangbord. Het charisma en de charme van de voormalige acteur maakten hem zeer geliefd. Daarom bepaalde de partij in zijn laatste jaren feitelijk het beleid. De mensen rondom Reagan heen zorgden vervolgens dat het werd uitgevoerd.
‘Oudere leiders zijn de egotripperij voorbij’
Studies tonen aan dat oudere leiders meestal minder impulsief zijn en meer sturen op de grote lijnen. Hoeijmakers: ‘Wat dat betreft was Trump een absolute vergissing. Een uitzondering misschien ook wel. Want juist oudere managers kijken vaker naar de lange termijn. Ze hoeven zich minder te bewijzen. Dat kan heel gunstig zijn.’ Ook zijn collega-hoogleraar Peters ziet dat als een heel groot voordeel: ‘Ze zijn de egotripperij voorbij. Ze kunnen acteren zonder dat ze de baas spelen. Dat doen ze alleen als het nodig is.’ Bondskanselier Angela Merkel (overigens nog maar 65) noemt hij wat dat betreft een voorbeeld. ‘Haar ego staat ten dienste van het geheel, ze durft te handelen vanuit de emotie. Maar als het nodig is, dan grijpt ze keihard in.’
